Plantaina
Bortxain-belarra, bost-zainetako belarra, zaintiratu-bedarra, zain-belarra edo plantainaz ariko naiz gaur. Gutxi izango dira hain ugariak eta hala ere ezezagun handia dugu, begiz ezagutzen dugu baina zertaraino baliagarri zaigun oraindik ez dugu probatu ziurrenik.
Senide asko dituen familia da plantainarena. Ikerketa farmakologiko eta kliniko gehien plantaina arra edo ezpata-plantainarekin (Plantago lanceolata) egin direnez, hau hartuko dut eredutzat. Antzeko osaera eta propietateak izan ditzaketen hainbat espezie daude, plantaina emea edo plantain handia (Plantago major) izanik ezagunena. Baliokidea izan liteke baina ez substantzia aktibo eta jarduera terapeutiko guztietan.
Amabirjinak behiala plantaina hautatu omen zuen kristau guztien minak sendatzeko, hala dio Althabek jasotako esaerak (“Amaberjinak bestordüz haitatü zin plantaña khiristi ororen minen sendotzeko”). Askotxo esatea iruditzen zait baina egia da kristau eta ez kristau askoren minak sendatzeko balio duela.
C bitamina, zinka eta potasioa, azido azetilsalizilikoa, muzilagoak, saponinak, pektinak, taninoak, alkaloideak eta glukosido kromogeniko bat dituela badakigu. Horiei esker gaitasun antiinflamatorioa, astringentea, orbaintzailea eta antihistaminikoa ditu. Arnas bideetarako famatzen da, mintzak baretzen gutxi direlako bera bezain onak. Mukiak kanporatzeko, eztarriko mina baretzeko, marranta edo katarroa ditugunerako xarabea eduki behar genuke etxean. Asma eta bronkitisa dituenarentzat ere egokia da, epe ertain eta luzean erabiltzeko aproposa baita, kronikoak izan ohi diren gaitzetarako ona, beraz.
Berriki joan zaigun Gorka Setienek ekarpena eginez idatzi zidan: “Txikitan kukutxeztula plantainarekin sendatu nuela jakinarazi nahi nizuke. Bidaurrazaga medikuak erakutsi zion gure amari plantainak freskotan likuadoratik pasa eta basotxo batean ezti koilaratxo batekin nahastuta prestatzen. Egunean behin hartzen nuen”.
Arnas bideetarako hartzen hasi eta, oh sorpresa, digestioa egiten laguntzen diola ikusi du askok. Izan ere, hantura ororen kontrako lana egiten du eta urdailari gastritis zein ultzera kasuetan asko laguntzen dio. Beherakoak izateko joera duenari heste lodia baretzen dio, hala heste narritagarriaren zein minberaren sindromea dutenentzat bereziki egokia dela ikusi da berriki. Urdaileko mina tratatzeko maiz kamamila (Matricaria chamomila) hartzera jotzen dugu baina plantaina kamamilarekin hartuta ikusiko genuke askoz erremedio hobea ari garela hartzen.
Orain udaberrian boladan jarriko dira hamar eguneko arroz janak, detox berdeak eta gibel garbiketa ez oso gomendagarriak, digestio aparatuari egurra eman eta lehen zegoena baino estresatuago uzteko, ez beste ezertarako, asmatuak. Halakoren baten ondoren bere burua gaizki ikusten duenak hortxe dauka plantaina zain; goizero har dezala infusioa baraurik, hiru hilabetean jarraian.
Uda iristen denerako ere eduki behar genuke plantaina. Neguan barne erabileran bezala udan kanpo erabileran lagunduko digulako plantain oleatoak edo ukenduak. Izan ere, zauriak, babak, erredurak, intsektuen ziztadak eta urradura zain kolpeak oso ondo sendatuko dizkigu.
Uterotonikoa denez, haurdunaldian eta edoskitzerakoan ez da gomendatzen.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]