Istorio ugarik lanbrotzen du bere jaiotza. Bere koloreak erakartzen du gehien. Azalarenak zenbaitetan, baina batez ere mamiarena da deigarria. Odolezko laranja da (Citrus x sinensis). Denetatik entzun izan da bere sorkuraz: laranjaren (Citrus x sinensis) eta mingranaren (Punica granatum) arteko hibrido bat dela, arabisagarraren (Citrus x paradisi) eta mandarinaren (Citrus reticulata) artekoa dela eta abar. Azala laranja eta mamia ere laranja dituen laranja tradizionala ezagututa, jendeari arraroa egin zitzaion azala laranja baina mamia gorri-gorri bizi iluna, odoltsua zuena. Gerora azala ere gorria dutenak azaldu ziren, dena gorria. Odolezko laranja.
Bitxikeria guztiek bezala lurralde berriak, merkatu berriak irabazi eta konkistatu ahala, berari buruzko istorio gero eta bitxi eta xelebreagoak entzun izan dira. Garrazkiei buruz aritzen garenean jendeak Mediterraneo aldera begiratzen du. Urte askotan esan izan da odolezko laranjak Siziliatik edo Maltatik datozela. Uharte horietako garrazkiak sonatuak izan dira milaka urtetan; eta haiei komeni laranja “berria”-ren jaioterri bezala azaltzea.
Historiak, baina, Mediterraneotik ekialdera begiratzera behartzen gaitu. Mende honen hasieran laranja gorriak Txinan IV. mendean egon zirela frogatu da. Eta begira zer dioen zortzigarren mendeko txinatar poema batek:
"Kiang-Nango Kiangsun
Laranja gorri txikiak daude
Neguak ez dituenak hiltzen
Airea benetan gozoa baita
Kiang-Nanen".
Zitrikoen alorreko adituek uste dute odolezko laranjak mutazio naturala direla. Iraganean, laranja gozo batek maila genetikoan aldaketa bat jasan zuen eta atalen mamian, zukuan eta azalean kolore gorriko laranja bat sortu zen. Ezaugarri berri hori nahiko interesgarria izango zen norbaitentzat, eta gustatu, eta barietatea hedatzen jarraitu zuten.
Laranja horiek ez dira jatekoak, gozo punttua badute, baina jateko ohikoa baino dezente garratzagoak dira. Laranja ura edo zukua egiteko erabiltzen dira; horretarako bai, horretarako sona handia dute. Gozoegiak diren laranja ur zozo-panderoei bixi punttu ederra eransten diete, eta kolorea ere erakargarriagoa egiten.
Garrazkiak boladan daude, gero eta gehiago sumatzen dira gure lurretan eta plateretan: laranja, limoia, lima eta mandarina ez ezik arabisagarra, bergamota, Budaren eskua, kumkuata, garrazki kabiarrak, panpelmusa, laranja hiruhostoa, lima-tangerina, yuzua, zidroa…
Benetako bolada berria odolezko laranja hauek dakarte; presta gaitezen ezpainak gorritu eta ahosabaia gaxitzeko.
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]
Joxe Blanco Gomez laudioarra Lamuzanaturgunea blog-aren bultzatzaile eta Laudiokolore ekimeneko kidea da. Urteak daramatzate Laudion basa landareen inguruko sentsibilizazioa eta formazioa egiten, eta maiatzean, Arraño mendiko baso orkideen inguruko jardunaldiak egin... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]