Mixel Aire Etxebarren ‘Xalbador II’ zendu da
81 urterekin zendu da. Bere aita Fernando Aire 'Xalbador' bezalaxe, bertsolaria eta artzaina izan zen Mixel Aire.
Urepelen jaioa 1944an, Fernando Aire Etxebarren Xalbador bertsolari entzutetsuaren semea zen Mixel Aire Etxebarren, Xalbador II gisa ere ezagutua. Azken orduotan zendu da, Euskal Irratiek jakitera eman dutenez.
Lehen bertso-plaza Hazparnen izan zuen, 23 urte zituela, aitaren ondoan. Egin zituen gehiago ere, baina AEBetara joan zen artzain. Ez zuen bertsoa alboratu, baina. Ameriketan bakarrik bertso-sorta idatzi zuen 1969an, gerora saritu egingo zutena, bakardadearen eta herriminaren inguruan. Kalifornian bost urtez artzain ibili ostean itzuli zen Urepelera, 30 urte pasatxorekin. Orduan ekin zion plazetan era jarraituago batean aritzeari.
Euskal Herrian, plazaz plaza aritzeaz gain, hainbat bertso-txapelketetan hartu zuen parte. Hiru aldiz aritu zen Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusian, baina bereziki Nafarroako Txapelketan; hamazazpi aldiz jarraian, 1980tik 199ra. Hirutan irabazi zuen: 1980an Lesakan, 1985ean Leitzan eta 1988an Iruñean. Bi aldiz aritu zen Ipar Euskal Herriko Xilaba Txapelketan, 2008an eta 2010ean. Plazak utziko zituela iragarri zuen 2010ean.
1976an ezkondu zen Mari Michel Betartekin, eta hiru alaba izan zituzten: Miren, Amaia eta Paxkalin Aire, 1992an sortu zen Aire Ahizpak abeslari hirukoteko kideak. Besteak beste, EHZren sorreran presente egon zen taldea, eta jaialdi horretarako abestiak grabatu zituzten Arrosako zolan. Gerora, hala nola Niko Etxarterekin eta Mikel Markezekin aritu ziren grabaketan. Esaterako, Konplize ditut eta kantua, Uxue Alberdik idatzia eta Markezek musikatua, Aire Ahizpekin kantatua da.
"Adiskidearen heriotzak min egiten du"
Jean Louis Harinordoki Laka adiskide zuen Mixel Aire Etxebarrenek. Euskal Irratiekin hitz egin du Lakak, adiskidearen heriotzak minduta zela.
Biziki bertsolari ona izateaz harago, pentsalaria ere bazela dio Lakak: "Pentsatzen zuen beti zer erran, hizlari ederra zen, euskara miresgarria zuen beti mihian". Are, garbizalea ere bazen Mixel Aire Etxebarren, Lakak estimuan zuena: "Erdarakadetatik ihes egiten zuen, hori azpimarratuko nuke. Ikusmolde berekoak ginen horretan, hizkuntza garbi horretan, galtzen ari diren hitz horien plazaratzea, horri atxikiak ginen".
Bertsolaritzan, bestalde, bai bat-batean aritzen eta bai bertso jarrietan oso ona zela nabarmendu du Lakak aipaturiko elkarrizketan. Hargatik, Euskal Herriak bertsolari on bat galtzen duela azpimarratu du. "Gizon herrikoia, zuzena", Lakaren arabera, nonahi adiskideak zituena. Esaterako, elkarrekin joan ziren duela hamabost bat urte Kaliforniara, eramanarazi baitzituzten bertsotan aritzera, eta, Lakak oroitu duenez, "lagun ugari bazituen hango euskaldunetan, maitagarria baitzen".
"Zubia zutik zeukaten zangoak ginen gu"
Berria egunkarian, Joanes Etxebarria kazetariak 2011ko urrian elkarrizketatu zuen Mixel Aire Etxebarren, plazak utzi eta gutxira. Bertsolaritzaz ez ezik, laborantza-moldeez ere mintzatu zen.
Bertsolaritzaz, esaterako, zioen teknikan izugarri hobetu zela, bertso-eskolei esker batik bat. Hobetu zela baita euskararen beraren erabilera ere, eta batik bat literaturan egiten zuen azpimarra. Teknikan irabazitakoa mamian galdu ote zen galdegin zion kazetariak, eta zera erantzun zion:
Ez, ez. Zertako galdu? Bertsolari handiak badira orain ere. Xalbador animaleko bertsolaria zen, baina Xalbador, Xalbador zen. Menturaz, Xalbadorrek bazuen orain Ametsek ez duen zerbait, baina Ametsek badu Xalbadorrek ez zuen zerbait. Errana dut, sobera beharbada, enetako Xalbador izan dela bertsolaririk handiena, baina orain ere badira onak. Amets aipatu dut, baina nola ez aipatu Egaña, Maialen...
Belaunaldien arteko zubi izan ziren Etxebarren eta abarrak –"nik bezainbat egiten dute bertzeek ere"–. Zera zioen: "Nolazpait atxiki dugu delako zubi hori zutik. Zubia zutik zeukaten zangoak ginen gu".
Azaroaren 1ean Agoitzen jokatuko den finalaurrekorako txartel zuzena eskuratu du Etxarri Aranatzeko bertsolariak. 120 bat bertsozale bildu dira Aurizko Kultur Etxean, txapelketako lehen saioa bertatik bertara jarraitzeko.
Mungiako Olalde aretoan jokatu da Bizkaiko Bertsolari Txapelketako lehenengo faseko hirugarren saioa. Saioa irabaztearekin bat, finalaurrekoetara sailkatu da Mendiburu.
24 bertsolarirekin ekingo dio bideari Nafarroako Bertsolari Txapelketak. Auritzen izango da, urriaren 4an; eta, lehen aldiz, Nafarroa Arenan izango da finala, azaroaren 29an. Saio guztietarako sarrerak salgai daude dagoeneko, Bertso Sarrerak atarian.
Xenpelar Dokumentazio Zentroak dokumentazio bilketan sakontzeko aurrerapausoak eman ditu: Bertsozale Elkarteko egitasmoen bilketa prozesuak berrikusi dira eta tokian tokiko eragileekin harremanetan jarrita, eremu horretako jarduna aztertu eta hobekuntzak bideratu... [+]
Ekainaren 12an, 64 urte zituela hil zen Tomasita Quiala Kubako izar handia. Azkeneko aldiz, 2018an etorri zen Tomasita Quiala repentista Euskal Herrira, Bertsozale Elkarteak antolatutako inprobisazioaren nazioarteko topaketa batzuen bidez. Dena hartzen zuen gogoan eta denari... [+]
“Urrats kuantitatibo eta kualitatiboa” eman du antolakuntzak, finala lekuz aldatuko du, inoizko finalik “handiena” egiteko. Zortzi saiok osatuko dute txapelketa. Sarrerak udazkenean jarriko dituzte salgai.
Lau urtero hiru txapelketa jokatzen ari da Oihana Bartra Arenas azken hogei urteetan. Bertsolaritza lehia baino gehiago dela jakitun da, baina lehia uzteak ekar lezakeen amildegiak beldurra ematen dio.
Bertsozalea zen, eta hamarkada luzeetan aritu da bertsoaren plazako zereginetan: epaile eta gai-jartzaile lanetan, saio antolaketetan eta Bertsularien Lagunak elkartearen betebeharretan ere bai. Euskaltzain urgazle izendatua izan zen 1967an, eta ohorezko 2014an.
Señora Sariketaren V. edizioa izan da 2025ekoa, benetan berezia: aurtengo bertsolari parte-hartzaileak plazak utziak zituzten andre eta genero disidenteak izan dira. Binaka egin dute plazara itzulera, saioetarako giro goxo eta xamurra lagun.
Hamahiru urtean lehen aldiz, finalaren kokagunea aldatu du txapelketak, arrazoi koiunturalak medio: Bilbao Arenatik Casillara. Azken bi txapelketetako txapeldunak, Nerea Ibarzabalek, ez du parte hartuko aurtengo edizioan.
Iruñean eginen da lehen saioa, maiatzaren 23an, eta Jauntsaratsen bigarrena, maiatzaren 30ean. 12 bertsolarik hartuko dute parte, aurreko txapelketan aritu ez zirenak. Horietatik, sei sailkatuko dira urrian hasiko den txapelketara.
Hamabi bertsoko sorta dotorea jarri du pilotariak, galtzeari eta irabazteari buruz. Inspirazioa 2024an Larrun aldizkarirako egindako mahai-inguruak piztu zion, Jokin Altunarekin gai horri buruz aritu baitzen gogoetan. Bertso sorta musikatuta entzun daiteke Bertso Ikasgela... [+]