“Litekeena da Etxebarrieta exekuzio estrajudizial baten biktima izatea”
EHUk eta Aranzadi Elkarteak egindako txosten batek dio zantzu guztien arabera Txabi Etxebarrieta ETAko buruzagiari “bizkarretik” egin ziola tiro Guardia Zibilak 1968an. Bertsio ofizialaren arabera, polizien eta ETAko kideen arteko tiroketa batean hil zen. Ikerketa ofiziala egiteko eta hilketa gizateriaren aurkako krimen izendatzeko eskatu dute.
Ekainaren 7an 50 urte bete dira Etxebarrieta hil zela. Ordu pare baten buruan gertatu ziren ETA eta estatuaren arteko enfrentamendu armatuko lehen bi hildakoak: Etxebarrietak José Pardines guardia zibila hil zuen, eta Guardia Zibilak Etxebarrieta. Mende erdia bete zen egunean aurkeztu zuten Etxebarrietaren heriotza aztertzen duen txostena EHUk eta Aranzadi Elkarteak. Txostenak auzitan jartzen du bertsio ofiziala, zeinaren arabera Etxebarrieta guardia zibilen eta ETAko kideen arteko tiroketa batean hil zen Tolosako Bentaundin (Gipuzkoa). “Istilua egon bazen ere, ezerk ez du esplikatzen Etxebarrietak bizkarrean jaso zuen tiroa. Ondorioz, litekeena da Etxebarrieta exekuzio estrajudizial baten biktima izatea”, laburbildu du EHUko zuzenbide prozesaleko irakasle Eneko Etxebarriak.
Aurkezpenean Etxebarria bera, Aranzadiko ikerlari eta historialari Javier Buces, eta Etxebarrietaren senide Kepa eta Aitziber Ibaibarriga egon dira presente. Txostena osatzeko “gertakariari buruzko ikerketa historikoa eta azterketa juridikoa” egin dute, “urraketa larriak izan zitezkeen giza eskubideen ikuspegitik”, azaldu du Aranzadi elkarteak. Bi iturri nagusi erabili dituzte gertatutakoa argitu nahian: dokumentazioa, eta lekukoen testigantzak.
Dokumentuak eta lekukotzak
Dokumentazioari dagokionez, artxibo militarreko informazioa eta 16/68 auziari dagokiona aztertu dute. Buces historialariak salatu du “zailtasunak” izan dituztela informazio hori aztertzeko. Azaldu du 16/68 auziko dokumentazioa “erabakigarria izan dela”. Bertan jasota daude guardia zibilen deklarazio “kontraesankorrak”. Bertan dago ere auzitegi medikuaren txostena, EHUko eta Aranzadiko kideez azaldu dutenez argi adierazten duena Etxebarrietari bizkarretik egin ziotela tiro, lurren edo lurrera erortzear zegoela. Bucesek azpimarratu du Etxebarrieta hil zuen eta Etxebarrietaren heriotza ikertu zuen erakundea berbera dela: Guardia Zibila.
Hainbat lekukotasun aztertu dituzte txostena osatzeko: Etxebarrietaren heriotzaren unean bertan ziren Iñaki Sarasketa eta Eduardo Osarenak, gorpuaren bila bertaratu ziren senideena eta 200 metrora zegoen lantoki batean aurkitzen zen pertsona batena. Azken lekukotza hori 2019an jaso zuten, eta baieztatzen du “Etxebarrieta tirokatua izan zela, eta berak ez zuela tirorik egin”. Gainontzeko lekukotzek ere auzitegi medikuari arrazoia ematen diotela adierazi du Bucesek. Gaineratu du senideek “mediku bat” ikusi zutela guardia zibilekin eztabaidan, eta uste du horrek azaldu dezakeela Etxebarrietaren autopsia txostena “oso laburra” izatea Pardinesenarekin alderatuta
Ikerketa ofiziala
Giza Eskubideen Europako Hitzarmenaren bigarren artikuluan oinarritu dira txostenaren egileak ikerketaren ondorioak ateratzeko. Artikuluaren arabera gobernuak bi ardura zituen, gertatua ikertzea eta exekuzioa ekiditea. Gobernuak lehenbiziko ardura urratu zuela azaldu du Etxebarriak, ikerketa justizia militarrak ikertu zuelako. Bigarrena urratua izanaren “probabilitate handiak” daude ere, Etxeberrietak tiroa nola jaso zuen aintzat hartuta.
Hori guztia kontutan hartuta, txostenaren egileek ikerketa ofiziala abiatzeko eskatu dute, horretarako aukerak daudela ziurtatuz. Erakundeek Etxebarrietaren heriotza giza eskubideen urraketa gisa aitortzea ere eskatu dute. Senideek adierazi dute txostena Eusko Jaurlaritzaren balorazio batzordean aurkeztuko dutela helburu horrekin.
Nazismoaren biktimak izandako euskal herritarrak oroitzeko Eusko Jaurlaritzak egin duen lehen aitorpen instituzionala da. Hego Euskal Herriko 253 pertsona deportatu zituzten 1940 eta 1945 urteen artean. 113 bertan hil ziren eta beste asko, handik bizirik irten baziren ere... [+]
Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.
50 urte bete dira Polizia frankistak Mikel Gardoki Azpiroz ETApm-ko kidea tirokatuta hil zuenetik. Egiari Zor fundazioko kideek eta Gardokiren kide Juan Miguel Goiburu Mendizabal 'Goiherri'-k hartu dute parte ekitaldian.
1945ean Neuengammeko nazien kontzentrazio esparruan hil zen Jean Iribarne gamerearraren diru-zorroa berreskuratu eta bere senideei eman diete. Ipar Euskal Herrian gutxienez 350 herritar deportatu zituzten erresistentzian parte hartzeagatik, eta ia erdia ez ziren bizirik atera.
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.
Fusilamenduak, elektrodoak eta poltsa, hobi komunak, kolpismoa, jazarpena, drogak, Galindo, umiliazioak, gerra zikina, Intxaurrondo, narkotrafikoa, estoldak, hizkuntza inposaketa, Altsasu, inpunitatea… Guardia Zibilaren lorratza iluna da Euskal Herrian, baita Espainiako... [+]
Gogora Institutuak 1936ko Gerrako biktimen inguruan egindako txostenean "erreketeak, falangistak, Kondor Legioko hegazkinlari alemaniar naziak eta faxista italiarrak" ageri direla salatu du Intxorta 1937 elkarteak, eta izen horiek kentzeko eskatu du. Maria Jesus San Jose... [+]
Familiak eskatu bezala, aurten Angel oroitzeko ekitaldia lore-eskaintza txiki bat izan da, Martin Azpilikueta kalean oroitarazten duen plakaren ondoan. 21 urte geroago, Angel jada biktima-estatus ofizialarekin gogoratzen dute.
Bilbo Hari Gorria dinamikarekin ekarriko ditu gurera azken 150 urteetako Bilboko efemerideak Etxebarrieta Memoria Elkarteak. Iker Egiraun kideak xehetasunak eskaini dizkigu.
33/2013 Foru Legeari Xedapen gehigarri bat gehitu zaio datozen aldaketak gauzatu ahal izateko, eta horren bidez ahalbidetzen da “erregimen frankistaren garaipenaren gorespenezkoak gertatzen diren zati sinbolikoak erretiratzea eta kupularen barnealdeko margolanak... [+]
1976ko martxoaren 3an, Gasteizen, Poliziak ehunka tiro egin zituen asanbladan bildutako jendetzaren aurka, zabalduz eta erradikalizatuz zihoan greba mugimendua odoletan ito nahian. Bost langile hil zituzten, baina “egun hartan hildakoak gehiago ez izatea ia miraria... [+]
Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako Departamentuko Memoriaren Nafarroako Institutuak "Maistrak eta maisu errepresaliatuak Nafarroan (1936-1976)" hezkuntza-webgunea aurkeztu du.
ELA, LAB, ESK eta STEILAS sindikatuek eta M3 elkarteak "herrikoia eta sozialki plurala" den memoria eguna "errepresiorik gabe" egitea eskatu dute. Eusko Jaurlaritzari zuzendutako eskaera da, "iaz ez bezala", aurten manifestatzeko eskubidea bermatzeko... [+]
Irungo tren geltokian, Aduanaren eraikinaren atzealdean dagoen Pequeña Velocidad pabiloiak zutik jarraituko du, 1936ko gerraosteko giltzapetze-sistema beldurgarriaren lekuko gisa, talde memorialisten borrrokaren ondorioz. Pabiloia frankistek erabili zuten 1936tik 1942ra,... [+]
Donostiako eta Gipuzkoako beste udalerrietako irudiak ikus daitezke unibertsitatearen webgunean.