Joxe Azurmendi idazle eta pentsalaria hil da

  • Joxe Azurmendi (Zegama, Gipuzkoa, 1941-2025) idazle, filosofo eta saiakeragilea zendu da. Literatura eta pentsamenduaren arloan lan itzela egindakoa, intelektual gisa ez ezik, euskararen eta kulturgintzaren aldeko mugimenduetan engaiaturik eman zuen bizitza osoa. Besteak beste, Udako Euskal Unibertsitateko sortzaileetako bat izan zen, eta Jakin taldeko kide aktibo izan zen urte luzez. 

Joxe Azurmendi, euskal idazle eta pentsalaria. Foku

2025eko uztailaren 02an - 18:57
Azken eguneraketa: 2025-07-03 19:55
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak

Euskal pentsalari erreferentziala, eta azken hamarkadetako saiakeragile oparoenetakoa, Joxe Azurmendi Otaegi (Zegama, 1941-2025) zendu da, 84 urte zituela. Idazlea, filosofoa, poeta eta kulturgilea, 40 liburutik gora eta ehunka artikulu idatzi zituen, asko pentsamenduaren dibulgazioari loturikoak. Baina horrez gain, euskalgintzaren arloan makina bat ekimenetan parte hartu zuen Frankismo garaitik hona. 

Euskara zapaldurik eta langile klasea otzan ezagutu zuen gerraosteko belaunaldiaren parte izan zen Azurmendi, eta seguruenik horrek bultzatu zuen hizkuntzaren pentsamendua ikertzera ikuspuntu ezkertiar eta marxista batetik

Zegamako familia umil eta langile batean sortua, haurra zela, hamar urterekin Arantzazuko frantziskotarren ikastetxera joan zen –gero ordena horretan sartu zen– eta Erriberrin amaitu zituen Filosofia ikasketak. Euskara zapaldurik eta langile klasea otzan ezagutu zuen gerraosteko belaunaldiaren parte izan zen Azurmendi, eta seguruenik horrek bultzatu zuen hizkuntzaren pentsamendua ikertzera ikuspuntu ezkertiar eta marxista batetik.

Baina pentsalari gisa ez ezik, aktibismoan engaiaturik ere ibili zen. Hala sartu zen Jakin taldean 1959an, eta hari esturik lotuta egon da geroztik: "Zuen belaunaldiari ikasi genion sintesi inposibleak bilatzen, eta horretan ari gara gaur ere. Pentsamendu itzela utzi diguzu horretarako. Hura lantzen jarraituko dugu, beti eskatu izan diguzun bezala", idatzi dute euren agur oharrean. Jakinek  Azurmendiren obra osoa du plazaraturik bere webgunean.

Azurmendi 1972an, lanean ARGIA artxiboa CC BY-SA
1982ko Korrikan lekukoa jasotzen. ARGIA artxiboa - CC BY-SA
1981eko Euskaltziandiaren bilkura batean, Imanol Unzumunzaga, Luis Villasante, Bitoriano Gandiaga eta Manolo Pagolarekin. Aztarka / ARGIA artxiboa

1960ko hamarkadatik aurrera denbora askoan Europan –batez ere Alemanian– igarotakoa, zegamarrak gertutik aztertu zituen garaiko pentsalari eta idazleen lanak, Albert Camus, Simone Weilenak esaterako, eta Frankfurteko eskolan zeuden aire berriak ere ezagutu zituen, marxismoari loturikoak. Gainera, harremana izan zuen Txillardegirekin, Federiko Krutwigrekin, Manex Erdozaintzi-Etxartekin eta Bitoriano Gandiagarekin, beste euskal pentsalari askoren artean.

Euskal Herriak, euskararen egoerak, abertzaletasunak, indarkeriak eta modernitateak kezkatzen zuen, eta hala adierazi izan zuen han eta hemengo prentsan

Euskal Herriak, euskararen egoerak, abertzaletasunak, indarkeriak eta modernitateak kezkatzen zuen, eta hala adierazi izan zuen euskal prentsan argitaraturiko artikuluetan –tartean Zeruko Argia-n, soka luzea ekarri zuen "Baiña zergatik eta zertarako euskaldun?" artikulua–, baita bere liburuetan ere. "Beti kritikatu den sozialismo erreala negargarria izan da, baina demokrazia erreala ere negargarria izan da", azaldu zion aldizkari honi 1991n Gizaberearen bakeak eta gerrak liburuaren kari egindako elkarrizketan.

1993an ARGIAren Larrun gehigarrirako elkarrizketa zabala eta sakona izan zuen Patxi Larrionekin, eta honela kontatu zion: "Bere buruarekin konflikto bat daukanarentzat idazten dut, bere buruarekin identifikatzeko problema batzuk dauzkanarentzat, bai euskaldun bezala, bai pertsona bezala, horrentzat nahi nuke askatasun piska bat irabazi". Elkarrizketa osoa hemen irakur dezakezue PDF formatuan.

Azurmendi Udako Euskal Unibertsitatearen sortzaileetako bat izan zen eta lehen ikastaroetan parte hartu zuen 1973an, Donibane Lohitzunen. EHUko filosofia irakasle izan zen 1980ko hamarkadaz geroztik, 2011n erretiroa hartu arte. Gainera, Euskaltzaindiak ohorezko euskaltzain izendatu zuen 2010ean, eta Gipuzkoako Foru Aldundiaren Urrezko Domina jaso zuen 2018an, Jakin taldearekin batera.

1974ko UEUko ikastaroetan. ARGIA artxiboa - CC BY-SA
Joxe Azurmendi 1992an, solasaldi batean. Aitor Bayo / ARGIA CC BY-SA

Bere lan ezaguenenetakoen artean dago Espainolak eta Euskaldunak (Elkar, 1992) izenekoa. Mitologia, topiko eta ideologien historiaren bidez kritiko azaltzen da, hizkuntzarekiko eta kulturarekiko euskal kontzientziaren inguruan. Baina horrez gain, Azurmendik literaturari ere sarritan heldu dio, bereziki poesiari. Hain justu bere lehen liburua poema bilduma bat izan zen, Hitz berdeak izenekoa, 1971n argitaratua.

Azurmendi 1998ko elkarrizketa batean. Alberto Elosegi / ARGIA

Arrasto eta ondare itzela utzi du, hortaz, Azurmendik euskal kulturgintzan eta pentsamenduan. Jakinek oharrean azaldu duenez, ez da bere aldeko hilbeila eta hileta ekitaldirik egingo.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Kultura
Bilboko Udalak muntatu gabeko eszenatokia, mehatxuak eta kronika faltsu bat

Kai Nakai, Maren eta Olatz Salvadorren kontzertua bertan behera utzi zuen Bilboko Udalak joan den igandean. Hiru musikariek azaldu dute gertatutakoa.


Feng Shui pianoan

Fitxa: Musika Hamabostaldia. Victoria Eugenia Zikloa. Mitsuko Uchida (pianoa).
Egitaraua: Beethovenen hiru azken sonatak.
Lekua: Donostiako Victoria Eugenia Antzokia.
Data: abuztuaren 18a.

Mitsuko Uchidak Musika Hamabostaldia bisitatzen duen hirugarren aldia da. Bere estiloak... [+]


Piano bikaina, Biarritzen

Zer: Biarritz Piano Festival. Amaierako errezitaldia. Benjamin Grosvenor, pianoa. 

Egitaraua: Schumann eta Moussorgskyren lanak

Lekua: Biarritzeko ‘Espace Bellevue’.

Data: abuztuaren 8a.

-------------------------

Biarritz Piano Festival... [+]


2025-08-13 | Nagore Legarreta
Ibaiak begirada itzuli zigunekoa

Munduko hainbat txoko zeharkartzen dituzten ibaiek, bizirik dauden heinean, euren begirada propioa dute mundua bera ikusteko. Gizakiaren garapenaren testigu isilak dira: hirigintza, gerra, kutsadura, uholdeak... dituzte ikusmiran, baita euren bazterretan etengabe ernetzen diren... [+]


Aldatu Gidoiak ere salatu du IB3 Balearretako telebista gaztelerazko filmak ematen hasi dela

IB3 telebista publikoaren neurria "katalanaren aurkako erasotzat" jo dute katalanaren normalizazioaren aldeko zenbait eragilek, eta "berehalako zuzenketa" eskatu dute. Zuzendaritza aldaketa izan da berriki kate publikoan, PP eta VOXen botoei... [+]


Amaya, altxor ia ezezagun hori

Zer: Euskadiko Orkestra

Zuzendaria: Diego Martin-Etxebarria. Easo Abesbatza

Zuzendaria: Gorka Miranda

Bakarlariak: Arantza Ezenarro, Gillen Munguía, Marifé Nogales, Lucía Gómez, Juan Laborería, José Manuel Díaz, Darío Maya, Luken... [+]


2025-08-12 | ARGIA
GOMENDIOAK | Hiru disko fresko, gozatzeko

Goizegi Hiltzeko 
Ødei
Autoekoizpena, 2025
53 min.

Ulertzen nauten herrian ez da musika hau entzuten. Rap musikak akaso urte okerragoak izan ditu Euskal Herrian, baina oraindik ez da beste batzuen altuerara heldua. Denentzat ditu koplak Odei Barroso... [+]


2025-08-08 | ARGIA
GOMENDIOAK | Sei liburu uda honetarako

Lautadako mamua
Xabier Montoia
Elkar, 2024
112 orrialde

Eleberri labur honetan egileak XIX. mendeko Euskal Herrira garamatza, sekulako sona hartu zuen Juan Diaz de Garaio hiltzailea duela protagonista. Arabako landa guneko jendarte tradizional eta giro hotzean barneratzen... [+]


Miren Agur Meabe
“Zalantza askorekin idatzitako liburua da, baina zalantzek bultzatzen gaituzte aurrera”

Apirilean argitaratu zuen Amorante frantsesa (Susa) Miren Agur Meabek (Lekeitio, 1962). Thriller ukitua du poemen bidez idatzitako nobela deigarriak eta, istorioa fikziozkoa den arren, badu idazlearen aurreko lanak markatu dituen kutsu autobiografikoaren arrastorik. Hortaz,... [+]


‘Stabat mater’ borobila

Zer: Orquesta de la Comunitat Valenciana. 

Zuzendaria: Mark Elder. Donostiako Orfeoia. 

Zuzendaria: José Antonio Sáinz Alfaro.

Bakarlariak: Federica Lombardi (sopranoa), Paula Murrihy (mezzoa), Xabier Anduaga (tenorea), Will... [+]


Sendo eta dotore

Zer: Orquestra de la Comunitat Valenciana
Zuzendaria: Mark Elder
Bakarlaria: Nelson Goerner (pianoa)
Egitaraua: Txaikovsky eta Xostakovitxen lanak
Lekua: Kursaal Auditorioa, Donostia.
Data: abuztuaren 3a.

-------------------------

Orquestra de la Comunitat Valenciana... [+]


AEBn euskararen irakaskuntza bultzatzeko akordioa sinatu dute Etxepare Euskal Institutuak eta NABOk

Euskal diasporaren Boiseko Jaialdiaren testuinguruan, Etxepare Euskal Institutuak eta AEBetako euskal erakunde NABOk euskararen irakaskuntza sustatzeko akordioa sinatu dute. Hori horrela, AEBetako Euskal Etxeek euskara "sustatuko eta trinkotuko" dute, eta Jaurlaritzak... [+]


2025-08-04 | Behe Banda
Kale estuak dituzten hiriak

Etxe pareko lokala itxita, obretan, zerbait berria irekiko dutelako susmoa. Ez da izanen mertzeria bat, ez eta loradenda bat. Kasurik onenean taberna bat, ohikoa, auzokoa, eta txarrenean gastrobarra edo specialty cafe bat. Ez duzu dirurik bost euroko kafea erosteko. Ez duzu... [+]


Requiem batekin abiatzea?

Zer: “Requiem (s)”. Ballet Preljocaj.
Koreografia: Angelin Preljocaj.
Eszenografia: Adrien Chalgard.
Argiztapena: Éric Soyer.
Jantziak: Eleonora Peronetti.
Bideoak: Nicolas Clauss.
Lekua: Kursaal Auditorioa, Donostia.
Data: abuztuaren... [+]


2025-08-01 | Eider Iturriaga
Musika zuzenean Eider Iturriagaren begietan

Zuzeneko musika gustatuz gero, ziur azken hamarkadan Eider Iturriagak egindako argazkiren bat ikusi duzula. Bere bi grinak uztartu ditu bermeotarrak: musika eta argazkilaritza. Eszenatoki batean hain azkar pasatzen den une hori harrapatzeko abilezia du, ikuslearen begietan... [+]


Eguneraketa berriak daude