Joxe Azurmendi idazle eta pentsalaria hil da

  • Joxe Azurmendi (Zegama, Gipuzkoa, 1941-2025) idazle, filosofo eta saiakeragilea zendu da. Literatura eta pentsamenduaren arloan lan itzela egindakoa, intelektual gisa ez ezik, euskararen eta kulturgintzaren aldeko mugimenduetan engaiaturik eman zuen bizitza osoa. Besteak beste, Udako Euskal Unibertsitateko sortzaileetako bat izan zen, eta Jakin taldeko kide aktibo izan zen urte luzez. 

Joxe Azurmendi, euskal idazle eta pentsalaria. Foku

2025eko uztailaren 02an - 18:57
Azken eguneraketa: 2025-07-03 19:55
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu

Euskal pentsalari erreferentziala, eta azken hamarkadetako saiakeragile oparoenetakoa, Joxe Azurmendi Otaegi (Zegama, 1941-2025) zendu da, 84 urte zituela. Idazlea, filosofoa, poeta eta kulturgilea, 40 liburutik gora eta ehunka artikulu idatzi zituen, asko pentsamenduaren dibulgazioari loturikoak. Baina horrez gain, euskalgintzaren arloan makina bat ekimenetan parte hartu zuen Frankismo garaitik hona. 

Euskara zapaldurik eta langile klasea otzan ezagutu zuen gerraosteko belaunaldiaren parte izan zen Azurmendi, eta seguruenik horrek bultzatu zuen hizkuntzaren pentsamendua ikertzera ikuspuntu ezkertiar eta marxista batetik

Zegamako familia umil eta langile batean sortua, haurra zela, hamar urterekin Arantzazuko frantziskotarren ikastetxera joan zen –gero ordena horretan sartu zen– eta Erriberrin amaitu zituen Filosofia ikasketak. Euskara zapaldurik eta langile klasea otzan ezagutu zuen gerraosteko belaunaldiaren parte izan zen Azurmendi, eta seguruenik horrek bultzatu zuen hizkuntzaren pentsamendua ikertzera ikuspuntu ezkertiar eta marxista batetik.

Baina pentsalari gisa ez ezik, aktibismoan engaiaturik ere ibili zen. Hala sartu zen Jakin taldean 1959an, eta hari esturik lotuta egon da geroztik: "Zuen belaunaldiari ikasi genion sintesi inposibleak bilatzen, eta horretan ari gara gaur ere. Pentsamendu itzela utzi diguzu horretarako. Hura lantzen jarraituko dugu, beti eskatu izan diguzun bezala", idatzi dute euren agur oharrean. Jakinek  Azurmendiren obra osoa du plazaraturik bere webgunean.

Azurmendi 1972an, lanean ARGIA artxiboa CC BY-SA
1982ko Korrikan lekukoa jasotzen. ARGIA artxiboa - CC BY-SA
1981eko Euskaltziandiaren bilkura batean, Imanol Unzumunzaga, Luis Villasante, Bitoriano Gandiaga eta Manolo Pagolarekin. Aztarka / ARGIA artxiboa

1960ko hamarkadatik aurrera denbora askoan Europan –batez ere Alemanian– igarotakoa, zegamarrak gertutik aztertu zituen garaiko pentsalari eta idazleen lanak, Albert Camus, Simone Weilenak esaterako, eta Frankfurteko eskolan zeuden aire berriak ere ezagutu zituen, marxismoari loturikoak. Gainera, harremana izan zuen Txillardegirekin, Federiko Krutwigrekin, Manex Erdozaintzi-Etxartekin eta Bitoriano Gandiagarekin, beste euskal pentsalari askoren artean.

Euskal Herriak, euskararen egoerak, abertzaletasunak, indarkeriak eta modernitateak kezkatzen zuen, eta hala adierazi izan zuen han eta hemengo prentsan

Euskal Herriak, euskararen egoerak, abertzaletasunak, indarkeriak eta modernitateak kezkatzen zuen, eta hala adierazi izan zuen euskal prentsan argitaraturiko artikuluetan –tartean Zeruko Argia-n, soka luzea ekarri zuen "Baiña zergatik eta zertarako euskaldun?" artikulua–, baita bere liburuetan ere. "Beti kritikatu den sozialismo erreala negargarria izan da, baina demokrazia erreala ere negargarria izan da", azaldu zion aldizkari honi 1991n Gizaberearen bakeak eta gerrak liburuaren kari egindako elkarrizketan.

1993an ARGIAren Larrun gehigarrirako elkarrizketa zabala eta sakona izan zuen Patxi Larrionekin, eta honela kontatu zion: "Bere buruarekin konflikto bat daukanarentzat idazten dut, bere buruarekin identifikatzeko problema batzuk dauzkanarentzat, bai euskaldun bezala, bai pertsona bezala, horrentzat nahi nuke askatasun piska bat irabazi". Elkarrizketa osoa hemen irakur dezakezue PDF formatuan.

Azurmendi Udako Euskal Unibertsitatearen sortzaileetako bat izan zen eta lehen ikastaroetan parte hartu zuen 1973an, Donibane Lohitzunen. EHUko filosofia irakasle izan zen 1980ko hamarkadaz geroztik, 2011n erretiroa hartu arte. Gainera, Euskaltzaindiak ohorezko euskaltzain izendatu zuen 2010ean, eta Gipuzkoako Foru Aldundiaren Urrezko Domina jaso zuen 2018an, Jakin taldearekin batera.

1974ko UEUko ikastaroetan. ARGIA artxiboa - CC BY-SA
Joxe Azurmendi 1992an, solasaldi batean. Aitor Bayo / ARGIA CC BY-SA

Bere lan ezaguenenetakoen artean dago Espainolak eta Euskaldunak (Elkar, 1992) izenekoa. Mitologia, topiko eta ideologien historiaren bidez kritiko azaltzen da, hizkuntzarekiko eta kulturarekiko euskal kontzientziaren inguruan. Baina horrez gain, Azurmendik literaturari ere sarritan heldu dio, bereziki poesiari. Hain justu bere lehen liburua poema bilduma bat izan zen, Hitz berdeak izenekoa, 1971n argitaratua.

Azurmendi 1998ko elkarrizketa batean. Alberto Elosegi / ARGIA

Arrasto eta ondare itzela utzi du, hortaz, Azurmendik euskal kulturgintzan eta pentsamenduan. Jakinek oharrean azaldu duenez, ez da bere aldeko hilbeila eta hileta ekitaldirik egingo.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Kultura
ZERO CHOU
“Pertsona homosexualak eta tradizioa adiskidetzea nahi dut”

30 urte baino gehiago daramatza Zero Chou zinemagile taiwandarrak istorioak kameraren atzetik kontatzen, bai zinemarako, bai telebistarako. Aurten, Zinegoak jaialdiaren 22. edizioko ohorezko saria jaso du.


Zuritxo, egon deseroso

Queer falafel
Non: Arberatze-Zilhekoan, EHZ festibalean.
Noiz: ekainaren 29an.

------------------------------------------------------

Hasi orduko, ohar bi. Bat: “Deseroso egongo zara apur batean, isildu eta entzun. Asko ikasiko duzu zure pribilegio... [+]


Irrintzi bat ezpataren aurrean

Bigarrenez Aresti etorkizunaren aurrean
Nork: Ekida Arte Ekimena.
Noiz: ekainaren 20an.
Non: Azkoitiko Baztartxo antzokian.

------------------------------------------------------------------

50 urte dira Gabriel Aresti euskal idazle marxista hil zela, eta Ekida arte... [+]


2025-07-11 | Xalba Ramirez
Auzo-lotsaren printzesa: gora Azuleja!

C.R.I.N.G.E
Azuleja
Le Royale, 2024

--------------------------------------------------------------------

Bai, ia beti euskal taldeak dira lerro hauetan intereseko. Guretzat, eta zuentzat. Baina pixka bat epifania moduan, Amabirjina ikusi duenak nola, hala daukat... [+]


Hitzak mailu

SIMULAKRO BAT
Leire Ugadi
Elkar, 2025

---------------------------------------------------------------------

Hitzak hautsi egin dezake, kolpatu, arrakalatu eta apurtu. Simulakro bat (Elkar, 2025) izendatu du Leire Ugadik (Urduña, 1996) simulakro hutsetik harago... [+]


Zartako eta Radiocrimen taldeek baxu jotzailea kanporatu dute indarkeria matxista leporatuta

Instagrameko @denuncias_euskalherria kontuak publikatu ditu hainbat salatzaileren mezuak. Horietan salatu dute bi talde horien baxu jotzaileak haren bikotekide ohiak fisikoki eta psikologikoki eraso izana


Rakel Etxebarria. Irrintziaren transmisio ez-etena
“Nik neure irrintzia egiten dut, aita-amei ikasitako zantzoa”

Irrintzi bat entzun da, mendi tontorrean… Eta balizko tontorra Gorbeiako gurutzea bada, baliteke –bazitekeen, garaian– irrintzilaria Rakel Etxebarria izatea. Irrintzia han eta hemen, “zantzoa” da Arratian, hala Orozkon nola Zeanurin. Gurasoei... [+]


Jon Esnaola
“Egunero jarri behar den artisaua da konpositorea”

Jon Esnaola (Tolosa, Gipuzkoa, 2000) konpositoreak Eusko Ikaskuntzaren saria jaso du joan den apirilean, Nestor Basterretxearen omenezko LUUR obrarengatik, eta lan horixe bera joko du Euskadiko Gazte Orkestrak orain, uztailaren 11tik 15era, EAEko hiriburuetan eta Hondarribian... [+]


2025-07-09 | Jon Alonso
Nobelak idazteko artea

Atzo jakin dut euskal prentsatik Jean Reno aktoreak lehen nobela idatzi duela. Berri hori euskaraz jasotzeak munduko hiritar edo paleto global bihurtzen ote nauen oso ongi jakin gabe, nobelak idazteko arteaz egin dut gogoeta.

Tokitan dago “nobelaren heriotza”... [+]


Beste liburu denda bat galzorian, alokairuaren garestitzeagatik: Hendaiako La Grande Illusion

Bikote batek duela kasik hiru urte zabaldu zuen denda Hendaia erdigunean, Errepublika plazan, proiektu independente bat abiatzearen ilusio handiz.


Eguneraketa berriak daude