Gipuzkoako baso zabal handi
1847an Juan Ignazio Iztuetak Gipuzkoako probintziaren kondaira liburua argitaratu zuen. Bertako bederatzigarren kapituluak izen hau du: Gipuzkoako Baso zabal andi eta zuaitz liraiñ galanten barri zuzen egiazkoa. Honela da bere hasiera: “Gipuzkoako mugape guztia da, baso edo oian galant begitango anitzekin osotoro josia, eta zuaitz mardul lirañaz ondo janzia. Berenez jaio ta aziak dira ugaritsuenak, bikañenak, eta baliorik andienekoak. Probinzia onetako lurrak bere griñaz ematen dituen zuaitzik ezagutuenak dira…”; eta izen parrasta botatzen du.
1847an, atzo, Gipuzkoan zeresana bazuten arbola eta bestelako landare mordo hori berritzeak ez digu kalte egingo. Ez da makala zerrenda! Zergatik ote datoz hurrenkera horretan? Nire iritziz, egileak garrantzitsuenetik apalenera jota idatzi zituen aurren-hurren horretan. Izenetan ere badago zer ikasia bertan.
Aretxa edo haritza (Quercus robur), pagoa (Fagus sylvatica), artea (Quercus ilex), zumarra (Ulmus spp. seguruenera zumar hostozabala Ulmus glabra), agiña, hagina (Taxus baccata), lizarra (Fraxinus excelsior), ametza (Quercus pyrenaica), elorria (Crataegus monogyna), alza edo haltza (Alnus glutinosa), gorostia (Ilex aquifolium), urritza edo hurritza (Corylus avellana), lertxuna (Populus tremula), zumalikarra edo zumalakarra edo oilakarana (Frangula alnus), ezkia (Tilia spp. seguru asko ezki hostozabala Tilia platyphyllos), astigarra (Acer spp. ziur aski astigar zuria edo ostartxa Acer pseudoplatanus eta astigar arrunta Acer campestre), makala (Populus nigra), ostatxuria edo hostazuria (Sorbus aria), kurkutxa edo gurbitza (Arbutus unedo), intxusa (Sambucus nigra), ezkerraina edo ezker-aihen (otsaihena edo biera-belarra Humulus lupulus izan daitekeena, edo basoetako atxaparra Lonicera periclymenum, edo ezkerte zuria Calystegia sepium edo ezkerte beltza Convulvulus arvensis), likabra edo epurua (Juniperus communis), erika edo txilar jendea (Erica spp. eta Calluna vulgaris), elotriska edo elorri-kriska (Genista scorpius), itsasa edo isatsa (Cytisus scoparius), zurbeltxa edo zubeltza edo abaritza (Quercus cocciferaa), artanozka, gurpitxa edo gurbitza (Arbutus unedo), zamandorra edo zuhandorra (Cornus sanguinea), maalza edo maaltza edo udare makatza (Pyrus pyraster), otea (Ulex spp.), sosatsa, zumea (Salix spp.), zaika, aiena edo aihen zuria (Clematis vitalba), nekosta (Cupressus sempervirens), arantza beltza (Prunus spinosa), arantz-zuria, arkasatza edo endalaharra (Smilax aspera), txillarra, erramua edo ereinotza (Laurus nobilis), ziga (Malva sylvestris), ezpela (Buxus sempervirens), gañabera (Arundo donax), kotala, udalatxa (Sorbus x domestica), zurikotxa, friskua edo albertxikoa (Prunus armeniaca), ziurza, lekeltxorra (Pistacia lentiscus), biñorria edo beltxalia (Ligustrum vulgare), karraska, urkia (Betula spp.), otsalizarra (Sorbus aucuparia)...
Zenbat izen, zenbat jakintza! Batzuk ezin izan ditut identifikatu… Zenbat ikergai! Eta falta direnak? Gaztainondoa (Castanea sativa) non dago? Eta maspila (Sorbus torminalis)? Eta abar…
Tokitan gaude. Zenbat ezagutzen ditugu orain? Gaur egun gure jendartea egiten ari den mendiaren kudeaketa zantarraren adierazle pedagogikoa. Eta basogintzaz arduratzen direnez zer esan! Gure ondorengoak lotsatzeko modukoa.
Ekosistema askok itzulera gabeko puntuak dituzte, hau da, estresa maila berezi bat pairatuz gero –izan klima aldaketa, kutsadura edo kalte fisiko zuzenarengatik– desagertzen ahal dira, eta ekosistemak haien artean konektatuak izanez gero hurrenez hurren elkar... [+]
Bidaia hau hasi nuenean, ikuspuntu erromantikoz imajinatzen nituen baso jangarriak: zuhaitz artean ibili, fruitu goxoak dastatu, loreak usaindu... baina baso jangarriek badituzte arantza ugari ere, porrotak, erratak... Gaur, ikasketa politak eskaini dizkidaten porrot horietako... [+]
"Baserriberri" du izena programak eta langabezian diren Euskal Herri osoko 12 ikasleri zurgintza formazioa emango die, erortzear diren baserriak berritzen ikas dezaten.
Urtxintxa, burtxintxa, ürtxaintxa, kataburtxintxa, katakutxintxa, katagorria, kattagorria, katamixarra, katamixerra, mixerra... Zenbat izen karraskari arborikola polit honentzat. Izan ere, nork ez du ba ezagutzen katagorria? Bereziki basoetan bizi da, baina gure herri eta... [+]
Basoan barrena oinez joan eta hara, ‘krrukrru-krru’ ozen bat entzun da. Bi aldeetara begiratu... Nor ote? Okil beltza hegan. Ez da hegazti txikia eta kolore beltza du, beleak bezala. Antzeko tamaina eta kolore bera dute bi hegazti horiek, horregatik da agian Sakanan... [+]