Sua lotzen duen lorea
Egurra lorarazteko gai da. Egurra lore bihurtzen du, bai, izan zurgin, arotz, zur-langile, zur-lantzaile, maiasturu, benuzer edo menuzer, zur-apaintzaile, zur-egintzaile, zuharotz, zurgile, zurgin-neska edo zurgin-mutil denak.
Arituko da zurgintzan, zurgingoan, zuharozkintzan, maiasturugoan, maiasturuntzan, arotzeritzan, arotzian edo arozgintzan zurgin-olan. Zurginak artezko (Quercus ilex) kaxan duen marrusketa esku artean gozo-gozo bermatzen duenean eta egurrean pausatzen, arnas sakonxeagoa hartu eta aurrez marrazak zertxobait findu duen piezan bultzadizo arina eraginda fin-fin eramango du besoen luzerak ematen dioneraino; egurbidean marrusketaren mihiak, zorrotzaren zorrotzez egur xafla, mehe-mehe ia garden, airean gora kiribilduz lorea ernatuko du. Aroztegian leihoko errainu etzanak argiztatu eta erakusten duen zerrautsez zirripiztindutako airean loratzen da egurra. Egurraren lore horri txirlora esaten zaio, baina baita txirbil, txiri, txibiri, txiribiri, txirinta, txirrika, txirripizta, bonbona, kizkur, zirtzil, zirripil, xirringil eta zirringil ere; loreak txikiak badira txoskinak, txutxukakinak edo txurrustakinak eta handiak badira txurrustak dira. Lore itxia beharrean, zenbaitetan, oso irekia edo uhal tankerako zinta osatzen da, eta orduan xingola esaten zaio. Marrusketaren mihiak ez baizik eta labanaren mihiak eginak badira, zitxuketak edo zintxuketak dira. Ez dakit zorrozkailuak arkatzaren punta pikatzen duenean eratzen duen petalo ertzak arkatzaren azalaren kolorekoak dituen lore xutak zer izen ote duen. Inork baleki, gustura ikasiko nuke.
Txirlora fina sua egiteko gai egokia da, sua lotzen du erraz, baina etorri ahala joaten zaio, gar lasterra du. Txirlorak edo bonbonak egiten duen suak bonbonadak sor ditzake, gar handiak. “Amodioaren suzko bonbonadetan irazekita” aurkeztu zigun maitale beroren baten egoera Gregorio Arruek, 1888ko Mayetzeco ill edo Birgina chit santari consagratutaco Mayetzeco illa liburuan.
Egurrari lorea kentzen zaionean, zur bihurtzen da, landua da; jantzi egin dela esan daiteke. Landuz leundu da, hasieran aizkorak, gero opaitzurrak, trabesak, marrazak, trintxak, kubiak eta marrusketak, eskuz esku denak, pasaeraro egurra igurtzi eta txukun zurtzen ari ote den igarriko dion esku horrek.
Mihi txorrotxenekin leuntzearen fintzez, egurraren azala zena uki gozo eta atsegineko zur-mintz bihurtzen denean, egur bakoitzak berezkoak dituen akats, huts eta makurrak axaleratzen dira. Horiek zurginaren gustukoenak. Egur batek erakutsiko dituen arrasto horiek ez ditugu beste batean atzemango, bereak eta bakarrak dira. Zurginak eraikiko duen zurezko pieza horren osagai bitxiak. Jende askok ikusi ere egingo ez dituenak, baina zenbaitentzat zur hori urrearen parera eramango dutenak. Berezitasuna, bakantasuna, ohiz kanpoko bikaintasuna, gorabehera, irregularra, berebizikoa, nabarmena, bestelakotasuna, aldea, heinik gabeko bederekoa, horiek denen bila ariko da zuretan eskua.
Eta zuretan edertuko dira zoka, sustraije, eten, zulotxo, adabegi, zain, hari, kondotxo, alaka, begizta, adapo kuskur, adañi, adarrondo, atze-nini, arakaitz, arakaitz-trosko, troskote, trunpilo, garitxa, gargail, urrubi, porrilla, arakondo, bizien, txoskor, txurru eta txurro, lakar, gaztaina-titi, oilaur, zarakar, mozkor eta tipula. Niri gehien gustatzen zaidan akatsa eper-begia da, batez ere haginarena (Taxus baccata). Eta hegaztia aipatuta, Martin Itziar Agirre azkoitiarrak 1966an argitaratutako Txoriak: Gure txoriak liburuan jaso zuenez, garrapoari “arotz-txori” ere esaten zaio, eta okilak arotzak dira: arotz handi, arotz txiki eta arotz gibel-zuri. Zurgin ez baina arotz bai.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]