Hizkuntza eta politika nahasi behar ez direla entzun izan dut maiz, euskara ateratzen dela kaltetua. Baieztapen hori etsaiek sartu diguten ziriaren parte da, gure hizkuntza arriskuan bada, haiek hala erabaki dutelako baita. Herri kolonizatuetan aberastasun ekonomikoak lapurtzeaz gain, zapalkuntza politiko eta kulturala ematen da, biziki argi baitute hizkuntza eta nazio kontzientziaren arteko lotura. Eta herri honetan gure hizkuntzaren zapalkuntza gertatu dela begi bistakoa da, hau da, politikaren bitartez gure hizkuntza ordezkatu dutela.

Ez dugu ahantzi behar 1800 urtean euskalduntze tasa azkarra zegoela frantziar estatuaren menpe dugun Euskal Herriaren zatian. Horrela, Baxe Nafarroako biztanleen %94.5a, lapurtarren %79.5a eta xiberuarren %92a zen euskalduna (1600 urtean %98, %86 eta %98 urrenez urren).

Hortik euskararen zapalkuntzaren historian grabatuak baina gutxi ezagutuak gelditu diren erranaldiak iritsi ziren:

Mauleko suprefetak bigarren mailako hezkuntzaren helburua honela definitzen zuen: “Tirer de l’ignorance un peuple qui, n’ayant qu’un idiome particulier, ne pouvait guère établir de relations avec le reste de la nationI ( ignorantziatik atera herri bat, zeinak hizkuntza partikular bakarra duenez, ezin duen harremanik sortu nazioaren gainerakoekin). Hara! Hezkuntza zentroak erabili dituzte beraz, hizkuntza ordezkatze prozesua eramateko, eta frantses nazio kontzientzia ez duen herri bat asimilatzeko. Hori dena, ezjakin batzuk omen ginelako…

1802an Serviez prefetak eskolei buruz ere erran zuen: “Un grand moyen de franciser les basques” (euskaldunak frantsesteko baliabide handi bat).

1849an Jean Hayet abadeak ikastetxe bat ireki nahi zuen honela argudiatuz: “Cet établissement aurait le double avantage de mettre l’instruction à la portée de bons mais pauvres montagnard basques et cet avantage amènera le second: la langue française prendra la place du basque” (ikastetxe honek abantaila bikoitza izanen du, menditar on baina txiroei heziketa eskaintzea eta honen bitartez: frantses hizkuntzak euskararen tokia hartuko du). Hemen ere, euskaldunak menditar ezjakin eta txiroak dira, eta heziketa eta hezkuntza frantsesa ekarriko dizkigute! Benedikatua bedi salbatzaile hori!

Eta denok dakigu erabaki horiek zein ondorio ekarri dituzten gaur egungo Xiberoa, Lapurdi eta Baxe Nafarroako euskal hiztunen kopuruan..

Zoritxarrez beste herrien menpe izanen garen bitartean, kolonizazio prozesuak aurrera jarraituko du. Horrek ez du kentzen, askapen nazionala lortu bitartean hizkuntza politika ausartek ezin dutela odol hustea arindu. Baina Euskal Herrian agintzen duten politikari gehienak, kolonizazioan parte hartzen ez badute, koldar hutsak dira gutxienez. Eta elkarbizitzaren naiz errespetuaren izenean ez dute neurri eraginkorrik hartzen.

1995ean, abenduaren 3a euskararen eguna izendatu zuten ofizialki agintean ziren politikariek, hizkuntza politika eraginkor bat egun baten ospakizunarekin ordezka bailitzan. Urteak joan ahala herritar gehienek egun hori ospatzeari ekin zioten.

Bide beretik, politikarien koldarkeriari jarraikiz, ekimen desberdinen bidez herritar zintzoak baliatu izan dituzte berreuskalduntze prozesua aurrera eramateko, ondoren beraien atxikimendua emanez. Hori da Euskaraldiarekin gertatzen dena. Euskararen egoeran beraiek duten erantzukizuna bigarren mailara pasatzen da, karga guztia herritarrengan gelditzen den bitartean.

Aurreko guzia erranda, adierazi nahi dut Euskaraldian parte hartzea erabaki dudala. Euskaraldiak herritar zintzoengan kontzientzia hartze bat suposa dezakeelako, eta euskaldunok ditugun konplexuak baztertzea ahalbidetu dezakeelako. Baina konpromiso pertsonal eta kolektiboen gainetik, euskal nazio askapen mugimendua indartu behar dugu. Euskararik gabe Euskal Herririk izanen ez den bezala, Euskal Herririk gabe, nekez izanen delako euskara.