Abuztuaren 2an herritar batek detektatu zuen, baita argazki bidez dokumentatu ere, Arkaitzerreka errekako ura ez zegoela garbia erraustegiaren azpitik irtetean. Itxuraz, erraustegiaren arazo estruktural bat izan daiteke, lehen ere hodi horretatik izan direlako hainbat isuri. GuraSOS elkarteak salatu du Zubietako erraustegitik “beste isuri larria” izan dela Arkaitzerrekara, eta “Oria eta inguruak kutsatu” dituela. Argazkiak ostiralekoak badira ere, ezin da jakin isuria noiz hasi zen.

GHK-k gezurtatu egin du GuraSOSek salatutakoa, "bulo" bat dela esanez. "Kolore gorrixkako burdinazko xeheak ateratzea urtero gertatzen den fenomeno naturala da, beroaren eta ur-eskasiaren hilabeteetan", arrazoitu du GHK-k, Naizek jaso duenez. ARGIAk jakin duenez, URA agentziako kideak bertaratu ziren Arkaitzerrekara, eta GHK-k adierazi du URAk egiaztapenak egin ondoren, errekaren egoera aipaturiko fenomeno naturalaren ondorioa izan dela.

Aspalditik salatzen ari dira erraustegiaren isuriak eta kutsadura. 2020ko maiatzean Zubietako erraustegiak eragindako kutsaduraren harira, Guardia Zibilak egindako txostenari buruzko zenbait informazio zabaldu zituen GuraSOS elkarteak. GuraSOSek adierazi zuen txostenaren arabera kutsaduraren ondorioz ehunka arrain eta hamabost ardi hil zirela, laborategi batek aztertu zuela aingira batek kloroalkano-indize altua zuela –Guardia Zibilaren perituen arabera, “osagai debekatua eta oso kantzerigenoa”, eta jatorria errauskailuan zuena–, eta erraustegiaren legez kanpoko funtzionamendua egiaztatu zela 2019ko azarotik, etengabeko neurketarik egin gabe. Elkarteak salatu zuen "osasunerako eta ingurumenerako arrisku erreala eta larria” suposatzen duela erraustegiak, “interes ekonomikoak lehenesten direla” eta “erraustegiak kutsatu egiten duela”.

2022an Arkaitzerrekan izandako beste isuri batean, ARGIAk zenbait irudi eta bideo bildu zituen. Uztailaren 13an herritar batek ohartarazi zuen Zubietako erraustegi azpitik ateratzen den hodia Arkaitzerreka kutsatzen ari zela. ARGIAk jaso zuen errekak ur garbia zeramala menditik behera erraustegira iristen zenean, eta horren azpitik pasa ondoren zikina irteten zela. Usurbilko Udalak eta EAM-ek Arkaitzerrekan jaso eta laborategira bidalitako ur kutsatuaren analisien emaitzen buruz informatu zuten, eta adierazi zuten urte horretan aurkitutako kutsadura handiagoa zela 2020ko maiatzean aurkitu zena baino. “Orduan zientoka arrain eta aingira azaldu ziren hilda bertan. Oraingoan horrelako argazkirik ez da ikusi, ziurrenik erreka geroztik “erreta” dagoelako arrainik gabe”, adierazi zuten 2020ko kutsadurari erreferentzia eginez. 2022ko analisietan zehaztu zuten kloruroetan, amonioan, konduktibitatean eta DQOn (Oxigenoaren Eskaera Kimikoa) ezohiko maila altuak aurkitu zirela analisietan.

Azaroan Eusko Jaurlaritzako ingurumen sailburu Arantxa Tapiak onartu zuen Zubietako erraustegiak ez zuela Jaurlaritzaren kutsaduraren araudia betetzen eta abenduan GHK 160.000 euroko isuna ezarri zion Ekondakin enpresa elkarteari, Arkaitzerrekan detektatutako isuria bideratzeko administrazioak emandako aginduak ez betetzeagatik.

Desadostasuna, erraustegia eraiki baino lehenagotik

2016an erraustegia eraiki aurretik guraso talde batek Erraustegia Geratu ekimena antolatu zuen, eta errauste planta proiektua gerarazteko sinadura bilketa egin zuten. “Ez dugu nahi eta ez dugu onartuko sekula, azala utzi arte borrokatuko gara, gure seme-alaben osasuna arriskuan baitago”, adierazi zuten ekimeneko kideek. Hamar kilometro baino gutxiagoko eremuan bizi direnentzat “potentzialki larria” zela salatu zuten, eta presaz eraiki nahi zutela planta, arriskuez informatu eta kontsultatu gabe.