Ikasturte hasierarekin milaka haur hasiko dira berriz ere euren ikastetxeetako jangelan bazkaltzen. Errealitate hori kontuan hartuta, Carro de Combate kolektiboak eta Del Campo al Cole agroekologia elkarteak Espainiako Estatuko eskola jantokiei buruzko txostena argitaratu dute. Egileek azaldu dutenez, azken urteetan korporazio handien etekinak handitzeko negozio eredua gailendu da, “elikadura burujabetza, tokiko garapena eta elikadura onaren kaltetan”.

Datu bat ere eman dute, estatuko eskola jantokien merkatuaren %58 bost konpainia handiren esku dago –tartean da Ausolan– eta 630 milioi euroko “pastela” banatzen dute.

Mondragon kooperatiba taldeko Ausolan konpainiaren enpresek –Auzol Lagun, Goñi eta Magui– Eusko Jaurlaritzak esleitutako 18 “lote” edo gune geografikoetatik gehienak eskuratu dituzte; Nafarroan Jangarria enpresaren jabe da eta Ipar Euskal Herrian Ausolan Pays Basque marka sortu du. EAEko eskola-jantokien esleipenak irregulartasun eta iruzur iturri izan dira 2003tik, enpresen artean kartel bat osatzeagatik.

Euskal lurraldeetatik kanpo ere ari da hazten Ausolagun, hala, 2018an Cocinas Centrales enpresaren jabe egin zen –800 pertsona enplegatzen ditu Madrilen eta Gaztela Mantxan–. Txostenaren arabera, Espainiako eskola-jantokien merkatu kuotaren %10 dauka jadanik Arrasateko konpainiak. Horrez gain, Hego Amerikara jauzia egiteko ahaleginetan ari da: Txilen supermerkatu eta petrolio-enpresak hornitzen dituen ostalaritza sozietate baten jabe egin da. 

MacDonald’s-en ligan, non geratzen da elikadura burujabetza?

Europako ostalaritza kolektiboko enpresen rankingean, handienen artean dago jadanik: McDonald’s, Compass eta antzeko multinazionalen ligan jokatzen du Ausolanek. 2015ean 195 milioi euroko salmentak izan zituen eta 2018an 225 milioi eurokoak izatea espero du.

Herrien Bidezko Elikadura–EHIGEk iaz egindako ikerlan bat (pdf) eskuan, Carro de Combateko kideek  azaldu dute jangelan geratzen diren haurren kopurua hamar aldiz biderkatu dela euskal lurraldeetan azken 15 urtetan –egun 100.000 inguru dira–. Nabarmendu dutenez, EAEko 413 ikastetxe publikotatik bakan batzuk baino ez dira “berezko kudeaketa” duten jantokiak.

Txostenaren egileen ustez, eredu “hegemonikoaren” aurrean alternatiba justuak eta jasangarriak sortu behar dira: “Elikadura burujabetzaz ari garenean, ez gara soilik ari pertsonek elikagai osasuntsuak eta euren kulturari lotutakoak jateko eskubidea dutela –kapitalismo globalaren eredu agroindustrialak dakarren elikaduraren aurrean–, baita gizakiek eskubidea dutela erabakitzeko nola produzitu eta kontsumitu beren elikagaiak ere”.