Arturo Campión honela saiatu zen: "Landare-espezie bereko hazi batzuk tenperatura desberdinetan ereitea; utzi ernetzen, hazten, fruituak ematen, bere lursailean mugarik gabe ugaltzen, horretara egokituko baitira, eta espezie bereko beste hainbat aldaki izango dituzue, klima ezberdinen kontrasteak zenbat eta markatuagoak izan (…) alferrik egiten du lan atabismoak; egokitzapenak arrakasta du". Pio Barojak zioen "gaur egun bi euskaldun mota daudela: batzuk Ebroko urei begira eta besteak Kantauri itsasora doazenei begira". Politikoago, Manuel Irujok "euskal Ulsterra" deitu zion.

Hala ere, harrigarria da Erriberak herrialdeko gainerako lurraldeekin homologatzeko izan duen ahalegina. Bere historialariek gogotsu parte hartu zuten euskoiberismoan eta mendeetan zehar Tubalek Tutera sortu eta Babelgo dorretik euskara lurralde hauetara ekarri zuela uste izan zuten. Ideia horiek Kantabriako edo Euskal Herriko "nazioaren" berezitasuna sostengatu zuten, eta kohesioa eta senidetasun-zentzua eman zieten lau probintzietako biztanleei.

Ilustrazio garaian harremanak estutu ziren; Euskalerriaren Adiskideen Elkarteak Tuteran izan zuen bere erantzuna, euskal imajinario komun horrekin bat egin zuena. 1828an Fernando VII.a erregea Tuteratik eta Tafallatik igaro zenean, garaipen arkuekin harrera egin zioten, “euskal lur honi” ongietorria emanez. XIX. mende osoan karlistek eta liberalek parte hartu zuten Laurak Baten eta Nafarroako foruen, kulturaren eta hizkuntzaren jatorri baskoiaren ideian. Tudeko prentsaren irakurketa, Gamazadan zehar, euskal batasunari egindako etengabeko kantua da, eta Gernikako Arbola ibaiertz solemnitate askoren ereserki gisa dokumentatuta dago. García-Sanz historialariaren arabera, Gamazadan, "Laurak Bat leloak ospe handia izan zuen berriro. Alderdi politiko guztiek ere gogo biziz onartzen zuten, Euskal Herriaren batasun estueneko uneetako bat bihurtuz". Jarrera ia orokorra une hartako intelektual riberneengan, 1880. urtean Navarro Villoslada Vianako idazleak laburbildu zuena: "¡Todos a una, amigo mi Euskal Erria! Eginkizun bikaina eta dibisa bikaina!".

Tradizio horri jarraituz, Errepublika garaian, Euskal Herriko udal gehienek babesa eman zioten Euskal Herriko Estatutuari. Batasun hori hautsi egin zen euskal kontzientziarekin zerikusirik ez zuten arrazoiengatik eta, historiaren paradoxak izanik, Arruazu, Arakil, Basaburua, Imotz edo Donamaria bezalako herri euskaldunek Euskal Estatutuaren aurka bozkatu zuten, eta Buñuel, Carcar, Zarrakaztelu, Faltzes, Milagro, Murillo, Santakara, Olite, Pitillas edo Tafallak, berriz, alde. Kolpe militarraren bezperan, Nafarroako Fronte Popularrak, Erriberan hedatuen zegoenak, Nafarroa Euskal Estatutuan sartzeko eskatu zion Gobernuari. Eta eskari bera izan zuten ondorengo erbestean ere.

70eko hamarkadan, alderdi aurrerakoi guztiek zuten euskal batasunaren bandera. "Nafar herriaren nortasuna berreskuratzea beharrezkoa dela aldarrikatzen dugu, eta euskal herriaren sorleku eta sustrai denez, Nafarroa Euskal Herriaren parte izatea ere berreskuratu behar da. Arrazoi ekonomiko eta sozialak ere badaude. Adibide bat jartzearren, Euskal Herriko gainerakoek ez dute Nafarroak dituen baliabide naturalik", zioen PSOEk Urralbururen ahotik, eta jarrera horrek tinko iraun zuen Tejeroren estatu-kolpea gertatu arte. Jaka historiko hura bortxatuz, militarrek aletegirik gabe utzi zuten Laurak Bat eta beste tragedia batzuk ekarri zituzten, beste egun batean aipatuko ditugunak.

Gainerakoa jakina da: ordura arte ezezaguna zen antibaskismo bat sastakai bat bezala sartu zen Nafarroako hegoaldeko saihetsean. Euskararen Legeak intransigentzia-horma batez bereizi zuen mendeetan zehar artikulatu nahi zena. Familia askok beren seme-alabak euskaraz hazteko aukera zuten eremu euskaldunetara emigratu zuten. 1936an Fronte Popularrak ohartarazi zuen bezala, euskal herritarren batasunik ezak Erribera feudo eskuindar bihurtu zuen. Alderdi aurrerakoiak eta euskaltzaleak beherantz joan dira. Gaur egun Voxek abertzale guztiek batera baino boto gehiago ditu. Eskuin euskalfobikoa gailentzen da lehen ezkerrak gailentzen ziren tokian. Euskal alderdi eta sindikatuek politika espezifikorik gabe jarraitzen dute Erriberan, hurrengo hauteskundeetan boto gehiago lortzea beste aukerarik gabe, beti urriak. Lurraldeko euskaltzaleak bakarrik sentitzen dira eta okerrena, abandonatuta. Euskaldunak, batzuk eta besteak, bereari. Denboraren mapan bakarrik begiratzen diote Erriberari. Nafarroan aldaketaren jarraipena 37 herri handi horien esku dago neurri handi batean. Eta Nafarroan aldaketarik ez badago, ez da Euskal Herriaren artikulaziorik egongo.

Bat-batean, duela urte batzuk, argi batek argitu zuen tunela. Igarle talde bat saskiak egiten hasi zen –bai, saskiak– eskura zituzten zumeekin: beren produktuak merkatuaren diktadurari men egin gabe saldu behar zituzten herrikide riberoak; herrialdeak elikadura-autonomia berme-produktuekin lortzeko duen nahia; auzolanaren milaka urteko tradizioa; euskal kultura eta hizkuntza Ager Vasconumera itzultzeko irrika orokorra; egitura militantea gainbalioak sortzeko eta utopiak finantzatzeko... Eta horrela sortu zen Errigora, hamarkada askotan herrialdea antolatzeko egin den ekimenik goraipagarriena. Gure hizkuntza elikatzeko gure despentsetara produktu ureztagarriak ekartzea, metafora baliagarria izan dadin.

Egun hauetan saskiak banatzeko kanpainan sartu gara. Zure herrialdea (eta ondo jatea) maite baduzu, ez izan zalantzarik: errigora.eus.