Arrate (Eibar, Gipuzkoa) 1921eko apirilaren 3a. Abertzale eta mendizale mordoa (Bizkaiko 18 talde, Gipuzkoako 10 eta Arabako bat), Kalamuan tontorra egin ondoren, Arraten bildu zen eta, hantxe sortu zen ofizialki Euzko Mendigoixale Batza.

Mendi igoera "bateratua" antolatu du euskal preso, iheslari eta deportatuen Sare herritarrak abian jarritako Izan Bidea dinamikak egun horretarako. Euskal Herriko 650 tontorretara igoko dira, "salbuespeneko espetxe politikaren aldaketaren alde".

Baserri eta herri txikietako bizilagunak kexu dira: mendira ihes egiteko kaletar gero eta gehiagoren joerak ekarri du ingurua autoz betetzea, jendea etxe atariraino barneratzea, animaliak aztoratzea, zaborra pilatzea, hirian betetzen dituzten arauei landagunean muzin egitea… Errespetua eta sen ona eskatu dute, bertan jendea bizi dela aintzat hartzea.

“Mendiak ez daude salgai” lelopean, trantsizio energetikoa eta biodibertsitatearen zaintza uztartu behar direla aldarrikatu dute.

Idazle-mendizale kategoria bat existituko balitz, Erri De Luca genuke paradigma –euskaldunen artean hautagai ugari aurki liteke, Borda, Epaltza, Sarasola; baina ze euskaldun ez da mendizale, pixka batean behintzat, besterik ez bada intimitatean?–. Auskalo mendizaletasun horregatik, baina fama dauka De Lucak euskal irakurleen artean. Niri iruditzen zait idazle bat gainbaloratua; edo zorte txarra izan dut irakurri dizkiodanekin. Adibidez azkena, Impossibile, zeina den mendi literatura... [+]

1960ko eta1970eko hamarkadetatik hona, jende zaharrenek kexuz ohartarazten zuten arren “jada ez da lehengo elurterik”, ekonomiak, modak eta are pedagogiak ere aho batez erabaki zuten eskiatzea oinarrizko eskubide bihurtu behar zela, ia obligazio.  Klimaren aldaketak ez du errukirik, ordea, eta mendietan ugaritu dira erabili ezinagatik porrot egindako eski-estazioak. Boluntarioak ari dira hilotz horien hondarrak eraisten eta berrerabiltzera ez bada birziklatzera eramaten.

Urriaren 3an Euskal Herriko 650 tontor igotzeko ekimena jarri zuen abian Sareren Izan Bidea dinamikak, preso eta iheslariak etxeratzearen alde. Eguraldi txarra medio, maiatzaren 8ra atzeratu du igoera, baina larunbatean herrietako plazetan biltzeko deia egin dute.

2014an debekatu zuen Gipuzkoako Foru Aldundiak Ulia mendian ehiza egitea, baina legeak zituen akats batzuk baliatuz, epai batek ehiza baimendu zuen berriz ere 2019an. Orain, akatsak zuzenduta, Gipuzkoako Aldizkari Ofizialak iragarri du irailaren 1etik aurrera ezingo dela ehizarik egin Donostia eta Pasaia arteko mendian.