I. Begiristainekin antzerkiaz
I. Begiristainekin
Inazio Begiristainekin nago. S. Pedro eguneko arratsa da eta Alegiako kafean gaude. Nik kafea eskatu dut eta berak beltxa bat. Ez dugu pentsatu ere argitara emateko elkar-hizketa dugunik, solasean ari gara, kontu kontari. Eta nolaz ez? antzerkiaz jarduten dugu batik bat.
Inazio Begiristain Alegiarra dugu. Oria ibai ustelak mihizkatzen duen, herri aldrebes hortakoa. Berrogei urtez gorako gazte bat da Begiristain. Goiherriko lantoki batean jarduten du lanean, eta handik kanpo dituan ordu apur eta estuetan herri-heziketari ekiten dio. Alegiako ikastola jasotzean lehenetekoa izan zen. Tomas Iraolarekin batera txistulari sail bat osatua dute. Txistuak berak egiten dituzte. Euskal alfabetatzen ere jarduten da... Eta gainera idazle dugu.
1969-ko eta 1970-ko antzerki sariak irabaziak ditu: "BIZIA bizi truk" eta "Apaiz, langile eta gizon » bere antzerki biekin.
–I. B. «Zortzi egunean ez leike antzerki onik egin, antzerkia egiteko denbora behar du eta nik ez dut denborarik. Lehengoan honela esaten zian batek»: Lau hilabetez edo.., Frantzira joan behar ukek, hango antzerki mugimendua aztertuaz eta bide berrien bila. Hori errazagoa da esatea, egitea baino. Ni , Frantzira edo non nahi, joanaz gero, nork mantenduko lituzke nere emazte eta familia? Etsi beharra dago, oraingoz ez dugu Euskal Herrian Kulturagintzatik bizitzerik. Eta euskal Kulturak "profesionalak" behar ditu, hartara erabat jarriko diranak.
–Noiz asi zinen antzerkiak egiten?
–I. B. 1969-ko urte buruan hain zuzen. Haurrentzat eginak ditut zenbait antzerki eta han eta hemen zabalduak ditut, baina hala eta guztiz ere oraindikan antzerki eske handia dago. Ene aburuz haurrentzat antzerkiak egitea genduke oso premizkoa, berak bai dira geroko Euskal Herriaren itxaropena.
-Zer derizkiozu egungo Euskal antzerkiaren inguru?
–I. B. Oso arlotea deritzat euskal antzerkiaren egoera. 1960 urteaz gero eta beste zenbait kultur alorretan bezala antzerkiak izan du nolabaiteko berbizte bat baina oraindik ere oso kaxkar gabiltz. Lehen, antzerkia arlotekerian finkatzen zen, baserritaren arlotekerian, haurdun gertatzen den neskatxaren arlotekerian eta abar; guztita ere farre egin arazten zuen antzerkiak. Baina ez farrezko edo "Komik", deritzan antzerki motakoa zelako ezik, eta berez farregarri zelako ere bai. Teknika aldetik oso eskasak dira gure antzerkiak, ez dugu ezen jatortasunik.
–Baina, diozunez aldaketa bat edo osatu da antzerki alorrean. Zertan datza, bada aldaketa hori?
–I. B. Euskal Herria industrializatu danez gero, euskaldunon bizikera aldatu egin da. Lehen antzerkiak, baserri giroa aztertzen zuan bezala, orain industri giroa aztertzen du. Gai berriak erabiltzen asiak gara. Langileriaren arazoa, gazteriarena eta beste zenbait gai berriaz salatzen gara, antzerki egileok. Beraz, gai alderditik aldaketa bat ausnar daiteke, baina teknikari dagokionez lehengoan jarraitzen dugu. Lehengo antzerkiak euskalduna analfabeto jotzen zuten, eta bere ezjakinari amor ematen zioten. Ez dut nik lehengo antzerkia gaindik behera zapaldu nahi, zeren besteetan bezala hemen ere jarraipen bat eskatzen dut, baina kritika gogor bat egin beharrean gara.
–Beraz, pesimista zara euskal antzerkiari buruz?
–I. B. Antzerkiari buruz ez, ikusleari dagokionez bai ordea, pesimista naiz. Badirudi jenteai ez zaiela antzerkiarik ardura. Batez ere zenbait gazteek ez dute antzerkiarako gutiziarik. Berez antzerkia aberatsa da, kusleak dira motzak.
Antzerki egitea oso lan gogorra da, eta are geiago zer nolako ikusle gutti izanen ditun jakinaz gero. Gainera, ez du dirurik ematen. Bulartsua behar da izan lan honetan jarduteko, eta hau- halaber litzake beste zenbait kultur alorretaráko ere.
–Nolatan berbiztu daiteke euskal antzerki jator bat? Zein bide jarraitu behar hortarako?
–I. B. Begira..., sarrienik antzerkia literatura dela pentsatuaz jarduten dugu. Ene baitan, antzerkia ez da olerkia edo nobela bezain bat literatur alorrean finkatzen. Batik bat antzerkia ikusgarri edo espektakulo dugu. Antzerkia ez da literatura edo hala baldin bada ere "literatur praktikoa" litzake, alegia, antzerkian literatura ekinza troketu eta bilakatzen da. Ekintza mallean osatzen da antzerkia eta ez apaingarri eta liburu mailean. Antzerkia kaleko kultura dugu eta ez bulegoko ezkutuan daztatzen den kulturagintza. Antzerkian ez daiteke ikusleari liburu bat eman, ezik eta kezka bat sortu arazi behar dio, galdera bat egin behar dio ikusleari, ikustea lanean jarri arazi behar du. Eite eta lan hori, antzerki taldeetako zuzendarien gainean datza, berak antzerki idatzia piztu eta bizitu egin behar dute, tankera jator eta berri bat emanaz. Antzerkia ez da idazti bat, idazti horren agerpena baizik.
–Antzerkia berez herrikoia dugu, baina guk nolabait zapuztu egin dugu areto eta antzez-tokietan katigatuaz. Antzerkia berriro kalera ekarri behar dugula deritzat, hau da, zerbait politiko bihurtu behar dugula. Ados al zara?
–I. B. Antzerkiak politikoa behar du izan eta hain zuzen ere antzerklari pedagogi politikoa deritzat. Antzerkia eskola bat da. Eskola herrikoia. Antzerkia ez da ikusgarri soila, zerbait erakutsi egin behar du. Herri heziketara zuzendu behar du antzerkiak. Baina ez dugu sasi-politikakerian erori behar, asko da Euskal Herrian Kultura mentura bat bezala hartzen duenik. Kultura salaketa politiko izatera helduko da baldin iraunkorra ba da. Bi edo hiru urtez kultura probaketan ibili eta gero aspertzen denak ez daki kulturagintza zer den. Burgeskerik baldin ba da hori duzu burgeskeria kultura alorrean menturaz jokatzea. Oraindik lan asko egin daiteke eguzki argitan, eta hain zuzen antzerkia ere bai. Sustraiak ezkutuan arkitzen dira baina zomorroak ere bai.
–Askotan euskera zaila erabiltzen da antzerkietan. Ez da euskera herrikoia zenbait antzerkietan erabiltzen dena.
–I. B. Batera gatoz hontan. Baina hori ez da egia antzerkiari buruz bakarrik zenbait aldizkarietan ere euskera zailegia erabiltzen dela uste dut. Herriari euskera erraza eman behar zaio, bastela erderara joko du adibidez Z. A. erabiltzen den zenbait euskera ere zallagia duzu. Arrixku bakarra du honek, eta da euskera berri bat osatzea, bulegoan osatutako euskera batera heltzea, hori lortu bide goaz, baina agian euskera horrek herrikoia ez izateko arrixkuan da.
–Antzerki berriren bat ari al zara osatzen?
–I. B. Bai. Eta gai bezala delako «homoseksualitate" hori du. Oso garratza eta garrantzikoa dugu arazo hau.
...Mahai gaineko "dukados" zigarroak amaitu dira, nik nere kafea aspaldi hartua dut, baina hala ere oraindik hizketan jarraitzen dugu. Bukatzean, berak gazteaz diona nabarmentzeko eskatzen dit elkar hizketa hau tankeratzean. Pena eta ezin etsia nabari dut bere hitzetan: «Zenbait gazte, gure usadio jatorrak baztertu nahian dabil. Baina kondaira bat ez daiteke lurreratu. Gure herria kondaira horretatik itsetsi behar du. Gure kondaira histori triste bat dela pentsatuaz ahaztu nahi dutenak, euskaldun izateari uko egiten diote. Burgesa errorik gabeko haurra duzu. Eta geure erroa kondaira da, tristea ba da ere geurea da».
LUIS HARANBURU-ALTUNA
5
GaiezKulturaAntzerkiaBesteak
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakBEGIRIZTAI1
PertsonaiazBEGIRIZTAI1
EgileezHARANBURU1Kultura