Duela gutxi Eusko Jaurlaritzak bultzatutako "Euskadiko Osasun Ituna" izenekoaren porrota ez da anekdota politiko soil bat, ezta osasun-kudeaketan unean-uneko estropezu bat ere. EAEko osasunaren ikuspegi kolektibo, inklusibo eta benetan publiko bat galtzea politika publikoetan kezkatzeko moduko noranzkoa dagoela baieztatzea da.

Eztabaidaren muinean ez dago desadostasun tekniko bat bakarrik, bi ereduren arteko aurrez aurreko talka baizik: osasun publiko, unibertsal eta kalitatezkoa defendatzen duena –sindikatuek, kolektibo profesionalek, gizartearen geruza zabalek eta ezkerreko indarrek bultzatua–, eta beste eredu bat, gero eta agerikoagoa, kapitalismo neo-liberalak arlo publikoaren eta komunaren desjabetze-eraso etengabearen ondorioz, lankidetza publiko-pribatua (pribatizazioa estaltzeko erabiltzen den terminoa) sustatzen baitu sistemaren ardatz nagusi gisa. Azken hori Eusko Jaurlaritzak ia eztabaidarik gabe onartu duela dirudi, eta agerian geratu da lankidetza horretan oinarritutako lantaldearen garapenean.

Hasiera-hasieratik susmagarria eta kritikoa izan da itunaren barruan lankidetza publiko-pribatuari heltzeko ardura duen taldea. Ez hainbeste existentzia hutsagatik –ereduak eztabaidatzea zilegi da–, baizik eta osaera eta helburu inplizituengatik. Confebask, historikoki zerbitzu publikoak pribatizatzearen aldeko agenda izan duen enpresa-ordezkaria, sartzeak desabantaila nabarmena utzi die arlo publikoa defendatzen dutenei. Nola eraiki adostasun bat Osakidetzaren eredu publikoa argi eta garbi zalantzan jartzen duenarekin negoziatzera gonbidatzen denean?

Benetako kontrapisurik ez egoteak –hala nola erakundeek osasun publikoaren defentsan aktiboki parte hartzea– indartu egiten du talde hori jada idatzita dagoen ibilbide-orri bat zilegi bihurtzeko diseinuaren pertzepzioa, benetako adostasunak lortzeko baino gehiago.

Prozesua hasieratik gaizki bideratu da. Ez du mamiak bakarrik huts egin, formak ere porrot egin du. Pluraltzat eta irekitzat saldu zen partaidetza-prozesuak metodologia opakoa, teknokratikoa eta ez oso barneratzailea azaleratu ditu azkenean. Hainbat sindikatuk, osasun-langilek eta eragile politiko kritikok salatu dutenez, beren proposamenak sistematikoki alde batera utzi edo desegin ziren osasun-sisteman dauden askotariko ikuspegiak ia islatzen ez dituzten txostenetan.

"Dena erabakita dago" logikak guztiz kontrakoa izan behar zuen prozesua kutsatu du: gardena, plurala eta adostasunera bideratua. Oposizioko alderdi nagusiek eta sektoreko ia sindikatu guztiek –Osakidetzako langileen %94 ordezkatzen dutenak– ituna sinatzeari uko egin izana ez da keinu alderdikoia, ezta hauteskunde-estrategia bat ere. Sakoneko salaketa politikoa da: hau ez zen itun sozial bat, koartada politiko bat zen.

Baina gertakari honetan kezkagarriena da, sistemaren ustezko modernizazioaren babespean, sektore pribatua osasun-zerbitzuen plangintzan, horniduran eta finantzaketan sartzea normalizatzen ari dela, hau da, ezkutuko pribatizazioa gertatzen ari dela. Lankidetza publiko-pribatuak, Osakidetzaren egitura-arazoen konponbide magiko gisa aurkeztuak, beste herrialde batzuetan erakutsi du murrizketak, lan prekaritatea eta asistentzia kalitatearen galera ekarri ohi dituela.

Euskal herritarrek osasun-eredu propioa defendatu dute historikoki, osasunerako eskubide unibertsalean oinarritua, enpresa-interesaren mende egon gabe. Itun hori, planteatu den bezala, errotik urruntzen da eredu horretatik, eta osasun desberdina, zatikatua eta onura pribatuaren mende dagoena lortzeko atea irekitzen du.

Horrela, itunaren porrotak arreta deia izan behar du, ez bakarrik Eusko Jaurlaritzari, baita gizarte zibilari ere. Osakidetzaren etorkizunari buruzko eztabaida zabala eta sakona behar dugu, profesionalek, pazienteek, sindikatuek eta gizarte-mugimenduek parte har dezaten. Benetako osasun-itun bat ezin da eraiki egunez egun sistemari eusten diotenak gabe.

Ikuspegi sozialetik, osasuna ezin da negozio bat izan. Osakidetzak ez du merkatu handiagoa behar, demokrazia handiagoa behar du eta, beraz, parte-hartze handiagoa. Eta, batez ere, gu guztioi, pazienteoi, eskaini behar digun laguntza egokia berreskuratu behar dugu, zerbitzu publikoari behar dituen baliabide ekonomikoak eta giza baliabideak emanez.

Kontxi Rebollo Ortega, DOPA Donostialdea Osasun Publikoaren Aldeko kidea