Zelan heltzen da bat helduzentrismoaz hausnartzera? 
Duela 23 urte, Kortiñe sortu genuenean, galdera zabalak egiten genizkion geure buruari, eta horien erantzunek helduzentrismoaren definiziorantz eraman gaituzte intuitiboki. Esate baterako, ea nola antolatu genezakeen elkarbizitza ume eta nerabeekin belaunaldien arteko harremanak parte hartzaileagoak, horizontalagoak eta atseginagoak izan zitezen; edo nola eraiki genezakeen onarpena, askatasuna eta elkarrekiko errespetua bideratuko zituen espazio bat horren kontrako kulturetatik bagentozen; edo ea zer diren haurrak. Galdera horiek gure ibilbide osoan izan ditugu, eta horien arabera diseinatu dugu gure egitekoa. Heldu bezala genituen pribilegioek haurrentzat prestatutako testuinguruetan nola eragiten zuten ikustera heldu ginen intuitiboki, eta duela urte batzuk haurtzaroaren soziologiara hurbildu ginen. Konturatu ginen gure hausnarketa intuitiboak definitzeko kontzeptuak badaudela. Harritu egin ginen. Izan ere, helduzentrismoaz hitz egiten zuten haiek guztiak akademikoak ziren, eta gu militanteak izan gara; periferikoak. 

Zeintzuk dira heldu izatearen pribilegioak?
Patriarkatuak eragiten dizkigun matxismo ikusezinen moduan, helduzentrismoak heldukeriak eragiten dizkigu. Hainbat ikerketetan galdetu izan zaie umeei ea zer egin behar dugun desheltzeko –gure heldu izaera txikitzeko– eta ia beti erantzuten dute entzun egin behar ditugula. Gure pribilegioetatik askatzen hasteko erronka handiena hori da: umeak entzun egin behar ditugu. Gizarte kapazitista honetan, heldua zarenean kapaza zara, baina heldua ez zaren bitartean gaitasun gutxiago onartzen zaizu erabakiak hartzeko, sentitzeko, pentsatzeko… Egin gabeko proiektutzat hartzen ditugu umeak. Euskaraz, adibidez, adingabeak deitzen diegu: hitzak ez dira neutroak. Erronka handia daukagu: haurrekiko gure begirada birpentsatu behar dugu gure esku-hartzea eraldatzeko. Helduzentrismoa gizartean ondo errotutako domeinu sistema da, eta umeak sozializatzen diren esparru guztietan gertatzen da. Haiekin dugun harremana elkarrizketan oinarritzea lortu behar dugu, eta horretarako begirada helduzentrista deseraiki behar dugu.

Umeek eskatzen dutena da epairik gabe entzutea, konparaziorik gabe: gure garaia joan zen, orain haien garaia da. Pertsona osoak dira eta, printzipioz, subjektuak izan beharko lirateke, baina zaintzarako objektu bezala ikusten ditugu. Herritartasuna bueltatu behar diegu; hori da umeekin daukagun zorra. Hemen, Kortiñen, umeek ez balute parte hartu, ez genuke orain daukagun eskola izango. 

Gure garaiaz hitz egiten diegunean gazteagoei, helduzentristak gara, beraz? 
Guztiz! Gure irizpideetatik eraiki nahi izaten dugu bestearen esperientzia. Umeek, nerabeek eta gazteek, elkarbizitzarako ongizatean oinarritutako testuinguruak eraikitzeko gaitasun itzela dute. Parte hartzen utziko bagenie beste giro batzuk sortuko lirateke, eta ez bakarrik eskolan, gizartean ere bai. Elkarbizitza hobetzeko duten gaitasuna ez badugu aprobetxatzen, altxor bat galduko dugu alperrik. Inor atzean uzten ez duten testuinguruak sortzen dituzte, guztion ongizatea bermatzen duten espazioak eraikitzeko gaitasuna dute eta hori ona da eskolarako, familiarako eta gizarte osorako. Ez dugu erromantizatu nahi umearen irudia, baina kontu horiek ikusi egin ditugu. 

Askotan entzun duzue erromantikoak zaretela?
Bai [barreak]. 

Zuek eskola eredu desberdina eraiki zenuten, eta zuen lanaren emaitzak eraman zaituzte helduzentrismoraino. Hezkuntza sistemaren zati handi bat, ordea, irakasle heldu eta ikasle ume edo gazteen arteko jakintza-botere harremanean oinarritzen da. Zelan apurtu daiteke hori? 
Euskal Herrian, hezkuntzan lanean ari den jendeak ardura handia dauka egungo hezkuntzaren egoeraz. Ardura hori kudeatzen asmatu egin beharko dugu, baina herri bezala badugu gauzak egiteko aukera. Gero, jakina, hezkuntzaz haratagoko erronka politikoak daude hor: erabakiak hartzeko autonomia behar dugu. Dena den, daukaguna apurtzea berehalako beharra da. Gure begirada birpentsatzen dugun heinean, gure esku-hartzeak ere birpentsatuko ditugu eta ausartak izan behar dugu: helduok tartea utzi behar diogu umeen parte hartzeari. 

Hemen jausi ginen gu, Maumen [Muxikako auzoa], batzuk gentozen euskalgintzan militatzetik, beste batzuk antimilitarismotik… eta konturatu ginen erabat errotuta geneukala helduzentrismoa. Geure burua deseraikitzen ari gara, eta hasi gara konturatzen ondoan ditugunak txikiak direla, baina lagunak direla eta haiekin gauza asko egin ditzakegula. Ikerketa bat egin zuten pandemian hainbat soziologok eta emaitza izan zen umeek beti egiten dutela besteen ongizatearen alde. Guk ez ditugu zuritu nahi, haien parte hartzea politizatu nahi dugu. Helduzentrismorik gabe intzidentziadun parte hartzea sustatzeko giroak sortuko dira, hau da, haurrek jakingo dute parte hartze horretan egingo dituzten ekarpenak kontuan hartuko direla. Eta horrek mugimendu askea ekarriko du beharrezkoak diren interes eta zaintzak azaleratuta. Horrek guztiak bidelagunon heldukeria jarrerak zalantzan jarriko lituzke.

Umeak ikusteko modua aldatu behar dugu, baina irakasleok edo helduok, nola aurki genezake beste modu bat umeentzat babesgune eta erreferente izateko?
Askotan esaten dugu umeak jarri behar ditugula zentroan, baina umeek ez dute fokurik nahi: gure ondoan egin nahi dute bidea. Orduan, jakin behar dugu erreferente edo pertsona esanguratsuak izaten haien bidelagunak izanda. Haurrak zer diren galdetzen badigute, denok dauzkagu gure biografiak, gure sinismenek, gure esperientziak, gure faktore pertsonalek edo testuinguruak eragindako erantzun bat, eta umeekiko ikuspegi horrek eraiki du dena orain arte. Haurtzaroa zeharkatzeko modu asko daude, ordea. Harreman horretan gure begirada deseraiki behar dugu, eta elkarrizketan oinarritutako harremanak eraiki behar ditugu. Umeekin elkar bizi behar dugu. Berdin du autobuseko gidaria izan, amama izan, irakasle izan… beti topatuko ditugu umeak. Orduan, gure begirada birpentsatzeko beharra daukagu. Eta horrek sortuko dizkigun aukerak aprobetxatu. 

Autobus gidariak edo okinak esango du, ea zertarako pentsatu behar duen umeengan.
Animalien artean haurtzarorik luzeena da gurea. Beraz, zertarako umeengan pentsatu? Zaintza eremua helduekin partekatzeko. Zaintzaren paradigmak teorizatuta daude: babesa, parte hartzea, autonomia… hori guztia hor egonda ere, izan zaitez pertsona ona umeekin zaudenean. Izan zaitez umeentzat zuk umea zinenean ondoan izan nahi zenuen heldu hori. Ez dago teoria handien beharrik. Piaget [Jean] sekula irakurri ez duen amamak afektiboki lor dezake umeak ondoan behar duen pertsona hori izatea. Entzun umeak eta egin bidea haiekin. Umeengan pentsatzen badugu hiri bat antolatzen dugunean, toki seguruagoak eta atseginagoak eraikiko ditugu. 

Umeak kontuan hartuko bagenitu, asko aldatuko litzateke hezkuntza sistema?
Sistemaren erdigunean umeak entzutea ipiniko bagenu, parte hartze prozesuak martxan jarriko lirateke, parte hartze prozesuek ahaldundu egingo gintuzkete komunitateko partaide moduan eta intzidentziadun parte hartzeak ez luke inor kanpoan utziko. Ongizatea bermatzeko aukerak biderkatu egingo lirateke. Gure ustez, hezkuntza komunitateko heldu bezala daukagun erronka horixe da. 

Kortiñe ikusita, hezkuntza eredu desberdina garatu duzuela bistan dago. Aurreiritzi asko izan dituzue kontra? 
Eskola alternatiboen mundua askotarikoa da: proiektu elitistetatik autokudeatutako proiektu komunitarioetaraino. Gu beti saiatu gara Euskal Herrian txertatu nahi genuen hezkuntza eredua eraikitzen. Kortiñe gure paradisu txikia da: gure ikerketa lanak egiten eta ondorioak ateratzen landu dugun esperientzia erreala. Aurreiritziei, bazeudela jakin arren, ez diegu jaramonik egin. Gure lanean zentratu gara. Ohiko hezkuntza sistema zalantzan jartzen genuen hiru gazte elkartu ginen. Euskal Herriak beste eredu bat behar duela pentsatzen genuen eta zeozer desberdina antolatzen hasi ginen.  Zeozer hori hau izan da urteekin: belaunaldien arteko bizikidetzak garrantzia dauka gure proiektuan, intzidentziadun parte hartzea bultzatzen dugu, pedagogia kritikoa eta guztion onerako pedagogia ditugu oinarri. Gero, guk hemen ikasi duguna partekatzeko sortu genuen Sarete: Euskal Herriko hezkuntza sistemari gure ekarpena egiteko.  

Azken urteetan Eusko Ikaskuntzarekin ibili gara Euskal Curriculuma lantzeko proposamenetan, Oinherri herri hezitzaileen sarekoekin ere lan egin dugu… indartsu sentitu gara gure hausnarketak konpartitzeko eta teorizatzeko. Lehen urteetan lan asko zegoen. Proiektu hau autogestionatua bezain zaurgarria da. Hala ere, talde kohesionatua eta indartsua mantendu dugu urte hauetan guztietan, gure krisi eta guzti. Kortiñe sano dago, eta gure lana aurrera doa. 

23 urte hemen, Maumen (Ibarruri, Bizkaia), Oiz mendiaren magal honetan. 
Pribilegiatuak gara: hemen gaude, gure ametsaren zati bat egi bihurtu da. Hala ere, nahi genukeena da helduzentrismoa eskola sistema guztian jartzea zalantzan, afektiboki bidelagunak izatea irakasleak. Hezkuntzan jende asko dago gauzak aldatu nahi dituena. Hemen bisitak jasotzen ditugunean esaten digute “guk behar dugu hemen dagoen bake hori”. Hori nola lortu daiteke hezkuntza sistema osoan? Horixe da landu behar duguna. Herri bezala autonomia izango bagenu errazago aldatuko genuke dena zeren ikastolen, eskola txikien eta beste zenbait hezkuntza proiektu interesgarriren esperientziak hor daude. Denon artean eraldaketa lortuko genuke, baina herri bezala mugak ditugu.

Hezkuntza batez ere eskolarekin lotzen dugu, baina akademiatik kanpo zer deseraiki behar genuke herri sano batean?
Helduzentrismoa deseraikitzea larrialdi soziala da. Herrien antolamenduan umearen begirada ez da kontuan hartzen. Ildo horretan Oinherri egiten ari den lana garrantzitsua da. Herri hezitzailearen begiradatik eta intzidentziadun parte hartzea sustatzeko estrategietatik beste herri antolamendu bat arakatzen ari dira. Gure elkarbizitzaren antolamenduan haurrak ez baditugu kontuan hartzen, prozesu demokratikoak ez dira osoak izango. Umeak, nerabeak eta gazteak txertatu egin behar ditugu gure erabakietan.

Eskolak balio handia du erakunde bezala: han dauden gehienak umeak direlako eta antolatu egin daitezke haien herritartasuna entrenatzeko. Eskola herriarena da, eta estrategikoki erabili egin behar da, baina kiroldegia, liburutegia… ere bai. Euskal Herriko edozein herritan, goizez, umeak eskolan daude eta zerbait falta da. Ez dakigu nola, baina kalea berreskuratu egin behar dugu guztiok, eta berreskuratzeko prozesu horretan umeek parte hartu behar dute. Herritartasun eskubidea bueltatu egin behar diegu. Helduzentrismoak gizarteko egitura guztiak zeharkatzen ditu, eta gure ustez, parte hartzen ez uztearen oztoporik handiena begirada helduzentrikoak dira.

Honetan guztian Saretek egin dezakeen ekarpena zein da?
Gu hemen eroso gaude, baina besteekin hitz egin nahi dugu. Gure ekarpena da umeekiko eta nerabeekiko begirada birpentsatzea, helduzentrismoa zalantzan jartzea eta eztabaida hori zabaltzea. Gero, euskal hizkuntzagintzatik zabaltzen diren esparruetan gure begirada hori partekatu ahal badugu eta beste leku batzuetara iristen bagara, gu pozik. 

Zuen kezketatik Kortiñe sortu zen eta hor ikasi duzuenetik hausnarketak plazaratu dituzue Sareteren bidez. Gero, hausnarketa horien emaitzak berriro aplikatzen dituzue Kortiñen? 
Kortiñe organismo bizia da. Hasi ginenean gure ulermen egiturak batzuk ziren. Horietako batzuek indarra galdu dute eta beste batzuek hartu. Azken urteetan zaintza eta autonomiaren paradigma horretan ibili gara eta helduzentrismoaz asko hausnartu dugu. Parte hartzeko eremuak beti sortu ditugu intuitiboki, eta orain intzidentziadun parte hartzeaz hitz egiten dugu. Kontzeptuetan heldutasunera heltzen ari garela esan daiteke. Lehen, agian, gure kezka zen nola ikasten zuten umeek, orain galdera da ea nola oreka ditzakegun ikaste eta irakaste prozesuak. Kasu batzuetan gure moduak aldatu egin behar izan ditugu. Esate baterako: hasieran ama hizkuntza errespetatzen genuen, baina euskararen egoera orokorra ikusita, euskarazko mintzapraktikara begira beste esku-hartze bat egitea erabaki genuen. Orduan, derrigortasunaren kontzeptua eta ideia agertu ziren, eta ume eta nerabeekin horren inguruan hausnarketan jarraitzen dugu asanblada prozesuen bidez. Irakaste prozesuak ere lehen urteetan gehiago ziren autogidatuak. Orain, oreka berriak aurkitu ditugu ikaste eta irakaste prozesuetan. Hemen ikasi dutenei galdetu egiten diegu ea zer aldatuko luketen, zer hobetu… eta esaten digutena kontuan hartzen dugu. Mugimendua bizitzaren parte da, eta guri gauza onak ekarri dizkigu: hemen jarraitzen dugu! Elkarrizketa honetan konpartitu ditudan hausnarketak ere urteetako eraikuntza kolektiboaren emaitza dira. 

Hezkuntzak norantz joan behar luke? 
Edozein herritako eskoletan han dauden helduek helduzentrismoa zalantzan jartzea eta umeen parte hartzea dira gure ametsak.

Zeintzuk dira haurren ongizatea bermatzeko osagaiak?
Konfiantza, autonomia eta onarpena. Eta ez du helduon antolaketa izan behar: intzidentziadun parte hartzea sustatuko duen komunitatea behar dugu.