Zelan ikusten da Bermeotik Palestina?
Pertsonalki, niretzat, Palestina ez da egunero jipoitzen duten lur zati bat bakarrik: nire familia da, nire memoria, nire odola. Eta hori hiltzen ari dira. Egun batzuetan amorruz beteta ateratzen naiz kalera eta beste batzuetan ezin diot negar egiteari utzi. Hori palestinarra naizen aldetik, baina Bermeoko edo munduko gizakia ere banaiz, eta ikusten dut Euskal Herrian beti erakutsi diogula elkartasun handia Palestinari. Bermeo ere horren adibide da. Guk udaletik antolatu izan ditugu ekitaldiak eta babestu ditugu herriko taldeek deitutako elkarretaratzeak, baina benetako babesa herriak erakutsi dio Palestinari. Gu ez ginen bakarrik egon La Vuelta Bermeotik pasatu zenean: herritar guztiak atera ziren kalera. Denak, ez bakarrik politizatuta daudenak. Min handiarekin ikusten dut Palestinari egiten ari zaizkiona, baina elkartasunak beroa ematen du. Bakarrik ez zaudela sentitzea oso garrantzitsua da.

Urte luzez jende askok aldarrikatu du estatu bien elkarbizitzan datzala gatazkaren konponbidea. Orain argi ikusten ari gara, Israelek bera bakarrik gelditzea nahi duela. Estatu bien aukera beti izan da airean egindako gaztelua ala inoiz izan da alternatiba? 
Netanyahu [Benjamin] agintean egonda, sekula ez da estatu bi sortzeko aukerarik izango. Noizbait mahai gainean egongo zela aukera hori? Litekeena da. Nik uste dut egon zela garai bat hortik urrun ez garena egon, baina orain ez dago alternatiba horretarako aukerarik. Netanyahu ez da bakarrik faxista, kolonialista eta hiltzaile genozida: Netanyahuk Palestina osoa kolonizatu nahi du. Osoa. Ikuspuntu horretan ez da kabitzen palestinar estaturik.

Zure ustez zein izango litzateke konponbidea?
Errealitatea zein den ikusita, egoera utopikoa dirudi, baina 1948ko egoerara bueltatu beharko genuke, edo gutxienez, 1967an nazioartean hartutako erabakiak errespetatzera. NBEn onartuta dago estatu bi egongo direla bakoitza bere autonomiarekin, lurrak itzuliko zaizkiela palestinarrei, bakoitzaren kultura onartu egingo dela… kontua da gure elkarbizitza ez dela sekula baketsua izan, eta orduan, ia dena da utopia. Irtenbide asko egon litezke berez, baina egun, jendeak eskatzen duena da genozidioa gelditzea, eta hori gutxienekoa baino gutxiago da. Atera kontu zer ari garen eskatzen: genozidioa amaitu dadila! Giza eskubideen ikuspegitik zein nazioarteko zuzenbidearenetik hori astakeria da: genozidiorik ezin dugu inon onartu. Genozidioa mahai gainetik kenduta ere, guk, palestinarrok, jarraituko dugu gure lurra, gure kultura, hizkuntza… babestu nahi izaten.

Gutxieneko eskubideak bermatzen dizkigutenean pentsatuko dugu nora iritsiko garen, baina 1948tik hona gutxienekorik ere ez dugu izan. Paperean bai, baina praktikan ez. Elkarbizitza baketsu batean guk ere eskatuko genuke argi behar dugun hori, baina lehenengo gutxienekoa bete diezagutela.

Zure Palestinako familia kristaua da, baina guk behin eta berriz entzuten dugu musulmanen eta juduen arteko gerra dela Palestinakoa. Gezur eta handicap asko eraiki dituzte medioek?
Handicap asko daude. Lehenengo definitu beharko dugu zer den arabiar izatea, zeren eta modu asko daude arabiarra izateko: badaude arabiar ateoak, kristauak eta badaude arabiar musulmanak. Munduari beti Islama erakusten zaio, oso erraza delako horren kontra egotea emakumeen egoeraz hitz egiten digutenean. Orduan, lehenengo esan beharko duguna da arabiarra izateko modu asko daudela, eta gero, definitu beharko dugu zer den palestinarra izatea. Palestinar juduak daude, kristauak, musulmanak eta ateoak. Palestinan alderdi komunista ere badago! Egun Israel deitzen dugun lekuan bizi diren palestinarrak ere hor daude.

Orduan guri utzi beharko digute esaten zer garen: gu gara palestinarrak eta maite dugu gure herria. Hori da batzen gaituena: gure herria maite dugula. Gero bakoitza bere etxean zer den? Nahi duena. Hementxe garen moduan; ala euskalduna izateko modu bakarra dago? Alderdi eta mugimendu politiko asko daude Palestinan, baina beti bat aipatzen da. Hori ere zergatik? Modu gogorrean erabiltzen dituelako bere tresnak. Orduan esaten dute palestinar guztiak terroristak garela. 

Nik uste dut horiek direla apurtu behar diren gezurrak. Hemen ez dago erlijioen edo arrazen arteko borrokarik: hau kolonialismoa da. Estatu bat sortu dute gure herriaren gainean, NBEk hala erabakita, palestinarrokin hitz egin gabe. 1948an NBEn erabaki zuten Israelgo Estatua eraikiko zutela, eta hala etorri ziren Palestinara. Hortik 2025era zer gertatu den badakigu. Israelek lau aldiz handitu ditu eman zitzaizkion lurrak. Palestinarren borroka antikoloniala da. Gainera, Israelgo Estatu horretan ez dago gure hizkuntzarik, kulturarik ez ohiturarik. Kolonialismoa esaten dudanean ez da lurra bakarrik: gure identitatea ere zapaltzen ari da Israel.

Zure familia migratzailea izan da. Egungo gorroto diskurtsoak nola bizi dituzu?
Txarto. Gure kasuan ez genuen arrazakeriarik jasan. Oso ondo hartu gintuzten Bermeon, baina beti azpimarratzen dut gure aita medikua izan zela. Beste lan bat izan balu, ez dakit nola hartuko gintuzten. Alkatetza hartu nuenean eztabaida handia egon zen ea bermeotarra naizen ala ez, eta harritu egin ninduen. Gauza bat da politikoki nirekin ados ez egotea, baina zer motatako bermeotarrak garen zalantzan jartzea harrigarria da. Ni hemen jaio nintzen! Orain dela 25 urte halako mezu arrazistak ez ziren kalean hain lasai esaten, baina orain gorroto olatua sortu da. Ordezkari faxistak ditugu instituzio publikoetan, eta astiro-astiro beldurraren eta gorrotoaren kultura hedatu dute.

Lehengoan Voxeko ordezkari bat entzun nuen esaten migratzaile guztiak bidali behar direla Espainiatik kanpora, baita hemen jaiotako lehen belaunaldia ere. Semeei esan nien barreka, neuk ere joan egin beharko dudala, Vox Espainiaz ari denean, Bermeoz ere ari baita. Semeek esaten zidaten, nik ezetz, ez dudala joan beharko, alkatea naizela. Bromak utzita, ordea, ikusten duzu Torrepacheco eta beldurra sartzen zaizu. Jarrera homofoboak ere handitu egin dira. Uste genuen jarrera horiek 1980ko hamarkadan gainditu genituela, baina ez da hala izan. Gazteek halako diskurtsoak sinisteak beldurra ematen dit. 

Gorrotoaren diskurtsoak eta pobreziak badute loturarik?
Bai, eta esango nuke, gizonezkoengan nabarmenagoa dela. Andrei errukiz begiratzen diegu, baina adingabekoez eta hitz egiten dugunean, burura beti gizonak etortzen zaizkigu. 

Bermeoko alkatetza aurreiritzi askorekin hartu zenuen. Zelan gogoratzen duzu momentua?
Lehenengo sei hilabeteak gogorrak izan ziren. Kokatu egin behar izan nuen: nor naiz, non nago, zer egin nahi dut… hala ere ilusio handiz egiten dudan lana da. Norbere herria ezagutzeko masterra da alkatetza eta norbere ukitua utzi dezakezu herrian.

Zalantzan jarri zintuzten palestinarra zinelako. Zeintzuk izan dira zalantzan jartzea gainditzeko tresnak?
Eskuin muturraren komentarioak zabaldu ziren sareetan, baina alkatetza hartu nuenean argi esan nuen: emakume edo palestinar izatearren kritikatzen nauenak argi izan dezala bi ezaugarri horiez oso harro nagoela. Bide batez, eskuin muturra nirekin haserre badago, bide onetik noan seinalea izango da. Beraz, sare sozialetan edo espainiar eskuin muturreko foroetan esan direnei ez diet jaramonik egin nahi izan. Eta herrian ohitu egin dira. Orain inork ez du zalantzan jartzen haien alkatea naizenik, eta nire jatorriak ez du inor kezkatzen.

Eskuin muturrari gustatzen zaizkion adjektitbo guztiak dituzu, izan ere.
Bai, kontziente naiz! Emakume naiz, palestinarra, euskalduna, ezkertiarra… eta haiek nahiko luketenaren kontra lau hizkuntza hitz egiten ditut, eta zuzenbidean eta ekonomian lizentziaduna naiz. Eskoletatik deitzen didatenean nire historia kontatzeko umeek askotan galdetzen didate nola heldu naizen familia migratzaile batetik alkatetzara, eta beti esaten diet ikasteko. Gure aitak Palestinatik ateratzeko aukera izan zuen ikasketetan ona zelako, eta medikuntza ikasi zuen. Ni ikasten iritsi naiz honaino. Nire bidea hori izan da: ikastea. Hor ahaldundu naiz. Uste dut emakumeak ahalduntzeko tresna garrantzitsua dela ikastea: zure buruan dagoen jakintza hori guztia zeurea da, eta askatzen lagunduko dizu. Neure semeei ere esaten diet: zeuena izango den gauza bakarra zeuen buruan eramango duzuen jakintza da. Nik daukadan guztia joan egin daiteke, ihes egin dezake, galdu egin dezaket, baina jakintza neurea da; ikasi dudana da nire herentzia.

Bermeoko alkatetzatik erraza da gurutzatzen zaituzten borroka denak koherentziaz lotzea?
Erraza ez da ezer: ez politikan orokorrean ez herri txiki bateko alkatetzan. Hala ere, nik argi daukat gauza bat: ni ez naiz etorri karrera politikoa egitera. Nik neure lana daukat itxaroten. Edonoiz bueltatu naiteke. Beraz, hemen banago da uste dudalako nire baloreekin bat datozen gauzak egin ditzakedala. Politika ez da inposatzea, malgua izan behar duzu: entzun egin behar duzu, eta askotan erdibideak aurkitu. Hori esanda, edozein momentutan nire baloreekin talka handia sentitzen badut, ni banoa hemendik, ez daukat arazorik nire lanera itzultzeko. Momentu honetan uste dut gauzak beste era batera egin daitezkeela eta horretan ari naiz, eta herria pozik sumatzen dut.

Hori ezin dute alkate denek esan!
Nik kalean maitasun handia jasotzen dut. Gero beste gauza bat da jendea gauza batzuetan ados ez egotea, edo beste alderdi bati botoa ematea. Baina ni eroso nago.

Bermeoko jaiak pasatu berri dira, erraza da herritarrak dabiltzan lekuetan lasai ibiltzea?
Jende gehienak maitasunez hartzen nau kalean. Kexatu nahi dutenek ere ez naute molestatzen egia esan, ze ulertzen dut hurbiltasuna sentitzen dutela. Ez daude egiten ari garen zerbaitekin pozik, baina ez dira alkatearen beldur, badakite niregana etorri eta galdetu egin dezaketela, eta hori beste maitasun mota bat da. Nire lana 24 orduan jendeari entzutea da. Gero norberak behar ditu bere momentuak eta inoiz sentitu naiz deseroso, baina orokorrean ondo nago.

Arrantzale herria izan da Bermeo, eta aldatzen ari da. Zein erronka dituzue epe laburrean?
Gauzak ez dira epe laburrean aldatzen. Arrantza ez da arrantza bakarrik: arrantzari lotutako beste jarduerak ere birpentsatzen eta aldatzen ari dira. Bermeo aldatzen ari da azken urteetan, baina astiro. Aldaketek denbora behar dute arrantza munduan ere. Erronka asko ditugu herri bezala, baina ez guk bakarrik, eskualde guztiak ditu. Busturialdeak edo Urdaibaik zer behar duen erabakitzeko momentua da eta gako bi daude: jendeak hemen bizi eta lan egin nahi du. Gero eta etxe gutxiago daude, alokairuan batez ere. Hori ikusten dugu, baina aldi berean, udalok tresna murritzak ditugu halakoetarako. Herritarrek eskatzen dute Bermeon bizitzeko aukera, eta guk ez daukagu hori bermatzeko tresna nahikoa. Herrian lan egiteko aukerak ere sustatu egin behar dira, baina komertzioa pikutara doa, adibidez. Programa txikiak baditugu, baina ez dira komertzioa salbatzeko beste, eta ez da gure arazoa bakarrik. Arazo horiek orokorrak dira.

Eskualdea aipatu duzu: zer uste duzu Guggenheim Urdaibairi buruz?
Jendeak esaten zigun hasieran kontra geundela oraindik proiektua argi ez zegoenean, eta nik beti erantzuten nuen gauza bera: kontra egon behar dugu, hain zuzen, proiektua ez dagoelako argi. Batzar ofizialetara joaten naiz orain eta pantaila batzuetan jartzen digute izango dena, eta informazio horretatik abiatuta esango dizut zergatik ez nagoen eta ez gauden ados Urdaibain Guggenheim egitearekin: turismo eredu hori ez dugu nahi. Bilbon gertatu dena ez dugu hemen nahi.

Hemen daukagu Gaztelugatxe. Bizkaiko Foru Aldundiak dio ondo kudeatuta dagoela, eta ez da egia. Hor dauden aforoak ez dira betetzen: egun batzuetan bikoiztu eta hirukoiztu egiten da. Influencer-ek esaten dute Interneten zeintzuk diren sarrerarik ez ordaintzeko bideak, eta autobus beteak etortzen diren erreserba ordutegia hasi baino lehen. Agentziek nahita ekartzen dute jendea goizean goiz edo iluntzean berandu sarrerarik ez ordaintzeko.

Beraz, ez gara gai izan daukaguna ondo kudeatzeko eta turismo inbaditzaile hau ez da jasangarria. Errelatoaren arazoa ere hor dago! Gaztelugatxe Euskal Herri osoaren ondarea da, ez bermeotarrena bakarrik, eta errelatoa galdu egin dugu. Gaztelugatxe ez da Rocadragón. Jendeari esan egin behar zaio nora datorren, baina hori ezin dugu Bermeoko eta Bakioko udalek bakarrik egin. Gaztelugatxe da adibidea ikusteko zenbat gauza ez ditugun egiten ondo turismoaren aurrean. Eta orain esaten didate museo bat egingo dutela turismoa ekarriko duena, eta orain gaizki egiten ari direna konpondu egingo dutela? Guggenheimen beste eredu bat erabiliko dutela argi badute, orain arteko ondarea zergatik ez dute zaindu? Hipokrisia handia ikusten dut hor.

Eta gero, esaten dutenean Guggenheimek lanpostuak sortuko dituela… zer esan? Guri azaldu digutenez, museoa urtean lau hilabetez egongo da zabalik. Zein lan mota sortuko dute? Guk lan baldintza duinak nahi ditugu gure gazteentzat. Beraz, Guggenheimik ez Urdaibain, onuratzat saltzen dizkigutenak ez direlako gure eskualdearentzat onurak.

AZKEN HITZA

Errelatoa

Behin turista talde bat ikusi zuen Nadia Nemehk Bermeoko portuan. Gidaria esaten ari zitzaien portuko etxeek kolore asko zituztela arrantzaleak mozkortuta heltzen zirenean haien etxea aurkitu zezaten. Ezin izan zuen jasan, eta taldean sartu zen azaltzera. Errelatoaren garrantzia azpimarratzen du Gaztelugatxen ere.