Artiumen gaude. Chantal Akermani buruzko erakusketaren egitarau publikoan parte hartzera etorri zara, eta JAI programako ikasleekin jardutera. Zer moduz?

Oso pozik nago berriro hemen egoteaz, eta ikasleekin izandako hartu-emanak oso aberatsak izan dira. Erakusketa ikusi dute, eta batek esan dit oso nabarmena zela lekuaren eta erakusketaren arteko lotura. Atsegin eman dit horrek. Erakusketek, niretzat, lotura handia baitute lekuarekin. Nahiz eta beti eraikitzen diren lehen erakustaretoaren arabera –kasu honetan, Bartzelonako Virreina zentroan egon zen erakusketa, Artiumen egon baino lehen–, harreman hori transposatu egiten da gero, eta harreman berri bat sortzen da. Partitura bat balitz bezala: leku bakoitzean interpretazio berri bat egiten da, eta akaso bariazioak gehitzen dira.

Azken 40 urte luzetan film-muntatzaile moduan aritu zara. Zein izan zenuen zinemarekiko lehen harremana? Baduzu arrastoa utzi dizun filmik?

Zenbait film garrantzitsuak izan dira niretzat. Ez dakit nire lanean eragin duten, gauza askok eraikitzen gaituzte azken batean, baina oso gogoan ditut, esaterako, Dreyer-en Ordet eta Rossellini-ren Europe ’51 eta Allemagne Année Zero. Pertsonaiengandik oso gertu zaude, baina, aldi berean, halako distantzia bat dago. Eta gero, Tarkovski oso garrantzitsua da niretzat, baina oso berandu aurkitu nuen. Benetan ezagutu, duela hamar urte-edo ezagutuko nuen. Eta aliatu bat aurkitu nuela iruditu zitzaidan. Ea, ez dadila gaizki ulertu, nik asko miresten dut. Nahiz eta, aldi berean, ez naizen artistak idolotzat hartzen dituztenetakoa. Horregatik ezagutu genuen elkar Chantalek eta biok, nik ez nuelako goresten. Parez pareko harremana izan genuen beti, baita lehen aldiz topo egin genuenean ere.

Ordurako ezaguna zen bera.

Bai, 1984an izan zen. Ordurako Jeanne Dielman egina zuen, eta zalaparta sortua zen filmaren harira.

Parisko Simone de Beauvoir Ikus-entzunezko Zentroaren bitartez egin zenuten topo. Zu zeu bideo-teknikaria zinen han. Nolatan?

Gauza konkretuak ikasteko eta egiazko bizitzari aurre egiteko beharra neukan. Baita bizitza aurrera ateratzekoa ere, behintzat neurri batean, ze ni, Simone de Beauvoir zentroan, praktiketan ari nintzen, baina banuen ordainsaritxo bat. Bestalde, gogoko nuen lan teknikoa, eta atxikimendu handia sentitzen nuen konpromiso politikoarekiko. Lehenago Solidarność sindikatu poloniarrarekin aritua nintzen, esaterako.

Zentroak berak eskainitako praktikak ziren?

Ez. 1981ean, François Mitterrand-ek hauteskundeak irabazi ostean, diru asko sartu zen elkartegintzan, eta, tartean, Simone de Beauvoir Zentroa sortu zen. Horretaz aparte, bazen beste programa bat, Boluntario Gazteak izenekoa, Gazteria eta Kirolaren Ministerioak antolatua, eta ni aurkeztu egin nintzen. Eman zidaten, eta hortik iristen zitzaidan soldata, baina praktikaldia bera egiteko leku bat aurkitu behar nuen. Delphine Seyrig ezagutzen nuen, Simone de Beauvoir Zentroaren sortzaileetako bat, eta berak esan zidan: “Gurera etorri behar duzu”. Iritsi nintzenean oso momentu berezia zen, zerbaiten jaiotza. Eta asko gustatu zitzaidan horretan parte hartzea. Gero, gatazka handiak ere izan ziren barruan, normala den moduan.

Itxi egin zen, eta berriro ireki, ezta?

Bai. Gerora ez dut asko jarraitu zentroaren ibilbidea. Ni hasiera-hasieran egon nintzen han, hiru kideren artean sortu zutenean, eta bolada kitzikagarria izan zen benetan. Gainera, ni oso gaztea nintzen, antolatuta nengoen, eta energiaz beteta. Gauza mordoa egiten nuen han zentroan, eta pila bat ikasi nuen. Ez bakarrik arlo teknikoan, baita giza harremanei dagokienez ere. Beti ez dira errazak. Zentroko esperientziak asko irakatsi zidan, eta gerora apenas izan dudan arazorik jendearekiko harremanetan, lanaren arloan.

Zentroa mugimendu feministarekin lotuta zegoen. Nolakoa zen giroa garai hartan?

Horren guztiaren parte izan nintzen, bete-betean. Eta baziren eslogan batzuk asko maite nituenak, adibidez, honako hau –zeina, bide batez, berriro mahai gainera ekarri beharko genukeen–; hala zioen: Gizonik gabeko emakumea, bizikletarik gabeko arraina. Halako esloganez betetako eranskailuak eramaten nituen eskolara, eta oso alaia zen, oso dibertigarria iruditzen zitzaidan, eta asko elikatu ninduen. Baina, horretaz aparte, gizarteari dagokionez, zaila zen. Garai hartan, feminista esaten zizutenean, iraina zen. Oztopoak gainditu behar ziren. Gaur egun hori aldatu egin da.

Eta zentroaren barruan?

Niri beti iruditu izan zait garrantzitsua dela emakume-talde ez-mistoen kontua, gaur egun ere garrantzitsua iruditzen zait, modu zabalagoan bada ere. Baina zentroko batzuek ezingo lukete zentroaren barruan egiten zutena egin zentrotik kanpo. Eta, besteei buruz jardun gabe, neure ikuspegira itzulita, nik ez nuen horretara mugatu nahi. Zera sentitzeko premia neukan: bizitzan aurrera egiten banuen, ez zela emakume bat nintzelako emakumeen artean. Beharra neukan mundura joateko, mundu…

Mistora?

Mundu normalera esatera nindoan, baina bai, mundu mistora. Ez nuen burbuila batean egon nahi, nahiz eta, esan bezala, burbuila konplikatua izan, ze etsaitasuna eta gatazka handiak zeuden. Eta, halako batean, ikasketak egin nahi izan nituen, baina ez nuen joan nahi zinema-eskola batera, Fémis-era adibidez, edo arte-eskola batera. Ez neukan gogorik arteaz nola pentsatu irakats ziezadaten. Oinarri batzuk nahi nituen, eta hortik abiatuta neure kabuz konpontzeko gai izan.

Eta lanbide-heziketako ikasketak egin zenituen Louis Lumière eskolan.

Bai, diplomaren kontua oso garrantzitsua bilakatu zen niretzat. Bestalde, harrigarria da, ze diplomek ez didate ezertxotarako ere balio izan. Gehien irakatsi didaten bi gauzak Chantal ezagutzea eta txinera ikastea izan dira. Lanbide-heziketarekin batera txinera ere ikasten nuen fakultatean.

Erakusketara itzuli nahi nuke. Erakusketan bertan ez dira Akermanen filmak ageri, baizik eta bideo- eta soinu-instalazioak, preseski halako kontestuetarako bien artean prestatu zenituztenak. Atzoko hitzaldian asko azpimarratu zenuen instalazioak pieza independenteak direla. Zergatik interesatzen zitzaizkizuen?

Lehendabizikoaren ideia ez zen gugandik sortu. Chantali eskatu egin zioten, eta horregatik egin genuen. Gehienetan hala izaten zen, kanpotik eskatutako zerbait. Ez dut uste Chantalek inoiz diru-iturririk bilatu zuenik propio instalazio bat egiteko. Hala eta guztiz ere, esan behar da izugarri gustatzen zitzaiola instalazioak sortzea. Beraz, aukerarik bazegoen… Batzuetan dirua zegoen, beste batzuetan ez asko, baina geure kabuz konpontzen ginen. Materiala bere gordinean hartu, eta aurrera. Eta hori maite zuen Chantalek: zegoenarekin konpontzea, gauzak asmatzea, teknikak sortzea… Halako grina bat, halako ingenuitate bat berreskuratzen zuen, bere ibilbidearen hasiera-hasieran zeukana. Izan ere, Jeanne Dielman egin eta gero, gauzak aldatu egin ziren; Jeanne Dielman egin eta gero, jendea zain zeukan.

Eta horrek presioa eragiten zion?

Berak zera esaten zuen, Jeanne Dielman egin aurretik lotsagabea zela, eta gerora beti saiatu zela lotsagabekeria-egoera hori berreskuratzen, eta, hain zuzen, instalazioetan aurkitu zuela berriro. Oso leku librea zen berarentzat, ez zuen ezer frogatu behar inoren aurrean, ez zuen azaldu behar zer egingo zuen. Badakit gaur egun gauzak ez direla hala artearen munduan, baina, garaian, diru apur bat ematen zioten, eta zegoenarekin egiten genuen aurrera, batzuetan hala moduzko baldintzetan. Baina aurrera, hara.

Zineman muntatzaile gisa lanean hasi zinenetik, gauza asko aldatu dira; adibidez, lehen analogikoan lan egiten zenuen, eta, orain, digitalean. Zer beste aldaketa nabarmenduko zenuke?

Kasuan kasu… Aldaketak zer arlotan, diozu?

Arlo guztietan, edozein arlotan.

Muntaketari dagokionez, analogikoaren eta digitalaren kontuak eragin handia izan du, bai. Muntaketa asko aldatu da: orain ordenagailuan aritzen gara, eta askoz lasterragoa da dena. Arriskutsua iruditzen zait, batzuetan ez daukagulako distantziarik egin dugun horrekiko. Ni, esaterako, saiatzen naiz tarte hori, beratzeko tarte hori, berreskuratzen eta birsortzen.

Eta muntaketatik harago?

Digitalizazioaren kontuarekin lotuta, nahiz eta muntaketari ez dion hainbeste eragiten, aldaketa nabarmen bat gertatu da grabatzeko bitartekoetan, eta bai irudian zein soinuan, dena harrapatu nahi da. Hau da, pixelak biderkatu dira. Jada ez dago ia irudirik non leku batek ez daukan milioika pixeleko definizioa; HD irudi batean gauzak zehatzago ikusten ditugu geure begiekin baino. Ez dut esan nahi lehen gauzak hobeak zirenik, edo okerragoak: aurrera egin behar da, eta Chantalek ere ez zuen halako jarrerarik izaten, gogoko zuen berritasunen alde onak baliatzea. Baina adi ibili behar da, hala ere. Dena esan beharraren joera bat dago, baina arteak, hain zuzen, beste egitate hau errespetatu behar du: dena ezin dela esan.

Aurreko batean Letters Home ikusi nuen berriro, Chantalekin muntatu nuen estreinako luzea, eta bideoak oso definizio baxua du. Ba, aizu, on ikaragarria egin zidan. Irudiak bazuen halako sakontasun bat, halako edertasun bat, besteak beste gabezia ere biltzen zuelako, falta. Eta gaur egun arazoak ditugu faltarekin. Adibidez, aurrekoan batek esan zidan HDa miragarria dela ze filmatzen duzu eta gero zernahi egin dezakezu post-ekoizpenean. Baina nola zernahi egin? Eta berak erantzun zidan: ba dena eraldatu. Baina horixe da-eta arazoa. Errodajean gertatu denarekin lan egiten dugu, baina gero dena eraldatzen bada, badirudi ez garela fio geure bulkadez, geure mugimenduez.

Zuretzat oso garrantzitsua da faltaren edo gabeziaren kontu hori.

Uste dut halako gauzekin adi ibili behar dugula, bestela, baliteke joera hauek zinegile gazteen pentsaera ere kutsatzea, eta haiek uste izatea dena esan behar dela, dena erakutsi, dena ulertarazi. Eta, horrekin lotuta, zinegileei gero eta gehiago eskatzen zaie zer egingo duten jakin dezaten, gauzak zehatz-mehatz nola egingo dituzten aurrez jakin dezaten, eta hori ere halako zehaztasun- eta kontrol-prozesu erabatekoa da. Eta ez da errespetatzen misterioa, gabezia: azken batean, horrek sortzen du mugimendua. Ez naiz hau dioen lehena: gabeziak eginarazten digu aurrera. Eta gabezia ezabatzen saiatzen ari dira. Badirudi ez dela errespetatzen existentziaren ordenari datxekion zerbait, misterioaren ordenari dagokiona. Hitz handiak dirudite, baina uste dut halaxe dela.

Besterik gehitu nahi zenuke?

Bueno, artearen alderdi politikoa ere horrekin guztiarekin lotuta dago, nire ustez. Guztia esaten ez badugu, espazio bat zabaltzen dugu, baieztapenez beteta ez dagoen espazio bat, eta horri esker ikusle bakoitzak gogoeta egiteko aukera du, mugitzeko aukera, eta hala egiten dugu aurrera. Gaur goizean ikasle batek Chantalen testu bat irakurri dit, eta Chantalek azaltzen zuen arazoak zituela artista hitzarekin. Eta ikasleak galdetu dit ea zer uste nuen nik hitz horretaz.

Zer uste duzu?

Niretzat artista izatea ez da lanbide bat, uste dut denok izan gaitezkeela artistak une batean. Eta ez da demagogia, hor badago egia bat. Adibidez, baten batek esaten duenean norbait artista ona dela, hori are okerragoa iruditzen zait. Zer esan nahi du artista ona izateak? Ba pertsona horrek badakiela hizketan. Niretzat artista izateak ez du pertsona bat ezaugarritzen, niretzat artista izatea da gai izatea norberarengandik ateratzen diren gauzak harrapatzeko, edo norberaren parean gertatzen diren gauzak harrapatzeko, gauza ulertezinak akaso; ba horiek eta horiekin obra bat eraikitzea, zeinak goitik behera inarrosiko gaituen edo zerbait ezagutaraziko digun. Hori da artista bat. Beraz, ez da lanbide bat, nahiz eta ondotxo dakidan beste lan asko ere egin behar direla artean aritzeko, ez hain ederrak, neronek maiz egin behar izan ditudanak: jendearekin hitz egin, emailak bidali… Baina ez dugu ahaztu behar artearen alderdi bulkadazko, intuiziozko hori. Iruditzen zait gure bizimoduaren funtsezko alderdi bat dela, hara. Beste elikagai bat, hain zuzen.