Elle-aren biya
Lagun asko sumatu dut kezkatuta euskaldun gero eta gutxiagok ahoskatzen duelako elle-a. Haur eta gazte gehienek bezala, heldu askok ere galdu du hots hori ahoskatzeko gaitasuna, idatzian ere nahasteraino. Paretan itsatsitako kartel batean irakurri berri dugu: altxorraren biya. Usu entzuten diegu hedabide nagusietako esatariei konponbide bat “zaya” dela, halako ekipo “mayaz” jaitsi dela... eta jada horrek anekdota baino zerbait gehiago dirudi.
Izango dira gure artean ere gaia aztertu dutenak, baina niri pista interesgarria herrialde katalanetatik iritsi zait, Julià Guillamon idazleak El habla bleda (libreki, Hizkera txolina) izeneko artikuluan. Hariari tiraka, 2023an Vilaweb-ek Gabriel Bibiloni-ri egindako elkarrizketa topatu dut. Hizkuntzalaria da, Balear Uharteetako Unibertsitateko irakasle izana, orain erretretan, eta El parlar bleda, una análisi de l`esfondrament de la fonética (Parlar bleda, fonetika endekatze baten analisia) izeneko liburua idatzia du, katalanaren fonetikan zer nolako galerak gertatzen ari diren aztertzen dituena. Mallorcan egindako lan mardul baten emaitzak jasotzen ditu, labur bezain zorrotz landuta.
Katalana gaztelaniaren fonetikarekin mintzatzeko moldeari esaten diote bleda hitz egitea. 1960-70eko hamarkadetan abiatutako prozesu horren ezaugarri nagusietako bat da katalanez (euskaraz ere bai) garrantzitsua den ll hotsa y hotsarekin ordezkatzea (yeismoa deitua).
Usu entzuten diegu hedabide nagusietako esatariei konponbide bat 'zaya' dela, halako ekipo 'mayaz' jaitsi dela... eta jada horrek anekdota baino zerbait gehiago dirudi
Bibilonik dio hirietako (Bartzelona, Valentzia, Palma…) klase sozial altuko emakumeen joera batetik abiatu zela ordezkapen prozesua. “Finago” hitz egin nahi zuten gaztelaniaz, katalan azentua ezkutatuz. Imitazioz, lagunarteak eta eskolak orokortu dute. Gaztelaniaz katalan azentuarekin hitz egiten zuten haurrei burla egiten zitzaien beren hizkera “de poble” zelakoan (gurean “cashero”). Bibilonik dio katalan hiztun askoren nahia izan dela gaztelaniaz katalan azenturik gabe hitz egitea eta, behin hori lortuta, denbora kontua besterik ez dela katalanez ere gaztelaniaren fonetikarekin hitz egitea. Eta horixe da gertatu dena. Gaur egun gurasoak ez dira gai elle hori ahoskatu eta haurrei transmititzeko, hedabideetako esatari gehienak eta maisu-maistrak ere ez… nola ikasi haur batek berez ere ahoskatzeko erraza ez den hots hori?
Hizkuntzak biziak dira eta etengabeko eboluzioan daude, elkarren ondoan dauden hizkuntzen arteko interferentziak normalak direla dio Bibilonik, betiere berdintasun egoeran gertatzen badira. Baina hizkuntza bat nagusi denean, hura delako gehien erabiltzen dena eta presentzia handiena duena, interferentziak beti norabide berean gertatzen dira, hizkuntza nagusitik menpekora, eta hori ez da eboluzioa, subordinazio politiko-soziologikoaren ondorioa baizik. Eta joera hori zuzendu ezean, menpeko hizkuntzaren fonetika erabat ordezkatua izan daiteke. Zehaztasun gehiagora ekarrita, komunitate batean %50etik gora baldin badira ama-hizkuntza eta hizkuntza nagusitzat gaztelania dutenak, nahiz eta gehienek jakin katalana, erabateko ordezkapen fonetikoa gerta daiteke, Bibiloniren esanetan.
Burla eta lotsa kontuetara itzulita, nork bere azentua edukitzea munduko gauzarik normalena da: ingelesa ikasi duen katalan edo gaztelania hiztun batek ez du bere azentua galtzen, ezta katalana ikasi duen gaztelania hiztun batek ere. Zergatik lotsatu, orduan, gaztelaniaz ikasi eta katalan azentuarekin mintzatzen dena?
Zuzentzeko aukerez galdetuta, lan nekeza dela aitortzen du Bibilonik, esfortzu handia eskatzen duelako, baina egin beharrekoa, batez ere eredua ezartzen dutenen aldetik: hedabideetako esatariak, irakasleak, etab. Vilawebeko artikuluko lotura batean elle-a ahoskatzen ikasteko aholkuak eta metodoa ematen dira.
Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora
ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.
Duela gutxi, asteburu berean, Ertzaintzak bi salaketa jaso ditu: lehenengoa, emakume kolonbiar batena; lekukoen arabera, ertzainak kolpeka jarraitu zuen lurrera bota ondoren eta konorterik gabe zegoela; ospitalean garuneko edema eta paralisi partziala diagnostikatu zizkioten... [+]
Frantziskok "Franciscomanía" zeinuarekin hasi zuen bere Aitasantutza. Fenomeno soziologiko horri esker, Vatikanoko boterearen zirrikituak aldez aurretik ezagutzen ez zituen gaztetasunaren ikono eta Elizako aldaketa-haizeen intsuflatzaile bihurtu zen.
Era berean,... [+]
Euskal Herriko Mugimendu Feministak aurtengo Martxoak 8ko mobilizazioak "faxismoaren, erreakzionarismoaren eta zapalkuntzaren aurkako aliantzak" ehuntzean ardaztu ditu.
Kepa Kortak Naiz-en idatzitako “Musikariaren jakituria” artikuluan faxismoa definitzeko... [+]
Harea-erloju baten bidez irudikatu ohi da denboraren joana. Ospatu berri dugu Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoak 49 urte bete dituela iragan den otsailaren 27an. Urte hauetan guztietan, harearen pisuak ez du oraino estali Saharako populuaren askatasun-nahia eta... [+]
Datorren udaberrian, Stop AHT Zundaketak ekimenak bi urte beteko ditu. 2023ko maiatzean, ADIFek Itza, Sakana eta Goierriko udalei jakinarazi zien zundaketa geoteknikoak eta beste jarduketa batzuk egingo zituela AHTaren Nafarroako korridorea Euskal Y-arekin lotzeko alternatibak... [+]
UEMAk Telegram bidez banatzen duen “Euskararen Hemeroteka” kanalean honoko titularrak irakurri ditut bata bestearen atzetik: “Gipuzkoak euskararen aldeko bide-urratzaile izateko ardura hartu du”, eta jarraian “Udaltzainen hizkuntza eskakizunen... [+]
Iazko udan ere Alacant aldera hurbildu ginen eguraldi hobea aurkitu nahian eta, urtero bezala, egun batez, Benidorm erraldoian sartu ginen hango giroan murgildu, zerbait hartu eta seme-alabekin izozki edo gofre bat dastatzeko asmoz.
Hiri bitxia da, denetarik aurki dezakezu... [+]
Ongi etorria eman digu Unai Mendizabalek A eredutik D eredura aldaketa egitea erabaki dugulako Judimendi auzo eskolan. Bidea malkartsua izango dela ere ohartarazi digu Armentia Ikastolako guraso eta Arabako Ikastoletako lehendakariak. Gure esker ona adierazi nahi diogu eman... [+]
Ez dira gutxi azken boladan euskara bere onenean ez dagoela eta bere transmisioa bermatuta ez dagoela ohartarazten ari diren ahotsak. Bestetik, inork ez du ukatzen hezkuntzak ezinbesteko betebeharra duenik euskara eta euskal kulturaren biziraupenerako. Erronka estrategikoa... [+]
Azken asteetan zenbait unibertsitatetako ate irekien jardunaldietara joateko aukera izan dut. Semea aztertzen ari da zer ikasiko duen datozen urteotan eta, erabakia hartu aurretik, komeni da aukera guztiak begiratzea. Unibertsitate bakoitzak badu bere misioa, bere izaera, bere... [+]
Bost urte igaro dira pandemiaren hasieratik. Pandemia horrek ekarri zuen denok zaintza eredua ezagutzea, inondik inora ere behar bezala ez zebilena. Egoitzetako kutsatzeen eta hildakoen datuak, batez ere pribatuetan, zifra hutsak baino askoz gehiago izan ziren.
2020ko... [+]
Duela aste batzuk, gurean egon ziren El Salvadorko eta Kanarietako emakumeen eskubideen aldeko hainbat aktibista. Sexu- eta ugalketa-eskubideez eta eskubide horiek urratzeak emakumeengan dituen ondorioez aritu gara; hala nola El Salvadorren berezko abortuak izanda homizidio... [+]
Tasa edo zerga turistikoaren eztabaida urtetan luzatzen ari da, erakunde publikoetan ordezkaritza duten indar politikoen artean zabala den arren ezarri beharraren gaineko adostasuna. Eztabaidetako bat da zerga hori zein erakundek kobratuko duen: zenbait udalek (tartean... [+]
Ba al dakizue frantses batzuk harritu egiten direla mugaren alde honetan ere euskaldunak bagaudela jakitean? Ba bai, harrigarria bada ere, behin, Donostian, frantses batzuei entzun nien sinetsi ezinik beren buruari galdetzen: “Saint-Sébastien est au Pays... [+]