Ordiziako taberna batean bildu gara Iñaki Azanzarekin, Gudarien Etorbideak eta Foruen Pasealekuak bat egiten duten bidegurutzean, 1961az geroztik Ordiziako Proba amaitzen den lekutik oso hurbil. Duela mende bat sortua, datorren urtean egingo da 100. edizioa –gudak zanpatu zituen 1936 eta 1937koa–. Zifraren borobila akuilu, lasterketaren ibilbidea jasoko duen liburua plazaratuko du 2023an. "Ziklismoaren bidez herri baten historia konta daiteke, eta horretan saiatu naiz ni", esan digu. Liburuaren aitzakiarekin egin dugu enkontrua, baina solasaldiak errebuelta gehiago hartu ditu ziklistek Alpe D’Huez mendatean gora baino. Hainbeste gauza baitauzka Azanzak kontatzeko!

Bertakoa izanik, Ordiziako Probari "kariño" berezia dio. Ordiziakoari, eta inguruan egiten diren, edo ziren, beste hainbat lasterketari. Penatu antzean sumatu dugu, ikusten duelako azken urteetan ez garela hurbileko karrerak behar beste zaintzen ari: “Kritikoa naiz gertatzen ari diren gauza batzuekin. Esaterako, dirutza gastatuko dute Frantziako Tourra ekartzeko, zeina zoragarri iruditzen zaidan, baina ingurura begiratu eta... Udaberriko Klasikoa, adibidez, hiltzen utzi dute, eta atzean historia bat du”. Zornotzako lasterketaz gain beste batzuk ere aipa genitzake, Euskal Bizikleta, Laudioko Sari Nagusia, Urkiolako Igoera eta Emakumeen Euskal Bira esaterako, babes ekonomiko faltagatik edota antolakuntzan erreleborik izan ez delako desagertuak.

Oinarrian ere labankada

Egutegian zulatuak handitu diren bezala, kamusten ari da ziklista gazteen harrobia, Azanzaren hitzetan: “Aurrekoan izan nintzen jubenil mailako Gipuzkoako Klasikoa ikusten, eta ez ziren asko izango 30-40 lehenbizikoetan sailkatu ziren ziklista euskaldunak”. Dioenez, amateurretan badira hiruzpalau gazte Euskaldun Txapelketan txukun dabiltzanak, baina kanpora ateratzen direnean Espainiako Kopa-edo lehiatzera, nekez nabarmentzen dira besteen gainetik. "Batzuetan galdetzen diot neure buruari: zergatik ari da hau gertatzen?”.

Teoria potolorik ez badu ere, esan digu zerikusia izan dezakeela gure bizimoduarekin. “Per capita errenta altua dugu Euskal Herrian, bizitza estilo bat non aisialdiak pisu handi xamarra duen, eta horrek talka egin dezake erresistentziako kirolek eskatzen duten sakrifizioarekin. Ziklista batek, edo korrikalariak, dezenteko denbora eskaini behar dio entrenamenduari, eta entrenamendu bat ona da errekuperatzeko tartea hartzen duzunean. Atsedena funtsezkoa da, eta ez dakit jende gaztea horretarako prest ote dagoen. Inguruan ikusi dut. Kirolari onak diren gazteak, lagunek gaupasa egiten dutenean tentazioari eutsi ezin diotenak”.

Halaber, talde bat osatzea gero eta garestiagoa da. 1980ko hamarkadako panorama ongi ezagutzen duen lagun baten esperientziaz hitz egin digu Azanzak: “Hark esaten du garai hartan afari bat antolatzen bazenuen, eta tartean baldin bazegoen ziklismoa gustuko zuen enpresariren bat, bigarren whiskiarekin finantzaketaren gaia ateraz gero oso litekeena zela bizpahiru egunera 100.000 pezeta ematea, arropa erosteko-edo”. Reynolds talde nafarraz hitz egin digu, “lau enpresariren diruari esker” 1980an sortu zen proiektuaz. Orduan ere ziklismoak ez zuen Espainiako Estatuan une gozoa bizi, eta Reynolds izan zen susperraldia hauspotu zuenetako bat. Gaur egun ordea diru askoz ere gehiago behar da, baita kontinental mailako taldea osatzeko ere.

Errepidekoan baino are beltzago bistaratzen du Azanzak lokatz gainekoaren etorkizuna: “Ziklo-krosa oso baxu dago. Estimuan dudan diziplina da, 1960ko hamarkadan nire anaia batek lehiatu egiten zuen, eta umetatik ikusi ditut karrerak. Gorka Izagirrek salbatu du ziklo-krosa gurean, hark eman dio prestigioa. Gainerakoan ez dago deus, oinarritik bertatik hasita. Antolatzaileek sekulako meritua dute, kristorena! Aldiz, aitortzarik txikiena jasotzen duten aktoreak dira. Ia dena borondatez egiten da hemen, eta zaila da jende gaztea erakartzea. Pasioak mugitzen dituen lau zaharrak doazenean zer pasako da?”. Bada egoera konplikatzen duen beste faktore bat, Azanzak dioenez. Salbuespenak salbuespen, talde profesional batzuek, Movistarrek esaterako eta duela urte batzuk Euskaltel Euskadik, haien ziklistei ez diete ziklo-krosa egiten uzten. “Talde profesionalek trabak jartzen badituzte, nekez izango du konponbiderik”.

Ezin ikusiak, sufrimenduak estaliak

Euskal Herrian txirrindularitza nola bizi den hizpide hartuta, ñabardura interesgarria egin ohi du ordiziarrak, “forofo” eta “jarraitzaile” figuren artean. Bigarren hori da lan egiten duena, laguntzeko gertu dagoena. “Horietatik gutxiago dago”. Hemengo afizioa munduko onenetakoa dela esan digu, baina Italian edota Flandrian inplikazio handiagoa dutela, lasterketak beste modu batean bizi dituztela.

Kontatu diot, duela urte mordoxka bat, gurasoekin Donostiako Klasikoa ikustera joan nintzela Miracruz gainera, eta nire anaia, Marino-zalea izanik, errepide bazterretik Pedro Delgado ziklistari pitokeriak esaten hasi zitzaiola, eta nola aitak kokotekoa eman zion, karrera batean ziklistarik ez delako iraindu behar sekula ere, begikoa izan ala ez. “Ondo egina”, esan digu Azanzak. Galdetu diogu bere ustez txirrindularitzak futbolaren traza hartu ote duen, zenbait jendek kritikatu duen moduan, zaleek gero eta errespetu gutxiago erakusten dutelako ziklistekiko. “Irudipena dut batez ere izan dela Frantziako Tourrari lotutako zerbait”, dio. “Gauza itsusiak ikusten dira, baina gutxitan. Hainbeste jende dagoen lekuan, kirolariengandik metro erdira... ia ezer ez gertatzea adierazgarria da. Zuk kontatu didazun pasadizoaren harira, badut lagun bat ziklista bat gorroto zuena, hari buruz gaizki esaka beti, eta Tourreko etapa batean kotxe-eskoba aurretik pasatzen ikusi zuenean, nola animatu zuen!". Zale orok sentitu du gauza bera, ziklista bat –begikoa izan ala ez– sufritzen ari dela ikustean, baina baita egurrean doanean ere, norberaren barrenetik ateratzen den animo oihua, emozioa.

Sufrimendua, sakrifizioa, esfortzua. Ziklismoari atxikitzen zaizkion ezaugarriak dira. Aitzakia eman digu kirol honek urteotan izan duen garapenaz hizketan hasteko. Ordiziako Probaren historiak erakusten digu izugarri aldatu direla ez soilik prestakuntza, materiala, elikadura edota lehiatzeko manerak, baita ziklismoa ulertzeko forma ere. Liburuan jasoko dituen bitxikerietako baten berri eman digu Azanzak: 1930eko hamarkadan, irteerako izen-ematean "XX" bezala sinatzen zuen ziklista askok, benetako izen-abizenak ez jartzearren, antza esparru batzuetan ez zegoelako ongi ikusia txirrindularia izatea.

1922an eta ondorengo bizpahiru urteetan, garai hartako beste askoren moduan, lasterketa “txikia” zen Ordiziakoa, bertako eta inguruko jendeak ematen zuen izena, harik eta hamarkadaren erdialdera hurbileko txirrindulari profesional gutxi batzuk ere parte hartzen hasi ziren arte. Susperraldia apur bat beranduago helduko zen, II. Errepublika garaian, Eibarren eta beste zenbait herritan egiten ziren lasterketen abaroan. Zergatik boom hori Errepublika Garaian? “Uste dut izan daitekeela kirolak, kulturak bezala, maila sozial bat egin zuelako gora, nolabait esatearren. Prestigioa eman zitaion eta kirol ugaritara zegoen sarbidea”, azaldu digu argazkilariak.

Erreportari sena

Bizi-bizi mintzo da ordiziarra. Ezagutu ditu lasterketa, ziklista, prestatzaile eta antolatzaile mordoa. Bataz eta besteaz hizketan, ia ahaztu zaigu argazkilari jardunaz galdetzea. 1978an joan zen aurrenekoz Frantziako Tourra bertatik bertara ikustera. Ordiziatik abiatu eta Alpeetaraino, 200 kilometro autobide besterik ez zegoen garai hartan. “Bidaia bera abentura bat zen”. 1970eko hamarkadan hainbat karreratan lehiatu zuen Azanzak, infantiletatik amateurretara. Jose Nazabalekin batera entrenatzen zen, eta gogoan du 1978ko egun hartan zer nolako zirrara sentitu zuen Alpe D’Huez mendatean zaldibiarra aurrez-aurre ikusi zuenean. “Orduan ohartu nintzen Tourraren handitasunaz”. Eta orduan atera zuen gehien maite duen argazkietako bat (azpian): Michel Pollentier, Mendiko maillota soinean.

Elkarrizketa egin eta egun gutxira Italiako Girora joatekoa zen ordiziarra: “Argazkilaria naizen aldetik, sasoi ezin hobean egiten da, eguraldia dela-eta etapa batzuk bertan behera gera daitezkeen arren”. Senegalen izana da lasterketak ikusten, Costa Rican... Hizketan ari dela, dena den, ageri zaio klasiko handiak estimu berezian dituela, Paris-Roubaix monumentuari buruz ari denean adibidez. “Iazkoa, urrian egin zena, zirraragarria izan zen. Urteak ziren horrelakorik ikusten ez genuela, oso fotogenikoa izan zen, lokatz horrekin guztiarekin. Jendeak esaten dizu: ‘Aurtengoa ez zen hainbesterako izango, ala?’. Desberdina izan da, baina polita era berean. Baldintzak direnak direla, argazkilari moduan ezinbestekoa da egoerari egokitzea, erreportari sena izan eta unean unekoa ahalik eta hoberen  harrapatzea”.

Hainbat hedabidetan kolaboratzaile, errepide bazterretik ez ezik, motorretik argazkiak ateratzen aritu da hamabost bat urtean, Emakumeen Biran tartean. Galdetu diogu, ea nesken ziklismoa nola ikusten duen. “Kirol mailari dagokionez gorantz doa, karrerak entretenigarriagoak dira. Aldiz, iruditzen zait, agian, emakumezkoen kirola oro har gehiegi puzten ari dela, diru publiko askorekin. Inbertitzea ongi dago, noski, baina arriskutsua izan daiteke, laguntzak egun batetik bestera desagertu daitezkeelako, eta orduan... Finantzaketa beharrezkoa da, baina beste gauza batzuk ere zaindu behar dira, oinarritik hasita”. Esan digu gizonezko lasterketa batzuk direla horren erakusgarri, diru-iturri publikoek emaria murriztean desagertuak, bestelako faktore batzuk aintzat ez hartzeagatik merezi zuten moduan.

Hamabi bat urterekin ikasi zuen Azanzak argazkiak zuri-beltzean errebelatzen, etxeko bainugelan. Zenbat milaka irudi izango duen gordeta, ezinezkoa zaio kalkulatzea, bereziki digitalean hasi zenetik. “Etapa batzuetan 2.000 argazki ateratzera heldu naiz, ostean mordoa ezabatu arren”. Dioenez, duela urte batzuk hobe baloratua zegoen argazkilaritza. “Jendeak bat-batekotasuna nahi du orain, kalitatea baino gehiago. Antzekoa gertatzen da irakurtzeko ohiturarekin. Sua argitaletxean aritu zen lagun bati pasa diot esku artean dudan liburuaren zirriborroa, iritzia emateko. Zer eta ez dit ba esan irakurtzeko gehiegi duela? Gehiegi? 101 urte dira baina!”.

Bada beste gauza bat urteen poderioz okerrera egin duena, bere hitzetan: “Lasterketa 10:00etan hasten bada, bost minutu lehenagora arte ziklistak ez dira autobusetik jaisten. Urruntasun hori ez dut gustuko. Uler dezaket, baina... Batzuk beti daude argazkietarako prest e! Izaera kontua da”. Zentzu horretan, esan digu ez dela justua karrera bukatu ostean argazkiak atera edo zaleei sinatzerik nahi ez duen ziklista beroan larrutzea, litekeena delako egun txarra pasa eta porru eginda egotea. “Profesionalak dira eta gauza horiek zaindu behar dituzte, baina momentua aukeratzen jakin behar da”. Abila dugu horretan Iñaki Azanza, bere argazkiak lekuko. Orriotan bildu ditugu irudi gutxi batzuk –norbaitek esango digu gehitxo idatzi dugula–, baina erreportajearen Interneteko bertsioan dozena bat gehiago aurkituko duzue.

----------------------------------------------------------

ZIKLIAMATORE

Azanzak gogoan du, bost urte zituela, José Luis anaiak bere bizikletan igo eta Ordiziako Ibares bidegurutzera eman zuela Eibarko Bizikleta ikustera. Oroitzapen abstraktuak ditu egun hartan bizitakoaz, baina barru-barruan dauzka iltzatuak, urteen joan-etorrian desagertu ez den pasioaren isla: koloreak, soinuak, zaleen oihuak, emozioak... Ikusle moduan ez ezik, tropelaren barrutik ere ezagutu zuen ziklismoa, 1973-80 artean hainbat karreratan parte hartu zuenean. Lehia utzi ostean bizikletari lotuta jarraitu zuen, mendi txangoetara eraman ohi zuen argazki kamerari helduta. Egun, argazkilaritza-lanak uztartzen ditu Zaldibian duen landare eta lore haztegiko beharrekin.

2004 inguruan iloba bisitan joan zitzaion etxera, eta ikusi zuenean osabak ikaragarri diapositiba piloa zuela armairuan gordeta, xaxatu egin zuen: "Jendeak behar du hau dena ikusi". "Eta, zer nahi duzu, balkoira ateratzea?", arrapostu Azanzak. Ez, ilobak webgunea zuen buruan. Handik gutxira sortu zuten Zikliamatore.com argazki album birtuala.