Apirilaren 27an jakin denez –herritarren konfinamendu eta ekonomiaren itxialdi betean–, Covid-19 izurriagatik Espainiako Gobernuak ezarritako alarma egoera baliatuz, GHK Gipuzkoako Hondakinen Kontsortzioak Zubietako erraustegia kudeatzen duen Ekondakin korporazioari baimenduko dio lurralde honetan sortutako errefusak erretzea,  funtzionamendu egoera normal batean bezala, frogatarako epea etenaz. Horra kolpe txiki batez Gipuzkoako gizarteak gehien eztabaidatu duen azpiegitura bat osasun publikoarentzako tresna zoragarri bihurtua, espresuki izurriaren kontra diseinatuta balego bezala.

Koronabirusak ekarri duen atzeraldi ekonomikoak kutsaduraren gutxitzea eta sortutako hondakin kopurua jaistea ekarri dituela bistakoa da… denetan, Gipuzkoan salbu –hemen Jose Ignacio Asensioren kalkuluetan %6,7 ugaritu baitira, omen–. Gipuzkoa ez den gainerako mundu osoan gutxitu egin diren arren: Madrilgo udalak %19ko jaitsiera aipatu du, Zaragozakoak %22koa, Bartzelonan %17 urritu dira, Bilbon bertan %12…

Zubietako albisteak bat egin du denboran erabilera bakarreko plastikoen biziberritzearenarekin. El resurgir del plástico de usar y tirar laburbildu du El Pais egunkariak, itxialdian kontsumitzaileen artean zabaldu diren ohiturak eta horien zergatiak azaltzerakoan. Birus gaiztoaz kutsatzeko beldurrez, lehen baino are gehiago biltzen omen da orain salgai oro plastikozko azal eta zorrotan. Ohitura osasungarriagoak hartuak zituzten herritarrak ere itzuli dira, antza,  plastikoa hobestera: itxialdian erosketara joatea izanik askorentzako kutsatzeko arrisku ariketa bat, plastikotan bildutako jakiak eta ontziratuak lehenetsi ditu jendeak, jaki natural eta librean salduak eskuratzeko zaletasuna ahaztuz. Ontzi berrerabilgarriak zerabiltzaten askok bazterrean utzi omen dituzte krisi honetan. Egia esan, askok ez dute beste aukerarik izan: borroka askoren poderioz arrainarentzako edo okelarentzako ontzi berrerabilgarriak onartzen zituzten saltoki askok debekatu dituzte berriro,  eta hondakinen kudeaketan aitzindari den udalerriren batek ere bai. Horra noraino iritsi daitezkeen paranoia eta ezjakintasuna.

Zeren eta zenbait ikerketak erakutsi dutenez, plastikozko azala daukan produktua ez da Covid-19rik ez edukitzeko bermerik handiena daukana. Espainiako Osasun Ministerioak berak apirilean eguneratutako protokolo zientifikoan azaldu zuen koronabirusa zenbat ordu edo egunez bizi daitekeen material ezberdinetan. Profilaxiaren obsesionatuak harrituko lirateke haren rankinga ikusita: zura, oihala edo beirakiaren gainean egun bat edo biz biziraun dezakeen bezala, hiru eta lau egun arte iraun dezake plastikozko gauzen gainean eta altzairu herdoilezinean. Paperaren gainean, aldiz, ordu gutxi batzuetan, eta berdin kobrezko tresna edo azaleretan.

Jendeak justu alderantzizkoa uste badu, ez da kasualitatez eta hala erakutsi du AEBetatik Greenpeacek Plastikoaren industriak honela ateratzen dio etekina Covid-19aren beldurrari txostenarekin. AEBetako plastikoen lobbyak Manhattan Institute eta Competitive Enterprise Institute bezalako think tank kontserbadoreen bitartez plazaratu ditu artikuluak, iradokiz zorro berrerabilgarriak arriskutsuagoak direla erabilera bakarreko plastikozkoak baino.

Plastikoa esterila bailitzan

Patronalak desinformazio kanpainari ekin zion, pare bat unibertsitatek plazaratu ostean koronabirusa gai dela bederatzi egunez ere bizirauteko plastikoetan. Horri erantzuteko kanpainan plastikoaren alde zabaldu dituzten artikulu gezurtietan, dio Ivy Schlegel Greenpeaceko arduradunak, “nahasi dituzte oraingo eta aspaldiko ikerlanak, jendeari ikusarazteko birusaren kutsadura saihesteko onena plastikozko zorroak erabiltzea zela. Baina egia justu kontrakoa da”. Hala ere, maniobrak eman zituen bere fruituak eta berehala hasi ziren AEBetan atzera botatzen erabilera bakarreko plastikoak eragozteko legeak eta batzuk, New Hampshire estatua kasu, iritsi dira poltsa berrerabilgarriak debekatzeraino. Eta topiko batek bestea dakarrenez, plastikoaren esterilitate eta segurtasunaren mitoarekin batera iritsi da Covid-19aren birusa ukitu ahal izan duen material oro –plastikozko ia beti, izan maskara, bata, eskularru, poltsa…– erraustegian kiskali behar dela dioen araua. Herritarrek ere begi itsuan irentsi dute mitoa eta errausketaren kritikoak ere apenas ausartu dira protesta egitera, tragedia fribolizatzen ari direla itxura ez emateko edo.

Katalunian Terra Verda elkarteak auzitara eraman ditu Maresme eskualdeko agintariak hondakin medikoak Mataroko erraustegira eramateagatik. Horiei esker jakin dugu Osasunaren Mundu Erakundeak gomendatzen duela erretzekotan hondakin sanitarioak hiri hondakinen erraustegietara ez eramatea.

Filipinetatik salaketa bera zabaldu dute Zero Waste mugimenduko kideek eta unibertsitateko zenbait ikerlarik: “Koronabirusez kutsatutako hondakinak erretzeak okerragotu egiten du arazoa”. Filipinak dira munduko herrialde bakarretakoa hondakinen erraustea debekatuta daukana eta berrikitan hango osasun agintariek hondakin sanitarioak erretzeko hartu erabakiari erantzun diote idatziarekin.

Osasun zerbitzuetako hondakinetako asko erabilera bakarreko materialez eginda daude, hala nola eskularruak, mantalak, zain barneko injekzioetarako osagaiak eta abar, gehienbat erregai fosilez ekoiztutako plastikozkoak. Horiek erretzean gai toxikoak isurtzen dituzte, dioxina, furano, metal astun, eta bestelako kutsagarri asko, ARGIAren irakurleak ondo dakienez. Kontua da koronabirusa suntsitzeko ez dagoela errausketa beharrik. “Covid-19 izurria eragiten duen birusa –diote filipinarrek– oso kutsakorra den arren, nahiko erraz suntsitu daiteke deskontaminazioz. Errausketa beharrik gabeko alternatibak aspalditik erabili izan dira”. Zehazki aipatzen dituzte agintariek ospitaletako hondakinen tratamendurako azken hamarkadan gomendatu izan dituzten desinfekzio sistemak: kloroa erabiliz garbitu, autoklabean egosi, alkoholez edo hidrogeno peroxidoz desinfektatu, mikrouhinezko labean… azken-azken errefusa inerteak ondo babestuta lurperatzeraino.

2020ko krisitzarraren erdian, plastiko ekoizleek eta erraustegiek arnas berria hartu nahi dute. Beren irabaziak denen kutsaduran oinarritzeko obsesio hori eskertuko die 2030a baino lehen zabalduko den hurrengo birusak: Covid-19 honetan ikusi denez pandemiek maite baitituzte leku kutsatuetan bizi diren herritarren organismo ahulduak.