700 bat errota martxan egon ziren garai batean Gipuzkoan, baina gaur egun era tradizionalean lan egiten duen errota gutxi gelditzen da, hogei bat inguru edo”. Oiartzungo Ihurrita Errota da martxan dirauen horietako bat, Alex Roteta Yurrita Errota Sustatzeko Elkarteko kideak azaldu digunez. Errotako etxean jaio zen Roteta, eta txikitatik ezagutu du bertako funtzionamendua, aitonak xehetzen baitzuen bertan pentsu almazenerako. “Etxerako eta inguruko baserrietarako egiten zuen lan: Oiartzun, Errenteria, Pasaia, Lezo… jende asko etortzen zen inguruetatik pentsu bila hona”, dio. 1499ko dokumentu zaharretan jada agertzen da Ihurritako errotaren, kanalaren eta presaren aipamena, baina Rotetak dio lehenagotik ere martxan zela uste dutela.
2015etik, kultur ondare babestu
XX. mendean jarduera nahiko intentsiboa izan zuen errotak baina XXI. mendean sartzearekin gurasoak jubilatu ziren eta bestelako planteamendua dute orain: “Lehen eguneko 24 orduetan egiten zuen lan, eta orain berriz, errota jada ez du beharrak mugitzen, kulturak baizik”. 2015eko azaroan kultura ondare izendatu zuen Eusko Jaurlaritzak Ugaldetxo auzoko errota, monumentu sailkapenarekin. “Arto irin kilo gutxi ehotzen dira orain urtean zehar, baina kantitatez asko ez bada ere, kulturalki eta sinbolikoki eragin handia duela uste dugu”, dio Rotetak.
Errotari balioa emateko sortu zuten duela bi urte Yurrita Errota Sustatzeko Elkartea Rotetak eta etxekoek. Oiartzun inguruan errota ezagutarazteko eta zein funtzio eta balio duen erakusteko hainbat ekimen antolatu dituzte geroztik. “Pertsona elikatzeko darabilgu gaur egun errota, irina egiteko, eta bereziki herritarrekin, ekoizle txikiekin, elkarteekin eta zenbait talogilerekin dugu tratua”.
Ekoizpen eta kontsumo jasangarrien alde
Ihurritako ondare material eta ez materialaren balioa ezagutarazteaz gain, jasangarritasunari lotutako beste hainbat helburu ere badituzte elkarteko kideek. Izan ere, ekoizpen eta kontsumo eredu erantzule baten alde egiten dute, eta errotarako arto mota jakin batzuk soilik erabiltzeko hautua egina dute: “Ez da garai batean bezala arto industrialik erabiltzen, bertako arto ekoizpen txikien aldeko apustua egin dugu”.
Arto gorriarekin hasi dira irina egiten. Behe Nafarroako zenbait ekoizle txikiri hartzen diete artoa zuzenean, eta momentuz 200 bat kilo irin soilik ekoitzi badituzte ere, poliki-poliki horri heldu nahi diotela azaldu digute. “Dena den, ez diogu kantitateari garrantzia handiegirik ematen, garrantzia gehiago du jakiteak zein artorekin egiten dugun lan, jatorria zein den, nork egin duen eta nola”.
2024ko irailetik martxan dute Urduñan Belardi hiltegia eta haragi-eraldaketarako gunea. Elikadura burujabetzaren bueltan herrian urte askoan egin duten prozesuaren ondorio da proiektua, Bedarbide abeltzainen elkarteak bultzatu duena. “Sektorean egindako ikerketatik,... [+]
Pirinioetan dago ezpel basatien munduko eremurik handiena, eta hain zuzen Nafarroako Pirinioan, Abaurregainan, sortu zuten 2020an Ezpelzaintza 2050 egitasmoa. Cydalima perspectalis sitsa hondamendi handia eragiten ari da ezpeldietan azken urteotan, eta espeziea babesteko eta... [+]
Duela urtebete pasa gauzatu zuten Ortulaguntza proiektua Debagoienan. Langile bat kontratatu dute bailarako nekazaritza proiektu txikietan txandaka lanean aritzeko, hartara ekoizleei lan karga arintzeko eta baldintzak duintzeko. “Sektorea zaurgarri zegoela eta errelebo... [+]
Maiatzaren 10ean egun osoko festa berezia antolatu dute Zestoako Amilibia baserrian. Agroekologiaren eta elikadura burujabetzaren alde, Gipuzkoako Biolur elkarteak abiatutako proiektua da Amillubi, eta udaberriko hitzordua aitzakia paregabea izanen da tarte eder bat partekatu... [+]
Proventza eskualdean, Alpeen hegoaldean abiatu zuten Lili Saint-Laurent euskaldunak eta Mathias Guibert proventzarrak abeltzaintza proiektua duela hamar urte pasatxo. “Ardi, ahuntz, behi, txerri eta pottokekin plantatu ginen etxalde dibertsifikatua landuz, baina laborantza... [+]
2021 inguruan hasi zen Itziar Presa Blasco gernikarra konbutxaren munduan murgiltzen. “Magisteritza ikasi nuen nik, eta hezkuntzan aritu nintzen urteetan lanean, baina semeak jaio zirenean etxean geratzeko aukera izan nuen, eta ordu arteko guztia, nolabait, apurtu egin... [+]
Gasteizko Basaldea etxaldean dago kokatuta Soilik nekazaritza birsortzaileko proiektua, Abetxuko auzoan, eta Jaime Garcia, Joseba Vigalondo eta Javier Chaves dira bultzatzaileak. “Lehen sektorean, eredu agroekologikoan inkorporazio berriak bultzatzea da gure helburua,... [+]
Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]
Ubidekoak (Bizkaia) dira Imanol Iturriotz eta Aritz Bengoa gazteak. “Lagunak gara txikitatik, eta beti izan dugu buruan abeltzaintza proiektu bat martxan jartzeko ideia”, azaldu du Iturriotzek. Nekazaritzari lotutako ikasketak izan ez arren, baserri munduarekin eta... [+]
Iruñean bizi ziren Iñaki Zoko Lamarka eta Andoni Arizkuren Eseberri gazteak, baina familiaren herriarekin, Otsagabiarekin, lotura estua zuten biek betidanik. “Lehen, asteburuetan eta udan etortzen ginen eta duela urte batzuk bizitzera etorri ginen”, dio... [+]
Gipuzkoako hamaika txokotatik gerturatutako hamarka lagun elkartu ziren otsailaren 23an Amillubiko lehen auzo(p)lanera. Biolur elkarteak bultzatutako proiektu kolektiboa da Amillubi, agroekologian sakontzeko eta Gipuzkoako etorkizuneko elikadura erronkei heltzeko asmoz Zestoako... [+]
Emakume bakoitzaren errelatotik abiatuta, lurrari eta elikadurari buruzko jakituria kolektibizatu eta sukaldeko iruditegia irauli nahi ditu Ziminttere proiektuak, mahai baten bueltan, sukaldean bertan eta elikagaiak eskutan darabiltzaten bitartean.
Mauleko Euskalduna ostatuak urteak daramatza Zuberoako etxe ekoizle txikien produktuekin lanean, eta hiriburuko ostatu parean eraikin bat erosi zutenean proposamena egin zien laborari horiei berei: zergatik ez ireki hurbileko ekoizleen saltokia bertan? “Motibatuta zegoen... [+]
Pandemiaren ondorengo testuinguruan, elikadura –ustez oinarrizko eskubide den hori– lantzeko mugitzen hasi zen talde bat Gasteizen. “Militantzia esparruan beste gaiak jorratzen ari ziren ordurako, etxebizitzarena kasu, baina elikadura ardatz hartuta ez zegoen... [+]