'Bis Sextum', egutegia doitzeko
Erroma, K.a. 46. Julio Zesarren aginduz, egutegi berria jarri zuten indarrean Erromatar Errepublikan. Berez, juliotar egutegia hurrengo urtean ezarriko zuten eta 46a trantsizio urtea izan zen, aurrez pilatutako desfase guztiak berdintzeko erabili zutena. Hala, urteak 445 egun izan zituen eta “juliotar urtea” edo “urte nahasia” esaten zaio.
Antzina, erromatar egutegiak 10 hilabete zituen, 304 egun. Horrela urte astronomikoarekin bat egiterik ez zegoenez, Plutarkoren arabera, Numa erregea izan zen urte amaieran beste bi hilabete erantsi zituena: urtarrila eta otsaila (orduan urtea martxoan hasten zen, Marte jainkoari eskainitako hilabetean). Urte naturaletik hurbilago baina oraindik urrun, Mercedonius izeneko hilabete komodina asmatu zuten desfaseak saihesteko. Kontua da baliabide hura, arrazoi astronomikoengatik baino gehiago, interes politiko eta ekonomikoetarako erabili zutela gehienbat; agintari bat karguan luzatzeko eta lehenago botatzeko, zergak lehenago kobratzeko… erabaki ohi zuten mercedoniusa sartzea ala ez. Komodinak ez zuen egutegia egokitu, gehiago desitxuratu baizik.
Anabasa hura zuzentzeko, Julio Zesarrek egiptoar astronomo, matematikari eta filosofo Sosigenes Alexandriakoaren egutegia erabili zuen. 365 eguneko urtea ezartzen zuen, ñabardura batekin: bazekiten urteak 365 egun eta ia 6 ordu irauten duela eta, horregatik, lau urtez behin egun bat gehituko zitzaion egutegi berriari. Zehazki, otsailaren 24a errepikatzea erabaki, hau da, martxoko kalenden aurreko seigarren eguna: ante diem sextum kalendas martias. Eguna errepikatzen zenez Bis Sextum esan zioten eta hortik dator “bisustu” hitza.
Neurri horri esker, juliotar egutegia luzaroan izan zen erabilgarria Europa osoan. Baina ez betiko. Urteak 365 egun, 5 ordu, 48 minutu eta 45,16 segundo ditu. Eta sei ordutara iristeko falta diren minutu gutxi horiek urtez urte pilatuz joan ziren. 1582rako egutegiak 10 egunetako aurrerapena pilatua zuen gutxi gorabehera. Horregatik, urte hartan, egun soberakin horiek jan eta, Gregorio XIII.a aita santuaren aginduz, gregoriar egutegia ezarri zen. Eta oraindik indarrean dagoen bisurteen araua jaso zuen: urte bat bisurtea da 4rekin zatigarria bada, salbu eta 100ekin zatigarria bada. Hala ere, 400ekin zatigarria denean, urte hori ere bisurtea da. Horrek esan nahi du mende bukaerako urteak –00 bukaera dutenak– ez direla bisurteak, salbu eta 400ekin zatigarriak badira.
Oraindik urteko 26,9 segunduko alde txiki bat dago, baina 3.000 urte inguru beharko dira egun bateko desfasea pilatzeko.
Esmirna (Turkia), 1647. Sabbatai Zevi rabinoak (1626-1676) bere burua mesias izendatu zuen. Autoizendatze horrek ez zuen une horretan oihartzunik izan. 1651n Esmirnatik egotzi zuten eta hainbat urtetan Grezian, Trazian, Palestinan eta Egipton ibili zen, noraezean. Baina 1665an... [+]
1991n Alpeetan Ötziren gorpua aurkitu zutenetik, egoera oso onean kontserbatutako 5.000 urteko arrastoak ikerketa asko egiteko erabili dituzte. Hasieratik arreta eman zuten azalean zeuzkan 61 tatuajeek. Adituek uste zuten tatuaje horiek azalean ebaki txikiak eginda eta,... [+]
1992. eta 2006. urteen artean, Erromako Bracciano lakuko uretan, Neolito goiztiarreko La Marmotta aztarnategia industu zuten. Berriki, Plos One aldizkarian han aurkitutako bost piraguen inguruko ikerlana argitaratu dute. Ontziak 7.000-7.500 urte inguru dituztela ondorioztatu... [+]
Killingworth (Connecticut, AEB), 1701. Collegiate School goi mailako ikasketa zentroa fundatu zuten. 1716an eskola berria New Havenera aldatu zuten eta handik bi urtera, 1718an, Yale izena hartu zuen gaur egun AEBetako eta munduko unibertsitate prestigiodunetakoa denak.
Urte... [+]
2019an, Greziako Kasos uharteko uretan, ikerlan bat abiatu zuten Ikerketa Helenikoen Fundazio Nazionalak eta Greziako Kultura Ministerioak. Lanaren emaitza berriki jakinarazi dute: guztira, hainbat garaitako hamar ontzi-hondar aurkitu dituzte. Zaharrenak 5.000 urte inguru ditu... [+]