Futbolzale bikote bi dira eleberriko protagonistak. Realaren aldekoak dira Txefe Biain eta Klara Idarreta. Athleticen aldekoak, berriz, Genoveva Aizpurua eta Telmo Uriona. Donostiako Kross auzoko plaza berean bizi dira, baina ezin dute elkar ikusi, kolore batzuekiko sentimendu bortitzek itsututa. Futbolari lotutako sentimendu sarri ero horiez galdetu diogu Irigoieni, baita bere sorkuntzaz ere. E-postaz bidali dizkigu erantzunak.

Ezkerreko intelektual edota eragile zenbaitek futbola kritikatu izan dute, herriaren opioa delakoan.

Futbola opioa baldin bada, zer ez ote dira Botere Gorenari darizkion boterekeria guztiak: tratu txarrak, torturak, gerra geroz eta deuseztatzaileagoak...

Beti dago gerraren bat piztuta munduko bazterren batean, eta euskal armagintza-industria lehen mailako hornitzailea da gerra horiek elikatzeko. Bereziki kezkatzen zaituen gaia da armagintzarena, sarritan adierazi izan duzunez. Arma, tiro, bammm! edo Pistolak eta epistolak lanak dira lekuko.

Nazka ematen didate armek… nahiz eta, neska bat bortxatzen ari den matxista zikin baten kasuan, gustura hartuko nukeen… baita tanke bat bera ere… eta bammm! eta bammm! Nazka ematen didate, halaber, gerren kontura negozioak egiten dituzten arma-saltzaileek: Espainiako erregeaz gain, Euskal Herrian ere baditugu aleka batzuk.

Gizartea noraezean doala esatea gehiegikeria al da?

Gure (?) munduan, herri aberatsetako boteretsuak ditugu jaun eta jabe, diru zikinaren izenean mota bateko eta besteko gerrak asmatzen dituztenak. Nagusi diren heinean, gainera, beraiek nahi dituzten bideetatik garamatzate: galbidean jartzen gaituzte, beraz.

Zure lanetan gai sakon eta transzendentalak aukeratzen dituzun arren, sekula ez da umorerik falta!

Eta, hala ere, umorerik gabeko bizitza ezin izan daiteke ez sakona, ez transzendentala, nik uste.

Umore zirikatzailea barra-barra Derdia-n. Joseba Etxeberria afera al da, liburuan gertatzen den moduan, azken urteotan errealzale eta athleticzaleen artean izan den ika-mika iturri nagusia?

Nik baietz esango nuke. Deigarriena behintzat bai.

Liburuan, futbolak bezainbesteko presentzia du ia sinismenak. Fedea eta futbol talde batekiko atxikimendua… oso lotuak ikusten al dituzu?

Gauza bera dira funtsean, nik hala uste. Atxikimendu horrek, izan ere, gure amets aseezinei erantzuten die, era batean edo bestean. Aspaldiko berria da Betiseko jarraitzaile sutsu batek bere errautsak bota zituela globo txuri-berde batetik, atera hortik kontuak…

[Hain justu, Sevillako taldeak, beste hainbat klubek bezala, jarraitzaileen errautsak gordetzeko nitxoak ditu bere estadioan]
Eleberrian irakurri dugu, Telmo Urionaren ahotik oker ez bagaude, Athletic zentroan dagoela eta Erreala bazterrean.

Errealzaleen gutxiagotasun konplexua ere aipatzen da… Topiko hutsak al dira?

Topikoak dira, baina ez eraginik gabekoak, sinetsia bainago horrelako kontuek beren eragintxoa dutela, talde bakoitzaren inkontziente kolektiboan. Esan nahi dizudana da aldetxoa dagoela, bai, Bilbon jaiotzetik Donostian jaiotzera, alderantziz ere bai: bakoitzak bere astoari arre.

Txefe Bianek, bestalde, “ohorea eta harrotasuna” aipatzen ditu Realaz mintzo denean. Futbolzaleek maiz haizatzen dituzte horiek, baita neurriz kanpo demostratu ere batzuetan. Zenbait jenderen ustez erabat absurdua da futbol talde batekiko atxikimendu estu-estu hori, ulertezina erabat...

Bizpahiru kontutxo esango dizkizuet. Umetan, kirol batzuk praktikatzen ditugu, gugan –oroimenean eta buru-bihotzetan, nagusiki– arrasto sakon bezain ezabagaitzak uzten dizkigutenak; seinale edo oroitzapen horiek, berriz, kanta edo himno batzuen forma har dezakete, edo kolore batzuen baitan proiekta genitzake, edo kontakizun epiko batzuen formapean hedatu, zeintzuk familietan edo auzoetan belaunez belaun transmititzen zaizkigun, tribu batekiko identitatea eta pertenentzia ziurtatuz, bide batez. Kirola, bestalde, lehia da funtsean, Garaipen Jainkoa jomuga duena, halako moldez, non Garaipen Jainkoa bere egiten duenak berarekin baitu jainkozko Ohorearen Kopa Ahalguztidunetik edateko pribilegioa, jarraitzailerik xaloena ere super-heroi bihur dezakeena, txalo eta alabantza guztien jopuntu.

Ez genuke inozoak izan behar, kirolen su artifizal horien azpian –irabazitako kopen eta txapelen azpian, alegia–, beti azaltzen baitira sentimendu ustez laudagarriok lohitzen eta zikintzen dituzten faktoreak: alde batetik, arau-hausteak ditugu –nik, futbolaren esparrura mugatuz, ukonkadak eta oin- eta orpo-zapalketak txartel gorriarekin zigortuko nituzke–, bestetik, dirua, ustelkeria gehienen iturria dena.

Zer iritzi dudan kolore batzuenganako maitasunaz? Bada, haserre bizian eta sutan jarri beharrean halako gehiegikeria baten aurka, irri errukitsu batez erantzungo diot galderari, nobelako protagonistak —Klara eta Txefe, Geno eta Telmo— aintzakotzat hartuz behingoz. Nor senti daiteke, izan ere, gure mundu honetan inor baino gehiago, jakin badakigunean horizontalak berdinduko dituela gizakion amets guztiok...?

“Ez deitu horri matxismoa, baizik eta ob-jek-ti-bi-ta-te-a!”, dio Telmok, emakumeen futbolaz mintzo. Zein egoeratan ikusten duzu emakumezkoen futbola?

Ni guztiz nago nesken eta emakumeen alde, edozein kiroletan parte har dezaten, amateur gisa ez ezik, profesional gisa ere. Pentsatzea, hala ere, emakume futbolariek beren helburua gauetik egunera gauzatuko dutela –emakumezkoek gizonezkoek adina diru irabaziko dutela, alegia–, ameskeria iruditzen zait. Eskubideen aldeko borrokaldietan, baina, ahaltsuagoak ikusten ditut emakumeak gizonak baino, borondatetsuagoak ere bai, eta egingo dute eta egingo dugu, bai, bidea. Lehenengo pausoa behintzat –eta ez nolanahikoa!– emana dute eta emana dugu, Realeko jokalariek bereganatu baitzuten erreginaren kopa; geurea dugu, halaber, Donostian txapeldunei egin zitzaien harrera jendetsua, estadioak jendez gainezka…

Bere garaian ingeniaritza ikasitakoa, futbol jokalaria izandakoa... Nola murgildu zen Joan Mari Irigoien letren munduan?

Aita futbolzalea genuen, halako eran, non, Unibertsitatean medikuntza ikasten zuen bitartean, Real Club de Fútbol de Valladolid-en jokatu baitzuen, atezain. Literaturazale porrokatua ere bazen, eta ezagutzen duzu esaera zaharra: hazia nolako, ezpala halako.

Beste idazle askok aitortu izan duten moduan, idazle hegoamerikar zenbaiten eragina izan zen zure idazketaren akuilu.

Bai. Gaztetan, batean futbola zela eta bestean estudioak, oso lanpetuta egon nintzen. Venezuelara joan nintzenean, ordea, zegozkidan klaseak emateaz gain –Fisika eta Matematikakoak–, orduak eta orduak aurkitu nituen neure afizioa asetzeko: liburuak eta liburuak irakurri nituela, alegia, idazle latinoamerikarren maisulanak bereziki: Pedro Páramo, Doña Bárbara, Cien años de soledad, Yo el Supremo, Sobre héroes y tumbas, La ciudad y los perros, Ríos profundos eta abar. Gero, nire afizio hura ofizio bihurtu nahian, idazten hasi nintzen: hortik sortu ziren Oilarraren promesa eta Poliedroaren hostoak. Hala ere, ez dut uste idatzi ditudan nobela guztiak boum-eko maisuen obren eraginpean idatzi nituenik: Udazkenaren balkoitik eta Arma, tiro, baaam! liburuek, esate baterako, ez dute zerikusirik errealismo magikoarekin.

Euskal Herriko historiaren garai ezberdinetako irudi bukolikoak nobelara eramaten maisua zara, Babilonia-n bereziki. Zure obraren ezaugarria al da hori?

“Irudi bukolikoak” esan didazue, eta ez zait gustatu. Bizitzak, izan ere, badu bukolikotik zerbait, baina baita tragikotik eta ankerretik ere. Nik, berriz, halakoetan, bi mundu horiek islatzea izaten dut atsegin, elkarren osagarri jotzen ditudanez gero. Egia da, adibidez, amona Roxalik eta Margarik beren elkarrizketa poetikoak dituztela, baina egia da, halaber, Trinidok Feliziano akabatzen duela, eta Margarik bere haur jaioberria. Nirea izango da problema agian, bukolikoa esan ahala biguna baitatorkit burura, eta bigunkeriak, literaturan, ez zaizkit gustatzen.

Babilonia zure obraren gailurra izan dela esan izan da. Lan hura gainditu nahi edo beharraren presioa sentitu al duzu zure ondorengo lanak biribiltzeko orduan?

Idazle hasiberria nintzen garaian, izan liteke halako errezelo batzuk edukitzea, baina, bizitza ia osoa euskal letrei eskaini ondoren, ohitu nintzen eta ohitu naiz egoera horietara. Beste era honetan ere erantzun diezazueket, zuek hala nahi baduzue: gaur egun, txakur adintsu bat bezala sentitzen naiz, eta, haiek bezala, ez zaunk eta ez maunk.

Gainerakoan, Babilonia nire nobela onentzat hartu duzue, eta ez dakit, bada… Nik hiru titulu emango dizkizuet, ez baitakit hirurotatik zein den onena –edo zein den txarrena, jakina!–: Babilonia, Lur bat haratago edo Orbetarren trilogia. Garai batean, hala ere, elkarrizketa egiten zidan kazetariari beti erantzuten nion modu berean: “Hurrengoa izango da nire Everest!”,eta orain ere… Hitz bertsuekin ihardetsiko dizuet, zer arraio! Tximista baino bizkorrago ez banabil, ordea, RIP argitaletxean publikatu beharko dut, hori bai...

Bi urtetako kronika fakultatiboa lana idaztea eritasunari aurre egiteko idazle batek izan dezakeen modurik eraginkorrena izango zen...

Tira, hura ere egin nuen. Ordainean, irakurle gutxi batzuk etorri zitzaizkidan, aitortu zidatenak ezen liburua makulutzat hartu eta asko lagundu zietela. Sekula horrelako ordainik...!