Klima aldaketak gure paisaia ere aldatu, berritu eta egokituko du. Guk sortzen dugunez gure paisaia, hortxe paisaia kulturalaren gakoa, gure lana eta ekina egokitu beharko ditugu. Horrek esan nahi du etorkizunean zer klima aurrikusten dugunaren araberako diseinuak egin beharko ditugula basogintzan, lorazantzan, fruitugintzan, barazki baratzeetan eta abar. Gure herrian inor mantentzen al dugu lan horretara eman dadin? Betiko lekuan gaude; tokitan!
Jendea ari da batean eta bestean saioak egiten. Itxura guztien arabera gure lurraldea berotu egingo omen da; nik ez dut hain garbi... Baina bai, saioetan jartzen ari den landare jendea orain arte gure lurraldea baino toki beroagoetan bizi izan dena da. Eskola polita sortzen ari da egunerokoan landare horiei gertatzen zaienetik ikasiz.
Gero eta ugariago ikusten ari den landareetako bat ahuakateondoa da, Persea americana. Ameriketatik ekarria da, Mexikon du jatorria. Klima tropikala atsegin du, eta mediterraneo ingurura ederki egokitu da. Ereinotzaren (Laurus nobilis) familiakoa da. Antza ere badute: hostaje iraunkorra, leuna eta distiratsua eta klima epel hezeekiko zaletasuna.
Ahuakateondoaren eskolan galdera bat sarri errepikatzen da: ahuakateondoak arrak eta emeak al dira? Eta erantzuna ezezkoa da. Ahuakateondo guztiak ar eta eme dira, batera, hermafroditak, alegia. Ahuakateondo batzuei arra esaten zaie, fruiturik ematen ez dutelako, edo emanda ere urri. Hau da, uztarik ematen ez duenari edo “alferkeriari” arra esaten zaio. Hau landare askorekin gertatzen da.
Ahuakateondoa hermafrodita da, bi sexuak ditu, baina badaki arra edo emea bezala agertzen. Landare dikogamoa da, hau da, loreetan dituen alderdi emeak irekiko ditu lehenbizi, eta ondoren arrak. Batzuetan emea da eta hurrengoan arra. Sexuen irekieraren arteko tarte hori medio, landareak ez du bere burua ernalduko, eta horrela beste ahuakateondoen polena jasoz, eta berea besteei emanez geneen trukea sustatzen du. Truke horrek aberastasuna eta aniztasuna ekarriko ditu. Aniztasun horretan toki eta klima berrietara egokitzeko erraztasuna izango duten barietate berriak agertuko dira.
Lorea ordu gutxi dago irekita, lehen irekieran eme eta bigarrenean ar. Ahuakateondoak bi multzotan banatzen dira. Batzuek lorea eme dela goizean irekitzen dute eta ar denean arratsaldean. Beste batzuek emea arratsaldean irekitzen dute eta hurrengo goizean arra. Polinizazioa eta ernalketa erraztu eta fruitu uzta ugaritzeko bi multzotakoak elkarrekin jartzea gomendatzen da. Elkar ernalduko dute.
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]
Dei batek dena alda dezake. Eguna bai, bederen. Hurrengo orduetako martxa, sikiera. Ourensen dagoen lagunak jasotzen du Noainen dagoen Lugoko lagunaren deia. Dei bakar batek ekarri zituen Galizako elkarte bateko zortzi artzain eta ahuntzain bat etxera. Zoragarria izan zen... [+]
Artzain gisa hirugarren kanpaina du aurtengoa Koldo Vicente Eseberrik. Familia Otsagabikoa izan arren, Iruñean bizi izan zen txikitatik, baina abeltzaintzaren munduarekin harreman estua izan du beti. “Osaba artzaina zen, haragitarako ardiak zituen hemen, eta txikitan... [+]
Bada Garde. Urrutira gabe hor dago, urrutieneko mugaren guardan. Umetan ezagutu nuen Garde, ez dut gogoan zenbat urte nituen, baina landatuta geratu zitzaidan han ikusi nuena.-
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Irulegi eta Anhauze artean ditu mahastiak Joanes Haritschelharrek, Amama proiektuaren bultzatzaileak. “Mahastiak ene amarenak ziren, eta bera jubilatu zenean hartu nuen nik etxaldea, 2022an”, azaldu du. Ama mahastizaina eta aita ardi gasnagilea ditu, eta beraz, beti... [+]
Orriuldu gabe daude oraindik zuhaitzak eta arbolak. Hostoak ihartu gabe daude, bai. Eta hostoa jasotzeko sasoi aproposa da. Hostoa, batez ere geroago jasotzen da; zuhaitzaren adaburua janzten duen orritza edo hostotza erortzen denean edo orriultzen denean, lurraren instantziako... [+]
Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Historikoki, artzaintzari eta abeltzaintzari guztiz lotuta egon den bailara da Erronkaribarrekoa, baina azken hamarkadetan nabarmen eraldatu da eta turismoa bihurtu da jarduera nagusia. “Ekonomia horrela aldatu da, eta hamarkadaz hamarkada ardi, behi eta behor kopurua... [+]
Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]