Bibliak jo zion buruan Newtoni
Lincolnshire (Ingalaterra), 1665 edo 1666. Isaac Newton (1643-1727) Woolsthorpe Manor-era, amaren etxera itzuli zen, izurri bubonikoaren eraginez Cambridgeko Unibertsitateak ateak itxi behar izan zituelako.
Egun batez, lorategian zegoela sagarrondo batetik sagarra erori eta buruan jo omen zion. Newtonek berak ez zuen pasartea sekula idatziz jaso eta, sagar bat erortzen ikustea grabitatearen teoriarako inspirazio iturri izan zuela biografo askok aipatu arren, badirudi buruko kolpearena apaingarri hutsa izan zela. Baina ordurako Newtonek buruan zeukana Biblia zen. Zientziari ekarpen handiak egiteaz gain, egun bateraezinak diruditen beste hainbat arlo jorratu zituen. Milioi bat hitz utzi zituen idatzita alkimiari buruz, eta beste hiru milioi teologiari buruz.
Matematika eta Bibliako Danielen liburua uztartuz, apokalipsia noiz izango zen kalkulatu zuen Newtonek: “Orduan ‘denbora, denborak eta denbora baten erdia’ 42 hilabete dira, edo 1.260 egun edo 3 urte eta erdi, urteko 12 hilabete eta hileko 30 egun kontatuta, jatorrizko urteko egutegian egiten zuten bezala. Kristo ondorengo 800 urteko hiru erregeen konkistatik abiatuta eta bizitza laburreko piztien egunak eta izandako erregealdiak gehituta, 1.260 eguneko aldia Kristo ondorengo 2060 urtean bukatuko da”. Horraino azalpenak ulertezina baina zehatza zirudien. Baina hurrengo esaldiak kutsu zientifikoa nabarmen kendu zion ikerlanari: “Geroago amaitu liteke, baina lehenago ez”. Eta badaezpada, asmatzeko aukerak gehitu zituen beste data batzuk botata: 2344, 2370…
Baina, lasai, Newtonek ez zuen apokalipsia suntsipenarekin eta munduaren amaierarekin lotzen: bere irakurketaren arabera, Kristoren bigarren etorrera gertatuko da 2060an –edo geroago–; nolabaiteko garbiketa izango da baina munduak aurrera egingo du.
Zoritxarrez, Newtonek teologiatik egindako aurreikuspenei nolabait ere arrazoia ematen diete gaur egun ikerlan zientifikoek. Eta orduan Kristok ere ez gaitu salbatuko.
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]
Anstey (Ingalaterra), 1779. Leicesterren kanpoaldeko herriko ehungintza fabrika batean, ugazabak Ned Ludd izeneko aprendizari errieta eta jipoia eman zizkion, ehungailua gaizki erabiltzen ari omen zelako. Haserre, Luddek mailu bat hartu eta bi makina hondatu... [+]
Kurdistanen, Burdin Aroko Kani Koter hilerriaren indusketa lanetan, nazioarteko arkeologo talde batek, beste hainbat objekturen artean, duela 4.700 urteko zeramikazko ontzi bat aurkitu berri du, barruan substantzia beltz bat zuena.
Sustantzia horri kohl deritzo... [+]
Guangzhou (Txina) 1925eko ekainaren 23a. 100.000 herritar inguru bildu ziren atzerriko potentzia inperialisten aurkako martxan. Maiatzaren 30ean britainiarrek hainbat manifestari hil zituzten Shangaiko protestaldi batean. Hildakoekiko elkartasunez Guangzhouko langileek greba... [+]
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
Ascension uhartea, 1725eko maiatzaren 5a. “Holandar ontziteriako komandantearen eta kapitainen aginduz, ni, Leendert Hasenbosch, uharte bakartu honetan lehorreratu naute, nire zorigaitzerako”.
Herbeheretar marinela, 1695ean Hagan jaioa, Ekialdeko... [+]
Qumrameko biribilkiek eta Itsaso Hileko Eskuizbribuek (K.a. III-K.o. I) judaismoaren eta kristautasunaren garapenari buruzko informazio eta interpretazio asko eragin ditu aurkitu zituztenetik. Berriki AA erabiltzen duen Enoch datazio sistemaren bidez, izkribu zaharrenak uste... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Austraiko Wels hirian, erromatar garaiko Ovilava kolonian, mila metro koadrotik gorako villa aberatsa industen hasi ziren 2023an, eta, berriki, K.o. II. mendeko hiru mosaiko aurkitu dituzte. Arduradunen esanetan, aurkikuntza horretan "bat egiten dute kalitate artistikoak,... [+]
Canfranc (Huesca, Espainia), 1940ko ekaina. Charles De Gaulle jenerala buru zuen Londresko Frantzia Askearen gobernuak erabaki baten berri eman zion Albert Le Lay Canfranceko nazioarteko tren geltokiko Frantziako aduanako arduradunari: bere postuan geratu behar zuen. Ez zirudien... [+]