Atzerritar jatorriko eskolatzea EAEko eskola-sisteman oso lerroburu esanguratsua da, batez ere Eusko Jaurlaritzaren txosten ofizialean irakurtzen badugu. Atzerritar jatorriko esamoldea definitzearen ahalegina hasierako orrialdeetan egin badute ere, ez da oinarri objektiborik ikusten. Zuhaitz genealogikoak aztertzen hasita, nork ez dauka atzerritar jatorria Euskal Herrian? Zenbat abizen behar dira? Zenbat belaunaldi igaro behar dira etorkin bati euskal herritartasuna aitortzeko? Eta etorkin horren seme-alabei? Eta euren bilobei?

Euskal ikasleak era askotan banatu daitezke. Hala ere, Eusko Jaurlaritzak modu zehatz bat aukeratu du: gurasoen jatorria. Zergatik ez aiton-amonen jatorria? Gainera, txosten horretan atzerritar ala etorkin ezaugarria egokitu zaie Espainiako Estatutik kanpo jaio direnei (ikasleak berak –oso gutxi badira ere– ala euren gurasoak), euskal marko politiko-geografikoa guztiz “espainiartzen”. Hau da, kanpokoak dira Irundik ala Melillatik harago jaiotakoak. Eta ijitoak, besteak beste, non geratzen dira txosten horretan? Hemengoak direla ez da zalantzarik izango. Ala bai?

Baina hori ez da txosten horren ezaugarririk lazgarriena. Nori inportatzen zaio ikasleen gurasoen jatorria? Eskolaren barruan datu hutsala da –edo izan beharko luke, hobeto esanda–. Eskola batean, ikasleen beharrak, arazoak eta gabeziak aztertu eta konpondu behar dira, euren gurasoen jatorriari kasurik egin gabe.

Euskal ikasleak era askotan banatu daitezke, esanda dago, baina Eusko Jaurlaritzari ez zaio bururatu ikasle bakoitzaren egoera sozioekonomikoa jasotzea, eta horren araberako gertatzen ari den segregazioa –eskola publikoan, ikastoletan eta erlijiosoetan– aztertzea. Arraroa egiten zait, guztion datu fiskalak hor daudelako, Aldundien Ogasunetan. Ez litzateke hain zaila izango, borondate politikoa oso bestelakoa izango balitz. Baina marra ez dute hor jarri nahi, gurasoen jatorrian baizik. Ba ote dago erabaki politikoagorik? Gainera, oso modu naturalean salduta, eta euskal gizartearen aldetik oso erraz erosita.

Gu eta haiek. Hemengoak eta kanpokoak. Integratuak eta gatazkatsuak. Gero harrituko gara hirugarren edo laugarren belaunaldiko etorkin gazteak ez badira euskal herritarrak sentitzen. Eusko Jaurlaritzak marratik harago jarri ditu, nahita.

Orain dela gutxi, Sami Nairrek Donostian esandakoak zer pentsa eman beharko liguke: “Ni eta ‘bestea’-ren banaketa egiten dugunetik, bereizketaren prozesua abiatzen da, eta horrek eragin handia du nortasunaren eraikitze prozesuan, kasu honetan gizarteak inposatzen duen prozesua da”.

Sami Nair oso txalotua izan zen. Hala ere, inork ez zion galdetu: “Gurean noiz arte izango gara maketoak?”.