Fikzioa euskararen territorio libre

  • Paul Urkijoren pelikula berrian, pertsonaia bakoitzak hizkera bat darabil, istorioaren aberasgarri. Arabako euskara zaharra ere berpiztu dute. Film luzea martxoaren 2an emango dute lehen aldiz.

Hika, zuka eta berokika erabili dituzte filman, baita erregistro kolokiala eta jasoa ere, eta euskalkiak.
Hika, zuka eta berokika erabili dituzte filman, baita erregistro kolokiala eta jasoa ere, eta euskalkiak.
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak

Paul Urkijoren lehenengo film luzeak, Errementari-k, ikus-entzuleen irudimena kitzikatzen du, Patxi Errementariaren ipuinean oinarritutako istorio fantastikoa baita. Misteriozko giro berezi horri indarra emateko tresna da hizkuntza bera ere, euskara alegia. Pertsonaia batzuek Arabako euskaraz hitz egiten dute, beste batzuek batuan... nahasketa bitxi bezain eraginkor horrek toki eta garai urrunetara garamatza eta, gainera, pertsonaien arteko aldeak nabarmentzen ditu. Berdin hitz egin behar al dute herritar xume batek eta diputazioko komisario arranditsuak? Errementari-n, behintzat, ez.

Jatorrizko gidoia Paul Urkijok berak idatzi duen arren, Gorka Lazkano itzultzailea arduratu da hizkuntza kontuez. Hasieran euskara batuan behar zuten hitzak beste kolore bat hartzen hasi ziren. “Arabako euskara erabiltzea proposatu zidan Gorkak eta ukitu interesgarria iruditu zitzaidan”, kontatu digu Urkijok. “Argi nuen euskara zahar bat behar nuela, istorioa XIX. mendean girotuta dagoelako”. Arabako Mendialdean kokatutako filma izanik, behinola Araba ekialdean hitz egin zen aldaeran oinarritzea izan zen asmoa, Lazkanok azaldu digunez: “Ekialdeko idazki zahar batzuekin moldaketa batzuk egin eta hizkera ulergarri bat sortzea posible zela ikusi genuen”. Sabando herriko Joan Bautista Gamizek XVIII. mendean idatzitakoa izan dute oinarri: “Istorioaren garaira eta tokira gehien hurbiltzen dena da”.

Koldo Zuazo hizkuntzalariari aholkua eskatu zioten, Arabako euskararen ezaugarriak berreraikitzen aritu baita 1989tik. Makina bat testu eta lekukotza zahar aztertuak ditu, tartean Gamizen 238 bertsoak. Ia hiru hamarkadako lanaren ondoren, bere jakin-mina oraindik ez duela “ase” kontatu digu hizkuntzalari eibartarrak. Hark idatzitako Arabako euskara liburua izan da Gorka Lazkanoren itsasargia, pertsonaiak arabarrez mintzatzen jartzeko esperimentuan. Gainera, Zuazok gidoia irakurri zuen eta iradokizunak egin zizkien. “Koldoren ekarpenarekin argiago ikusi nuen dena, batez ere aditzari dagokionez –dio Lazkanok–, hasieran Arabako ezaugarri gehiegi sartu nituen eta berak esan zidan batzuk alboratzeko; lastoa eta alea bereiztea bezala izan zen”.

Deabrua hizketan

Euskara batuak ere badu lekua Errementari-n. Hizkera estandarra, zaindua eta jasoa denez gero, pelikulan agertzen diren zenbait pertsonaiarentzat egokiagoa da, euskalkiak ez baitu horiekin “funtzionatzen”, Lazkanoren arabera. “Instituzioetako pertsonaiek eta deabruak hizkera landua, teatrala behar zuten eta horretarako batua zen aproposena”, gaineratu du Urkijok. Deabruaren esaldi apokaliptikoak, esaterako, batuan jarri dituzte.

Beste aukera batzuk aztertu zituzten (euskañola kasu), baina “gustura” geratu dira batua aukeratu izanarekin. Orain dela 150 urte euskara baturik ez zegoen, baina, Lazkanok ohartarazi duenez, diputazioko ordezkari batek euskaraz egitea ere ez da oso errealista. Zinemaren magia da hori. Gainera, Ramon Agirre eta Eneko Sagardoi aktoreek euskara batua “oso modu naturalean” darabiltela azpimarratu du.

Narratzaileak, ordea, Ataungo euskaran hitz egiten du, Patxi Errementariaren ipuina bildu zuen Joxemiel Barandiarani omenaldia egiteko. Hori gutxi ez, eta beste euskalki batzuk ere erabili dituzte, informazio gehigarria emateko, Lazkanoren arabera: “Adibidez, Gotzon Sanchezen pertsonaiak, herriz herri salerosketan dabilen kinkilariak, Oiartzualdeko hizkera bat egiten du, hori nahikoa izan liteke jakiteko hura ez dela herrikoa”.

Euskararen aldaerekin sortutako jokoak istorioa “aberastu” egiten duela uste du Lazkanok. Alde batetik erabili dituzte trataerak (hika, zuka, berorika), bestetik erregistroak (kolokiala, jasoa), eta azkenik, euskalkiak. “Pertsonaiei izaera ematen diete, pelikula janzten laguntzen du”. Koldo Zuazo bat dator horretan: “Ezin ditugu denak berdin hitz egiten jarri, ez da benetakoa. Errementari-n Arabako herri txiki bateko bizilagunak agertzen dira eta haiekin batera abadea, diputazioko ordezkaria, deabrua... bidezkoa da bakoitzak bere modura hitz egitea”.

Aldaera ezagunak

Paul Urkijo zuzendariak garbi du halako ezaugarriek eragina dutela filmaren izaeran, are gehiago fantasiazkoa izanik. “Testura bitxia ematen dio, euskaraz dakigunok berehala ohartzen gara zerbait berezia dagoela”, dio zuzendariak. Berezia baita, zinez deigarria Errementari-ko euskara, baina ulergarria era berean. Arabako euskara birsortzean baldintza hori izan dute gogoan uneoro. “Ez da izan defuntu bat berpiztea bezala, hartu ditugun ezaugarri gehienak gaur egun toki askotan erabiltzen dira”, dio Lazkanok.

“Euskaldun gehienentzat ezagunak dira erabili ditugun aldaerak, batzuetan Mendebaleko euskararen antza hartzen zaio, beste batzuetan Goierrikoa, Burundakoa... nahasketa bitxia da”. Hona behinolako Arabako euskaratik hartutako ezaugarri batzuk: Hitz amaierako –a –ea bilakatzea (alaba-alabea), partiziopioko –i kentzea (ikus dot), hartu egizu (ezazu-ren ordez) eta abar.

Aditza osorik berreraikitzea nahasgarria izango zelakoan, Urdiaingo formak erabili dituzte, Koldo Zuazok hala aholkatuta. “Arabako euskararen gainean gauza asko dakizkigu, baina ez ditugu guzti-guztiak ezagutzen eta aktoreek, eroso lan egiteko, hizkuntza oso bat behar dute”, zehaztu du Zuazok. Hori konpontzeko Urdiainera jo dute. “Nafarroan dago, baina argi ikusten da hango bizimodua Arabarekin lotuta egon dela”. 

Lazkanoren ustez, “zeharka, hizkuntzalarien ikerlanak entretenimenduaren bidez dibulgatzeko balio du, eta Arabaren eta euskararen arteko lotura historikoa erakusteko”. Zuazok dio “poz handia” hartu duela berak urte luzez ikertutako hizkerak zineman entzungo direlako. Lazkanoren lana, Urkijoren jarrera eta aktoreen profesionaltasuna “eskertzekoak” izan direla gaineratu du.

Nolanahi ere, euskalkiak eta batua uztartzea ez da Errementari-ren ekarpen bakarra, ezta esanguratsuena ere, Gorka Lazkano itzultzailearen ustez. Maila horretako genero fantastikoko film bat euskaraz egitea da aipagarriena. “Arabako garai bateko euskararekin egin dugun ariketa berritasuna izan daiteke, baina ereduari dagokionez ez dugu ezer berririk ekarri, gainerakoek bezala guk ere ahal duguna egin dugu”. Hori guztia, entzuleak gogoan dituztela, jakina: “Beti zalantzan ibili gara, nola ez uxatu euskaldun berriak eta nola ez aspertu gainerakoak”.

Errementari gaztelaniaz edo ingelesez errodatzeko aukera sortu zitzaion Paul Urkijori, baina beti argi izan du Patxi Errementariaren inguruko film hau euskaraz izan behar zela. Horri esker, euskarazko eskaintza zabalagoa izango da zinema-aretoetako karteldegian. Ariketa dotorea egin dute Urkijok, Lazkanok eta Zuazok, euskararen hizkerek eta erregistroek ematen dituzten aukerei zukua aterata. “Pelikulak euskararen askotariko koloreak batzen ditu, horrek bizitasuna ematen dio istorioari”, dio zuzendariak. Gorka Lazkanoren ustez, “noizean behin konplexurik gabe jokatzeko baimena eman behar diogu geure buruari, eta fikzioa, behintzat, euskararen territorio libre bihurtu”.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Euskara
Epai euskarafoboen gainetik, euskaraz jarraituko dutela jakinarazi eta protestara deitu du UEMAk

​UEMAren zuzendaritza batzordeko kideek hedabideen aurrean agerraldia egin dute ostegun eguerdian Zarautzen, Espainiako Auzitegi Gorenaren azken epai euskarafoboa salatzeko. Epaia "larria" dela adierazi dute, eta batez ere udalerri euskaldunei eta euskaraz aritzen... [+]


2025-07-17 | ARGIA
EH Bildu: “Ez da nahikoa salaketa, hizkuntza politika ausartak behar dira”

Nerea Kortajarena EH Bilduko legebiltzakideak prentsa agerraldi batean esan du Eusko Legebiltzarrean dauden "gehiengoak" baliatu beharko liratekeela "hizkuntza politika berri bat ahalbidetzeko". 


2025-07-17 | ARGIA
Jaurlaritzak esan du ez duela bat egiten Auzitegi Gorenaren erabakiarekin

Maria Ubarretxena Eusko Jaurlaritzako bozeramailearen esanetan, “indar politiko batzuk erabaki politikoak judizializatzen ari dira”.


Udaletan euskara normalizatzeko dekretuaren zati handi bat baliogabe utzi du Espainiako Justiziak

Vox alderdi ultraeskuindarraren eskariz EAEko Auzitegi Nagusiak 2023ko irailean baliogabetu zituen EAEKo Udal Legearen hainbat artikulu, euskararen normalizazioaren ingurukoak. Erabaki hura berretsi du orain Espainiako Auzitegi Gorenak, eta ez dago helegiterako aukerarik... [+]


‘Geldi euskara zapaltzea!’ lelopean iganderako elkarretaratzeak antolatu ditu Euskal Herrian Euskarazek

Euskal Herrian euskara "hainbatetan ukatua edo bigarren hizkuntza bezala tratatua" dela salatu du EHEk, eta egoera hobetzeko hizkuntza politiketan jauziak egitea ezinbestekoa dela adierazi du. Hori dela eta, elkarretaratzeak egingo ditu Maulen, Donapaleun eta Baionan,... [+]


ANALISIA
Lasserre edo betiko leloaren betiko leloa

Egoerak bere horretan segituz gero, Euskal Hirigune Elkargoak ez du izenpetuko EEP Euskararen Erakunde Publikoa osatzeko hitzarmen berria. Orain artekoa urte hondarrean bukatuko denez, baliteke 2026an ofizialtasunik gabe izateaz gain, hizkuntza politika bideratzeko egitura... [+]


2025-07-14 | Rober Gutiérrez
25 urteko bidaia

Sortze beretik proiektu batekiko lotura profesionala egon denean eta atxikimendu emozionala hain handia denean, zaila izaten da berari buruz hitz egitea. Bai Euskarari ziurtagiriak 25 urte bete ditu, eta bizi izandako oroitzapenak eta esperientziak metatzen zaizkit oroimenean... [+]


2025-07-14 | Ahotsa.info
Euskaldunon bazkari antiarrazista Sanferminetan

Laba, EHE eta Harituk antolatuta, bazkaria Oko Plazako Herri Sanferminak gunean izan da. Bertan, antolaketaren zergatiak azalduko dizkiguten galderak egingo dizkiegu.


2025-07-14 | Antxeta Irratia
Irunen hizkuntza politikak aldatzeko “borondate berri baten hasiera izatea” espero du Aski Da! kolektiboak

40 elkarte biltzen dituen kolektiboa baikor agertu da, azken hilabeteetako hartu emanetan Irungo Udalak hizkuntza politikak elkarlanetik zuzentzeko borondate berria erakutsi duelako. «Hasierako alde bietako mesfidantzak gaindituz, adostasunak bilatu eta Hizkuntza Plan... [+]


EHUk euskarazko 32 ikaspostu gehiago eskainiko ditu Medikuntza Fakultatean

2025-2026 ikasturtean, Medikuntza eta Erizaintza Fakultatean euskarazko 32 ikaspostu gehiago eskainiko ditu EHUk. Erakundeak adierazi du kopuru hori lortzea Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailarekin eta Zientzia, Unibertsitate eta Berrikuntza Sailarekin izandako... [+]


“Pazienteen segurtasuna kolokan jartzen duena euskaraz ez dakien osasun profesionala da”

Hizkuntzak osasun arretaren kalitatean duen eragina aztertu dute EHEk eta EHUk. Jon Zarate Sesma EHEko kide eta EHUko ikertzaile doktoreak emaitzen xehetasunak eman ditu.


2025-07-11 | Enbata
Eztabaidaren gainetik… gazte batzuen bizipena

Azterketak euskaraz gaia aktualitatean jarri zen berriz ekainean, baxoaren hilabetean. Etxepare lizeoko ikasleek aldarrikatzen segitu dute Baionako suprefeturaren edo herriko etxearen aitzinean eta euskaraz ari diren irakasleek prentsaurreko bat eskaini dute azpimarratzeko... [+]


Hamar urte barru euskararen arnasgunerik ez dela egonen ondorioztatu dute

UEMA Udalerri Euskaldunen Mankomunitatearen eskariz, 2036an Hego Euskal Herrian euskararen egoera zein izanen den aztertu du Siadeco ikerketa etxeak. Hipotesi batzuk beteko balira, hemendik hamar urtera ukanen genukeen errealitate soziolinguistikoari begiratuta, "egoera... [+]


2025-07-09 | Euskal Irratiak
Peio Jorajuria: «Departamendua jukutrian aritu bada, Maider Behotegik berehala dimisioa eman behar du»

Euskalgintzako hainbat eragile Baionako karriketara atera dira EEPren finantzaketaren inguruko kezkak agertzeko. 2017tik izozturik den aurrekontuaren aurrean, Frantziako Estatuak iragarritako 100.000 euroko igoera "trufa" gisa salatu dute.


Euskararen oldarraldiaren kontrako hainbat mobilizazio eta ekimen egingo ditu LABek urrian

Administrazioa euskalduntzeko legeria aldatu beharra dagoela azpirramatzen du LAB sindikatuak eta hori lortzeko "herritarren aktibazioa" ezinbestekotzat hartu du. Hainbat ekimen eta mobilizazio egingo dituzte udazkenean.


Eguneraketa berriak daude