Gasteizko Jundizeko poligono erraldoian bada etorbide madarikatu bat. Lehenik Saunier Duvalen txanda izan zen; faktoria galdaragileak 67 lagun despeditu zituen 2010eko amaieran. Ondoren etorri dira Esmaltaciones San Ignacio eta Daewoo. Horrela, 7 milioi metro koadroko azalera duen poligonoaren erdi-erdian orbain sakona ikus daiteke orain. Hiru enpresok deslokalizazioaren biktima izan dira: Vaillant multinazional alemaniarrak eraman zuen Saunier Duvalen produkzioa Eslovakiara, Esmaltaciones San Ignaciok eraman du berea Marokora eta Daewook Hego Koreara.

Deslokalizazioa ez da gauza berria Euskal Herrian. Espainiako Funcas aurrezki kutxen fundazioak egindako ikerketa baten arabera, 1999tik 2006ra enpresa multinazionalen %60k alde egin zuen EAEtik. Baina badirudi egungo krisiak deslokalizazio olatu handiagoa ekarri duela: iraileko aste bakarrean, 600 lagunetik gora geratu dira lan-kontratua desegin dien enplegu-erregulazio espediente (EEE) baten pean, tartean Ezkirotzeko BSHko 178 langileak eta Beasaingo Indar lantegiko 140 behargin –multinazionalen esku, biak ala biak–. Lanik gabe geratutakoen perspektiba, gainera, ez da behi lodien urteetakoa: abuztuan 182.136 lagun zeuden Hego Euskal Herrian lanik gabe, eta horietatik ia erdiak ez du jadanik langabezia saririk jasotzen.

Daewoo eta urrutiko intxaurrak

Daewooren itxierak lurrikara sortu du jendartean, multinazional horren kasua paradigmatikoa baita. 1997an ezarri zen Araban eta Eusko Jaurlaritzaren inplikazioa funtsezkoa izan zen horretarako. Aberastasuna eta lanpostuak ekarriko zituela ziurtatu zuten; 72 milioi euroko inbertsioa eta 412 lanpostu hitz eman zuen Daewook hozkailuak egiteko. Industria sailak 18 milioi euroko diru laguntzak eman zizkion eta horrez gain pizgarriak jaso zituen zerga hobarien eta lur subentzionatuen bidez. Baina txakurrarena egin zuen. Inbertsioa eta lanpostuak ez ziren erdira ere iritsi, eta lan prekarioa besterik ez zuen sortu; hiru hilabeteko greba bat izan zen ordaina. Ondorioz, 1,8 milioi euro itzultzeko eskatu zion Jaurlaritzak Daewoori. Bestalde, etxetresna elektronikoen sektoreko patronalak gogor egin zuen Daewook izan zituen laguntza publikoen kontra eta Europar Batzordean salatu zuen kontua. Europak “Estatu laguntza” gisa hartu zituen subentzioak eta horrez gain opor fiskalak ikertzeari ekin zion; horiek ere legez kanpokotzat jo ditu.

Daewooren itxiera EAJk 90eko hamarkadan erakundeetatik bultzatutako politika industrialaren porrot gisa hartu dute zenbaitek, laguntzen bidez artifizialki eraikitako gaztelua bailitzan. Aitzitik, atzerriko inbertsioa erakartzea gobernu guztien grina izan da. Lopezen exekutiboak, esaterako, Invest in the Basque Country agentzia jarri du martxan aurten SPRIren bidez, atzerriko kapitalak EAEn inbertitu dezan sustatzeko.

Atzerriko inbertsioarena aho biko labana da ordea. Dirua eta lanpostuak eraman ditzake ekarri dituen moduan: “Ez zaizkigu interesatzen erosi eta eraman egiten duten enpresak”, zioen SPRIko presidente Tomas Orbeak berriki. Euskal Herrian industria autoktonoaren pisua handia da beste herrialde batzuekin konparatuta, baina badaude zenbait eskualde multinazionalen dependentzia dutenak, batez ere Lapurdin, Nafarroan eta Araban. Araban, Merkatal Ganberak 2007an zioen industriako hiru langiletik batek gisa horretako enpresetan egiten zuela lan, Michelin eta Mercedes Benz tarteko. Geroztik itxi dira Newell, Cegasa, Kennametal, Kemen, BH, Ceplastik, Thaiser… Horietako gehienetan deslokalizazioaren eta atzerriko esku beltzen itzala egon da atzean. 2011ko lehen seihilekoan Eusko Jaurlaritzak 76 EEE onartu ditu Arabako lautadan; erkidegoko kopururik altuenetakoa du eskualdeak.

Opor osteko ezustekoa: egunez ikusi eta gauez…

Gasteizko Plaza Berrian Daewooko langileak kamisetak probatzen ari dira. Kartelak eta bozgorailuak prest dituzte, enpresa batzordeko kideek Javier Maroto alkatearekin hitz egiten duten bitartean kontzentratzeko. Abuztuaren 22an Jundizeko fabrikara lanera itzuli zirenean ateak itxita aurkitu zituzten, makina batzuk desmuntatuta zeuden eta 10.000 hozkailuko stocka egun gutxitan handik eramanda.

“Duela urtebete hasi ziren lehenengo EEEak eta hasierako pentsamendua izan zen, ‘ostras parora noa’, baina beste batzuk ere horrela zeuden. Hala ere, enpresak ez zuen inbertitzen eta sumatzen genuen zerbait bazetorrela, horregatik hasi ginen uztailean mobilizatzen”. Estibaliz Azpitarte, 36 urteko gasteiztarra, Daewoo Jundizen ezarri zenetik aritu da bertan lanean. Uda honetan ez da oporretan inora joan: “Oporrak ondo izorratuta pasatu ditugu. Nik nahiago izan dut hemen geratu, zer etorriko zain”.

Daewook “merkatuari dagozkion arrazoiak” labur batekin kitatu nahi ditu langileak, baina Eusko Jaurlaritzak ez dio behin betiko EEEa onartu, dokumentazioa falta dela esanez. Enpresak lantegia “hiltzen” utzi dutela diote Daewooren Gasteizko langileek, Europan laster derrigorrezkoa izango den A+ eta AA+ zigiluko hozkailuak egiteko inbertsiorik ez duelako egin. Aldiz, Hego Koreako Incheon hiriko fabrikan zigilu horietako hozkailuak produzitzen hasi dira.

Egiaz, enpresa aspalditik dabil bere negozioa saldu nahirik, 1999an Daewoo talde-munstroak kiebra jo zuen Asiako finantza krisiak eraginda, bere filial ugari banandu egin ziren, tartean Daewoo Electronics, besteak beste Jundizeko plantaren jabea. Daewoo Electronics hartzekodun batzuen menpe dago egun eta Enthekap firma irandarrarekin eta Electrolux suediarrarekin negoziazioetan ibili da azken hilabeteotan enpresa saltzeko, 529 milioi euro daude mahai gainean, baina ez dute arrakastarik izan.

Gurasoak eta hipotekadunak

Gasteiztarrek ondo dakite langileen borrokak nola diren. Memorian dituzte trantsizio garaiko gatazkak edota Caballitorena bezalako greba luzeak. Hainbat lagun sinadurak biltzen ari da kaleetan: “Babes eta animo asko jaso dugu, baina denetarik dago, batzuek uste dute diru eske goazela”, dio Idoia Tejedorrek. Duela lau urte Daewoon hasi zenean, ez zitzaiokeen burutik pasa ere egingo sinadura biltzen amaituko zuela. “Etxean esaten nuenean bota egin nahi gintuztela ez zidaten sinesten. Baina tira, beste batzuk ni baino okerrago daude, seme-alabekin eta abar”. Lantalde gaztea da eta gehienak hipoteka batean sartuta daude, asko seme-alaba txikiekin, eta badago kalean geratu den bikoterik ere.

Etorkizunari begira, enpresako zuzendaritzarekin izan beharreko negoziazioak dituzte buruan. Badakite prozesu luzea izango dela, bi asteko epean apenas mugitu baita ezer tramiteetan, baina presioa egiten utziko dute errestoa: “Ezin duzu beste ezertan zentratu –dio Estibaliz Azpitartek–, nik estudiatzen hastea pentsatu nuen, baina ezin izan dut, hau konpondu arte behintzat, ez”.