Leioako campusaren baratzean dagoen hilerri berezian, ikerketarako emandako gorpuen behin-betiko tokian, Olea europaea olibondo arrotzaren ordez zer jarriko nukeenaren zalantza bueltaka dabilkit. Kaskoa argitze aldera, hilerriak bisitatu besterik ez dago. Gehienetan kristauen jasak ekarri zuen altzifre edo nekosta mediterraniarra (Cupresus sempervirens) da nagusi. Ohikoak dira, baita ere, bera zelakoan aldatutako tankerako beste konifero ugari: zedroak (Cedrus spp.), tuiak (Thuja spp.), zedro japoniarrak (Cryptomeria japonica), izeiak (Abies spp., Picea spp. edo Pseudotsuga spp.)... Urte puska batean ukitu ez diren hilerrietan bestelakoa da baratzea. Aranokoan izan naiz gaur bertan eta han dago ez dakit zenbat urte pilatua izango duen hagina, Taxus baccata.

Hagina izan beharko litzateke bai gure hilerrietako etxezaina, ama, amona, birramona, amandrea, amabitxia, ama pontekoa, ama besoetakoa... Hil ondorenean gure gorputzak sortzen duen bizitza guztiaren amatzakoa. Hagina izan da geurean babesa, luze bizi eta etengabeko biziberritzearen ikurra. Pozoitsua, ebakitakoan egur gorriak odola dariola dirudi, zura onenetakoa, milaka urte bizi dena... Gure ikur zaharrenetakoa dela uste dut.

Ez da bakarra, ordea. Gure kulturak badu bizitzaren betikotasunari eusteko landare mitikotik: intsusa (Sambucus nigra), haritza (Quercus robur), elorri zuriak (Crataegus spp.)... Hilerrira bizitzaren ikurra eramatekotan pare bat azpimarratu nahi dut, baina: hurritza, Corylus avellana, eta lizarra, Fraxinus excelsior.

Milaka urte askotan gure kulturaren euskarri izan da hurritza. Ugarietan ugaria, bakulu-makila, eraikuntza gai, urteko sasoi guztietarako jaki... Hurritzaren hur hitz hori ez al dugu zaharrenen artekoa? Ea bateren batek argitzen digun...
Lizarrarenak beste batean beharko du, kabitu ere egin behar baita.