Kolapsora daraman kontsumo eredua

  • 2008ko gasolio igoera neurrigabearekin hasi zen krisia garraiolarientzat. Irabazien jaitsiera, gastuen igoera, lan eskasia eta lehia basatia etorri dira gero. Baldintza kaskarren menpe, eredu jasangaitz baten gurpilean erori da sektorea: merkantzia ahalik eta merkeen garraiatzen du deslokalizazioaren politikak, eta kamioiz betetzen ditu munduko errepideak.

2010ko martxoaren 14an
Dani Blanco
Goizeko 6etan hartu du kamioia Iñaki Irastorzak, ohiko legez, Olaberrian duten aparkalekutik. Autonomo izan arren, bertan dagoen burdin fabrika batentzat egiten du lan, berak eta Burni garraiolarien kooperatiba osatzen duten beste 17 bazkideek eta 28 kamioilariek. Fabrikak ekoizten dituen piezak alde batetik bestera eramatea du lan, baina azkenaldian ez dago pieza asko eroateko. Burdin enpresak egin ohi zituen bost txandak hiru bihurtu ziren krisiarekin. Baina erreleboak areagotu egin dira duela gutxi, aparkalekutik makina hotsa entzuten dela dio Irastorzak, eta hori berri ona da, ekoizturiko pieza horiek guztiak norabait garraiatu beharko dituztelako lehenago edo beranduago.

Aurreko egunean kargatutako burdin piezekin, Pasaiako portura abiatu da 45 urteko zegamarra. Soldaduska bukatu eta aitaginarrebaren lanbideari helduz, kamioia erosi zuen duela 24 urte. Zilar koloreko hizki handitan bere izena aurrealdean daraman kamioi hau hirugarrena du jada, ibilgailua ez baita sekula guztiz ordaintzen, bat utzi eta beste bat erosi beharra izaten da. Gizon baikorra da Irastorza, eta kamioiak autoak baino bista hobeak dituela nabarmendu du, Euskal Herri osoa egun bakarrean zeharkatzen duela batzuetan, leku desberdinetan gosaltzeko aukera ematen diola… “Iragarkiak zioen: ‘Gidatzea gustuko duzu?’, bada, orduan, ez erosi BMWa, kamiona baizik”. Baina oso lan gogorra dela aitortu digu. Ordu asko sartu behar dira, eta garai batetik ona asko areagotu da presioa entregetan: “Segituan izan behar du beti. Bidaien denbora oso estu daukate neurtuta bezeroek, ez dute kontuan hartzen ezustekoa, eta beti dago aurreikusi gabeko gertakariren bat!”.

Goizeko 7etan iritsi da Pasaiara; mugimendu gutxi dago portuan. “Lehen 500 bat kamioi izango ziren guztira portuan deskargatzen, orain 100 edo gutxiago… Egunkariak esan du %26 jaitsi dela 2009an portuko jarduna, baita zera ere! %70-edo gutxituko zen!”, dio Irastorzaren lankideetako batek. 18 metro luzerako zama aparkatu eta solasean ari dira garraiolariak. 30 bat kamioi daude ilaran, Ingalaterrarako barkuan eramango dituzten piezak noiz deskargatuko, baina deskargarako makina bakarra erabiliko dutela erabaki da portuan, eta beraz luze joko du itxaronaldiak.

Takografoa euskaraz eramateagatik Jaenen isuna jaso zuen kamioilariaz gain, krisia dute hizpide: kamioilari daramatzan hamabost urteotan okerrena 2009a izan dela dio batek; 1984ko eta 1992ko krisiak ere gogorrak izan zirela gogoratu du Irastorzak, “baina nik uste jendea gastu gutxiagotan sartua zegoela orduan, krisiari aurre egiteko prestatuago, orain denak hipotekatuta-eta…”. Kontuak kontu, hilean 35-40 bidaia izatetik erdia egitera pasa dira Irastorza eta lankideak, eta egun honetan ere, ziurrenik Pasaiara egindako ordubeteko jarduna izango da kobratuko duten lanaldi osoa –itzulia ez zaie ordaintzen–, enkargu berririk izango duten esperoan goiza eta arratsaldea emango duten arren. Juan Zabaletak 22 urte daramatza txofer, eta dio iazko urtea emaztearen lanari esker atera zutela aurrera. Kamioia saldu eta erretreta hartzeko aprobetxatu du askok.

Gasolioak gora eginez gero, pikutara doa sektorea

Sekulako “garbiketa” egon zen iaz: dirua aurreztua zuenak biziraun du, eta hainbat eta hainbat garraiolari lanik gabe geratu da. Kostuak igo egin dira, bidaiako ordaintzen zaiena jaitsi, eta fakturazioak %20 egin du behera. Erregaiaren prezioak berriro ere gora egingo balu, sektorearen azkena litzateke. Horra Euskal Herriko garraiolarien sindikatuko (HIRU-ko) bozeramaile Estitxu Ugartek uste duena. 2008an erregaiak goia jo zuenean –ia euro batera iritsi zen gasolioa– mobilizazioak hasi zituzten garraiolariek. Azkenean faktura propioak onartu zituen Espainiako Gobernuak, erregaiaren prezioen gorabeherak bezeroari pasatzen zaion fakturan islatzea alegia, baina enpresek arau horri muzin egiteko bide asko dituztela eta ez dela betetzen dio Ugartek. Krisiaren aitzakian, baldintzak geroz eta kaskarragoak dira, eta geroz eta gehiago estutzen dituzte: esaterako, egunean gehienez 9 ordu gidatu daitezke, atsedenaldiak egin behar dira tartean, eta takografoak hori dena kontrolatzen duenez, takografoak eraman behar ez dituzten furgoneta tropelarekin moldatzen da enpresa sarritan, kamioia hartu beharrean: “Berez larri ibiltzen dira epeak betetzeko, bada are gehiago itotzen dituzte furgonetak, kontrolik ezean orduak eta orduak eroen pare gidatzen eman ditzaketelako helmugara garaiz iristeko, hil arte gidatzen!”, salatu du sindikatuko bozeramaileak.

Dumping-a ere indartsu sartu da sektorean: hemengo fabrikek atzerriko –normalean Errumaniako edo Portugalgo– garraio-enpresak azpikontratatzen dituzte, oso merke eta baldintza ziztrinetan. Ondorioa? Huskeriaren truke garraiolari atzerritarrak hilabete batzuetako lanaldirako etortzen dira, bitarte horretan gasolindegiren bateko aparkalekuan modu txarrean biziz. Egoerarekin amaitzeko, Euskal Herrian lan egiteagatik Euskal Herriko soldatak kobratu behar direla aldarrikatzen du HIRUk, datozen lekutik datozela, hemengoentzat gainera zaila baita prezio horietan lehiatzea.

Izan ere, sektorearen %80a baino gehiago autonomoa da Euskal Herrian, eta beraz lehia handiko eremua da: merkeen egiten duenari ematen zaio lana, eta elkartasuna falta da, bere aldetik jotzen du bakoitzak. Krisi garaian, negoziatzeko indar falta hori pairatzen dute hemengoek, Europan oro har soldatapekoak baitira garraiolariak. Duela bi hamarkada, Euskal Herrian ere garraio-enpresa handiek egituratzen zuten sektorea, baina orduko krisi ekonomikoak eraginda, soldatapeko garraiolari gehienei kamioia eman zieten eta autonomo egiteko eskatu, kostu laboral eta sozialak gainetik kentzeko. Oraingo krisian ere halakorik ematen ari dela gaineratu du Ugartek.

Milioika euro ilaran zain

Goiza aurrera doa Pasaiako portuan eta hamaiketakoa egiteko astia ere izan dute kamioilariek, oraindik deskargatzerik izan ez dutelako haserre. “30 kamioi baldin badaude hemen, eta bakoitzak 20 milioi balio baditu, atera kontuak, milioika euro dituzu geldirik; zein enpresak egiten du 20 milioiko inbertsioa, ondoren inbertsio hori ordubeteko lanean erabili eta egun osoan geldirik edukitzeko?”, kritikatu du Irastorzak. Kooperatibako bulegora deitu du zegamarrak eta oraingoz eskaera berririk ez dagoela esan diote; gaitzerdi, portuan itxaroten daude, baina bestela ere Olaberrian geldirik egongo lirateke, bidaiaren bat eman zain. “Abentura bat da hau eta etengabeko zalantza da okerrena, ezin jakin zer bidaliko diguten ordu batzuk lehenagora arte, zein ordutan bukatuko dugun, bihar enkargurik izango dugun…”, kexu da Juan Zabaleta.

Azkenik deskargatu eta 11etan abiatu da Irastorza Olaberriarantz, baina Zabaletak –eta bera ere 7etan iritsi da portura– Pasaian ilaran geratu beharko du beste ordubetez gutxienez. Bueltako bidean, gaizki ikusiak daudela azpimarratu du zegamarrak: “Istripua dagoenean, notizia da kamionak zelako ilarak sortu dituen errepidean, ez kamioilariari zer gertatu zaion”. Berrogei tonek sortzen duten inertzia kontrolatzea ez da beti erraza, gelditzeko, mugimendu azkarrak egiteko, zerbait saihesteko… eta autoan goazenok ez omen dugu ez ulertzen, ez errespetatzen: “Kamiona ez da enbarazu bat, zerbitzu bat baizik, gizarteak berak demandatzen duen hori eduki dezan. Gizarteak eskatu du hau horrela izatea eta gu langileak baino ez gara, gure lantokian”.

Estitxu Ugartek berdin pentsatzen du: milaka merkantzia kontsumitzen ditugulako eta kontsumitu nahi ditugulako daude milaka kamioi errepidean. Guztiok gara eredu horren arduradun, interes asko mugitzen dituen eredua.

Eredu jasangaitza

Europaren garraio politika neoliberalak deslokalizazioa bultzatzen du, merkatu librearen eta eskaintza eta demandaren legearen izenean. HIRUko bozeramailearen hitzetan, “Eibartik Ukrainiara doa enpresa, lantegia jartzen du han, kostu laboralak aurrezten ditu eta gainera gai da han ekoizturiko produktua hona ekartzeko estrarik ordaindu gabe. Nolatan? Garraioa ia-ia doakoa delako, oso-oso merkea, eta deslokalizazioa ez litzateke errentagarria izango garraioak benetan kobratuko balu bere lanak balio duena, baina autonomoak dira eta oihanaren legea da nagusi”. Milaka tona mugitzen dira munduan, eta fabrikanteak ez dituenez hartzen bere gain horiek mugitzearen ondorioak, gizarteak eta garraiolariak berak ordaintzen ditu kostu sozialak, ingurumen kostuak, errepidean bizitza galtzeko arriskua, trafiko kolapsoak, azpiegitura gehiago eraikitzeko ordainsari eta zergak… “Administrazioak esaten digunean errepideak egin behar direla kamioi pila bat dagoelako errepidean, guk diogu: ‘Bai, kamioi pila dago errepidean, baina zuek nahi duzuelako, ez guk’. Garraiolariak ez du erabakitzen zenbat bidaia egin”.

Gizarteak berak horren ardura ere baduela gaineratu du Ugartek: “Supermerkatura joan eta ura dago apalean, baina ez dakit zenbat herrialdetako ura, eta prezio bera daukate inguruan jaso denak eta milaka kilometro eginda ekarritakoak! Ur mota horiek guztiak edukitzeko zenbat kamioi behar dira errepidean? Kontsumo basati hori hedatua dago eta gure administrazioek bultzatu egiten dute, garraio ahalik eta merkeena sustatuz”. Politikariei eredua aldatzeko ahalegina eskatu dietenean, baietz erantzun dietela dio HIRUko kideak, “baina bitartean” hitzek hartzen dutela gain: bitartean AHTa, super-portua, ordainsariak… “munstroa etengabe elikatuz. Inoiz ez zaio ereduari buelta ematen, baietz esaten diguten arren ezetz pentsatzen ari baitira; beste interes batzuei erantzuten diete”.

Kontraesana dirudien arren, geroz eta garraio gehiago ez baita mesedegarriagoa kamioilarientzat. Krisi garaiko salbuespenarekin, geroz eta merkantzia gehiago mugitzen da, baina geroz eta merkeago eta baldintza eskasagoetan. Sindikatuak alternatiba aldarrikatzen du: bidaia gutxiago baina motzean, inguruan, hobeto ordainduta eta seguruago.

Momentuz ordea, “baina bitartean” politika da nagusi, eta ordainsaria jarri nahi dute orain Etxegaraten. Kostu hori norbaitek ordaindu behar izatekotan, fabrikanteak ordaindu behar lukeela dio Estitxu Ugartek, hura baita merkantzia leku batetik bestera mugiarazten duena, baina produkzio-katearen zatirik ahulenak ordaintzen du. Bestela ere garraiolariek zerga asko dituztela gogoratu du Ugartek (ikus koadroa), eta kontsumitutako gasolio litroko, erdia baino gehiago zergetan joaten dela. Eurobinetak helburu bera du: garraiolariei tasa bat kobratzea, errepideak eta azpiegiturak hobetzeko, eta Europar Batasunak dio 2012rako egon behar duela martxan. Hipokresia iruditzen zaio sindikalistari, Hego Euskal Herrian behintzat atseden gune publikoen egoera tamalgarria delako: “Zuhaitz batzuk, lau paper-ontzi eta banku bi, inork zaintzen ez dituenak, komunik, tabernarik edo lo egiteko lekurik gabe. Lo egiteko lekuak topatzeko gasolindegi pribatuetara jo behar da”. Berdin errepideekin: “Tortura bat da Etxegarate garraiolarientzat!”. Segurtasunaz arduratzen den EuroRAP erakundeak kaleratutako azken txostenaren arabera, 2006an bideetan antzeman zituzten gune arriskutsuen %70ek konpondu gabe jarraitzen dute. Gipuzkoako errepideetan adibidez, kamioi andana elkartzen da, batetik Europatik datozenen inbutu delako, eta bestetik industria eta txatarra asko mugitzen delako. Garai batean bizitza salbatzeko ere komeriak izaten zituztela esan digu Zabaletak, denak presaka eta entrega orduek estututa.

Lapurtutako bi kamioi

Olaberriara iritsita, bidaiaren bat atera zain geratu da Iñaki Irastorza; aldizkariak irakurtzeko, kamioian duen ordenagailu eramangarrian lanen batzuk egiteko edo kideekin solasean aritzeko aprobetxatuko ditu ordu hilak. Ez dirudi enkargurik jasoko duenik arratsaldean; ziurrena, kamioia kargatuta utziko du, hurrengo egunean, goizeko 6etan berriro ere, deskargatzera abiatzeko. Komentatu du astebete lehenago bi kamioi ostu dituztela Olaberrian, burua bakarrik, askotan zama baino baliotsuagoa baita kamioia bera. Lapurreta kasu ugari entzuten badira ere, beldurrik ez duela dio berak. Kamioiaren kabinan ohea du, eta noizbait egokitu zaio hor lo egitea. Kamioilari gehiago dauden guneren bat aurkitzea da gakoa, eta bata bestearen ondoan jartzea. Batzuek pega-pega eginda jartzen dituzte kamioiak, lapurrek ezin dezaten atea ireki, edo barrutik kateekin lotzen dituzte ateak, baina arriskutsua da hori.

Ordu batzuk lehenago Pasaiako portuan langileetako batek kontatua ekarri dut solasaldira: “6 urteko semeak esan zidan lehengoan kamioia gustuko duela oso, baina ez duela nire lana egin nahi, esnatu aurretik alde egiten dudalako lanera eta oheratzear dela itzultzen naizelako”. Gazterik apenas dago sektorean, eta belaunaldi berriek ez dute kamioilari bidea hartzen. Garraioa gaizki ikusia dagoela dio zegamarrak, makina bat ordu sartu behar direla, horietako asko ordaindu gabe geratzen direnak, “eta krisiarekin gainera, nork du orain kamiona erosteko aukera?”. Bankuek ez dituzte kredituak erraz ematen.
Krisia pasako dela dio Irastorzak, baina gertatzen denerako kezka bi ditu HIRUko bozeramaileak: “autonomoegi” diren garraiolariak gai izango al dira lan gehiago dagoenean prezioak ere berriz igotzeko? Eta munduan merkantzia tona ikaragarriak mugitzen jarraituz gero, politika jasangaitz honek noiz egingo du eztanda?
Datutan
- Hego Euskal Herrian, 17.000 garraiolari autonomok egiten dute lan (sektorearen %80a baino gehiago) eta garraio enpresen %90ak 1-5 langile ditu. 2009an, garraio sektorean %30-40 jaitsi zen lan-karga (siderurgia eta automobilgintza sektoreetan, %85), 2008ko datuekin alderatuta. Garraiolarien ordainketa %6 jaitsi zen eta fakturazioa %20. Kredituen finantzazioak ere behera egin zuen, %40 –kredituak lortzeko arazo handiak izan dituzte kamioilariek bankuetan–. Europar Batasunean, zama garraioaren lan-karga %50 jaitsi zen iaz.

- Espainiako Gobernuaren datuen arabera, zamadun ibilgailu baten gastu zuzenak 0,95 eurokoak dira kilometroko hutsik doanean, eta 1,1 eurokoak zamarekin. Gastu handienak honakoak dira, hurrenez hurren: erregaia (gastu zuzenen %31,9), txoferra (%24,9) eta dietak (%12,3).

- 2007ko datuen arabera, ibilgailu bakarreko garraio-enpresak urtean 23.000 euroko zergak ordaintzen ditu eta erregaiagatik, urtean 50.000 litro kontsumitzen dituen ibilgailuak 16.500 euro ekarriko lizkioke administrazioari (BEZa kontuan hartu gabe). Hego Euskal Herriko garraiolariek 2.000 milioi euroko aberastasuna sortu zuten iaz, Barne Produktu Gordinari egin zioten ekarpena aintzat hartuta. Europar Batasunean berriz, 2005ean garraio zerbitzuan jarduten zuten 1,1 milioi enpresek 8,7 milioi pertsonari eman zioten lana eta 380,1 bilioi euroko balio erantsia sortu zuten.

- Eurostat-en 2005eko datuen arabera, Europar Batasunean isuri zen CO2aren %24 garraioaren sektoreak isuri zuen (industriak baino gehiago). Kontuan hartzekoa da zifra hori %17koa zela 1990ean.

Kanal honetatik interesatuko zaizu: Garraioa
'Bidegi auzia' berriz ireki eta txosten independentea egiteko agindu du Gipuzkoako Auzitegiak

EH Bilduren helegite baten bidez, Gipuzkoako Lurralde Auzitegiak berriz ireki du Bidegi auziko bi kereiletako bat, AP1 autobidearen Eskoriatza-Arlaban zatiari dagokiona. Pasa den irailean Azpeitiko epaitegiak erabaki zuen kasua behin behinean artxibatzea. Orain, auzitegiak... [+]


Gaueko trenen bigarren aukera? Hegazkinaren alternatiba astiro doa

Gaueko tren bidaia arruntak desagertu egin ziren duela urte batzuk ia Europa osoan, airezko garraioaren mesedetan. Baina larrialdi klimatikoak hegazkin kutsagarriak alboratzera eraman du jende asko orain, eta ordu txikitako tren sarea berriz ere martxan jarri nahian ari dira... [+]


Iñaki Arriolak dio AHTren lanak amaituta ikusteko oraindik "urtetxo" batzuk beharko direla

Eusko Jaurlaritzako Garraio sailburuak onartu du herritarrak "nekatuta eta haserre" daudela obren iraupenarekin. "Euskal Y" deiturikoaren hormigoizko azpiegituraren lanak 2025ean amaituko direla hitz eman du, baina gaineko egitura guztia eta hiriburuetarako... [+]


EAJk atzera egin eta Barik txartelaren deskontua mantenduko dute

Hasiera batean alderdiak garestitu egin nahi zituen Barik txartel anonimo eta aldi baterako abonuak, baina azkenean atzera egin du. Beherapena berriz otsailaren bigarren erdialdean indarrean sartuko dela aurreikusten du.


Eguneraketa berriak daude