"Ez dut ondo ulertzen adituek baserriko matriarkatuaz esana"

  • 1948, Lesaka. Gizarte Psikologian doktoratua. Gizarte eta komunitate esku-hartzean espezializatua. EHUko irakasle titularra da Gizarte Psikologia fakultatean. EHUko errektoreordea izana. Gaur egun, EAEko Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako Defentsa Erakundearen defendatzailea da. Iruñera ikastera joan zen arte, hamalau urterekin, baserri giroan hazi eta hezi zen, sei anaia-arrebako sendian. Bi alabaren ama da: “Familiako rolak eta funtzioak gure baitan oraindik ere oso sustraituak daude” adierazi digu.
Maite Erro
Dani Blanco
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako Defentsa Erakundea berria da. Sexu-ziozko diskriminazio esparrua lantzen du sektore pribatuan, eta sektore publikoan ere eginkizunak ditu: “Salaketa jasotakoan sexu-ziozko diskriminazioa ote dagoen aztertzen dugu. Emakumea diskriminatua izateko elementu objektiborik ez dagoela jabetu ondoren, gure gomendioa egiten dugu. Orain arteko gomendioen %50 bete da” adierazi digu Maite Errok.
 
Berdintasunerako defendatzailearen iritziz, “gure eskubideen ezjakintasun handia dago. Ez baditugu ezagutzen astakeriak aise egiten eta onartzen ditugu. Gure eskubideak ezagutzeko sortzen dira erakunde publikoak”. EAEn, 2005ean, Eusko Jaurlaritzak bultzatua eta Eusko Legebiltzarraren borondatez onartu zen Berdintasun Legea. Eta ondorioz Maite Errok zuzentzen duen erakundea.

Baserrian jaio izanak zer eman zizun?


Gauza asko. Eta horietako asko egun betetzen dudan lanpostuarekiko kontrajarriak dira. Batetik, amak ahizpa eta bioi gizonekiko menpekotasun ekonomikoa gaitz okerrena zela errepikatu zigun. Mezu horrek eragin izan du nire bizitzan. Bestetik, aitak arrantzan eta ehizean erakutsi zigun. Bitxia zen. Portaera horrek bizi iraupenarekin zerikusia zeukan, aitak kontrajarriak ziren jarrerak baitzituen. Esaterako, ama abere txikiez arduratzen zen: oiloak, untxiak, txerriak... kudeatzen zituen. Aitzitik, zekorrak saldu behar zirenean, tratulariarekin aita jartzen zen harremanetan. Edo, iratze moztea aitak egiten zuen eta patata ateratzea amaren eginkizuna zen. Lanetan sailkapena zegoen, alegia. Gerora, hainbat adituri irakurrita, ez nuen ondo ulertu hauek zer esan nahi zuten gure baserriko matriarkatua aipatzean. Beraz, ez dut inoiz ondo ulertu zer zen matriarkatua. Rolak, ardurak eta funtzioak modu erabat tradizionalean sailkatuta jaso nituen. Batetik berdintasun tratu berdina zen mutil eta neskentzako, eta bestetik ezberdintasun horiek zeuden.

Zergatik ikasi zenuen psikologia?


Gauzen zergatia argitzeko interes berezia dudalako betidanik: “Zergatik pertsona horren portaera? Zergatik egin du hori horrek?” galdetzen nuen. Psikologia ikasi izanak naturarekin zer ikusia du nire kasuan. Naturan eta baserrian faseak eta prozedurak finkoak dira, ez dago ustekaberik, eguraldiaren eraginez ez bada. Pertsonok aldiz ez dugu beti modu berdinean jokatzen. Gauza bat espero dugunean beste bat gertatzen da. Pertsonaren fenomenoak ulertzeko irrika handia izan dut beti.

Nola ikusten dituzu pertsona horiek egungo gizartean?


Gizarte berdina ez den batean bizi gara, ezberdintasunak bizi dituen gizartean. Lehen pausoa horren kontzientzia edukitzea da, emakumeak kontzientzia edukitzea bereziki. Ezberdintasunak daude lan munduan: soldataren inguruan, goimailako postuetara iristeko diskriminazioa dago, emakumeari gustatzen zaion arloan lan egitea ezinezkoa izaten zaio sarritan. Segregazio edo bereizketa horizontala hortxe dago, baita segregazio bertikala ere, kristalezko sabaia hor dugu. Datuek ezberdintasuna agertzen dute, nahiz eta balore berdineko lana egin. Europan, batez beste, emakumeok orokorrean %15 gutxiago irabazten dugu.

Berdintasunerako defendatzailea izanda egoera aldatzeko ari zara lanean.


Eta aldatu da. Aldaketak eman dira politika arloan. Eusko Legebiltzarrean, adibidez, emakumeen parte-hartzea altua da. Baina, adibidez, orain gutxi Iberdrolaren 75. urteurrena ospatu zen eta ospakizuna bezain ozen entzun genuen bere Administrazio Kontseiluan emakume bat esertzen zela lehen aldiz. Edonola ere, Confebaskeko presidenteordea eta LABeko idazkari nagusia emakumeak izatea aldaketa izugarriak dira. Bestalde, kontua ez da bakarrik legea izatea, berau ondo ahalbidetzea baizik, baita pertsonaren ereduak eta baloreak nola transmititzen diren lantzea ere. Kontua da errealitatean eta eguneroko bizitzan berauek ea aldatzen diren.

Alegia...


Nik haurtzaroan bizi izan nituen kontraesanak ikusten ditut. Alegia, aitak tratu berdina eman zigun neska-mutilei, baina gizonen rolak eta funtzioak garrantzizkoenak ziren etxean eta gizartean. Adibidez, aitak ekartzen zuen dirua etxera –aitak baserriaz landa Iberdueron lan egiten zuen; egungo Iberdrolan–, soldata sobre batean ekartzen zuen, eta, sukaldean bizkarra emanda, amari dirua ematen zion handik. Sobrea berriz sartzen zuen sakelan. Amak “ez dakit zenbat irabazten duen” esaten zuen. Hau da, orduan zegoen botere banaketa ez dakit zenbateraino aldatu den, egun ere botere guneak, lobbyak, gizonen eskuetan daude.

Unibertsitatean eta hezkuntzan, oro har, nola ikusten duzu neska eta mutilen arteko berdintasuna?


Unibertsitateko ikasleen %60 neskak dira. Zein ikasketa motak aukeratzen dituzten da koska. Oraindik ere, gehienbat zainketarekin eta heziketarekin zerikusia daukaten karrerak aukeratzen dituzte: erizaintza, pedagogia, psikologia... Irakaskuntzari lotuak dira neska gehienak. Honek eredua errepikatzea dakar, eta berau errepikatzen den heinean aldaketa gutxi dago. Hau da, zer eredu transmititzen dugu? Haur hezkuntzan mutil irakaslerik ez badago, hezkuntza emakumeen gauza dela transmititzen dugu.

Gizonok zer edo zer ekarri dugu eredua transmititzerakoan?


Ez da emakumeen gauza bakarrik, noski. Gizonezko batek gure erakundean honelako kexa hau jarri zuen orain gutxi. Gizona saltoki handi batean zegoen eta bere umetxoari fardela aldatu nahi zion. Aldatzeko lekua ordea emakumeen komunean zegoen eta ezin zuen han sartu. Gizonak bere ardura bete nahi zuen, baina agerian geratu zen rola emakumearena dela. Gertatu zitzaiona salatu zuen. Ohitura hauek mendez mende datoz, zaila da mundua antolatzeko modua aldatzea, eta aldatzeko guztion konpromisoa behar da.


Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako Defentsa Erakundea sortu zenean konpromisoa ez ezik, ezagutza eskasa ageri zen instituzioetan beraietan. Bi urte joan dira harrezkero.


Ezjakintasuna eta mesfidantza ere izan ziren. Zer da hau?: “Beste txiringito bat gehiago” pentsatu zuen bateren batek. Erakundea arrotza zela konturatu nintzen, baina esperientzia izugarria izan da. Apirilean, alderdi guztietako ordezkariekin Oslon eta Helsinkin egon ginen hango berdintasunerako erakundeak bisitatzen. Berau zer den ezagutzeko parada izan dute gure ordezkari politikoek: nola lan egiten den, zein esparrutan, zein baldintzetan eta baita herrialde horietan defentsa erakundeek duten eraginkortasuna eta legitimitatea ere. Izan ere, defentsa erakunde horietan jasotzen diren eskaera eta kasuak defentsa erakundean bertan argitzen dira, epaitegietara jo gabe. Halaber, maiatzean, 2007ko txostena aurkeztu genuen gure Legebiltzarrean. Erakundea zoriondua izan da lan zorrotza eta objektiboa egin duelako.


Lehen urteko txostena aurkeztutakoan alderdi politiko zenbaitek erakundeak eragin apala izatea leporatu zizuten, herritarrek salaketa gutxi jarri izana, alegia.


Zenbakiak adierazle objektiboak dira, eta zenbait gauzatarako erabilgarriak, noski. Baina eraginkortasuna ezin dugu zenbakietara mugatu, ezin ditugu gauza guztiak zenbakien arabera neurtu. Ikerketa batek gizarte mailan izan dezakeen eragina baloratu behar da. Esaterako, martxoan ama banandu batek “bere seme-alabekin bizi zela eta alabak hemezortzi urte bete zuenez PFEZan (Errenta Aitorpenean) baterako zerga-ordainketarako eskubidea galtzen zuela” esateko idatzi zigun. Hau da, adin heldua iritsitakoan eskubide hori galtzen da familiaren barruan. Ordea, bere bikotekide ohiak, ekarpenak desgrabatzen jarrai zezakeen mantenu-pentsioaren kontzeptupean seme-alabak 30 urte bete arte.

Ondorioz...


Legedia, PFEZren foru araudia, ondo aztertu genuen eta zeharkako diskriminazioa zegoela ikusi genuen, hain zuzen ere EAEn guraso bakarreko familien %80ak ama dutelako buru. Itxuraz neutroa den arau batek, bere aplikazioan emakumeekiko zeharkako diskriminazioa sortzen duela ondorioztatu genuen. Hori dela eta proposamen bat egin genuen lege normatiboa aldatzeko eta berau hiru foru aldundietara bidalia izan zen. Proposamena adinak parekatzekoa da, aldaketa onartuko balitz, hau da, 30 urteko muga egoera ezberdinetan jartzea, ondorioz 28.000 familia onuradunak izango lirateke. Ekimen bakarraren eraginkortasuna baloratu behar da, baita bidegabekeria emakume horri esker ezagutu izana ere.

Diskriminazioa egon badago, diskriminatu izanaren kontzientzia berriz?


Duela hilabete bat beste emakume batek, ama izan berriak, deitu zigun “lanera bueltatu naiz eta lanik ez dagoela esan didate” esanez. “Hau egin ahal dute?” galdetu zigun. Amatasun bajan izana zen eta zainketarako hiru hilabeteko eszedentzia eskatu zuen. Lanera itzuli zen eta lanik ez. Epaitegira joateko moduko egoera zela, baina lehenago enpresara joko genuela esan genion. Deitu genuen eta enpresak honela esan zigun: “Langileen egoera kanpoko aholkularitzak darama eta halaxe jokatzea gomendatu digute”. Aholkularitzara deitu genuen eta haien erantzuna hauxe: “Hiru hilabeteko eszedentzia erabat boluntarioa izan zela interpretatu dugu”. “Lege organikoa irakurria al duzue?” adierazi genien. Zainketarako eszendentzia ez da boluntarioa umeak hiru urte bete arte. Lege organikoak haurdunaldiaren inguruan tratamendu zehatza dauka. Enpresari eta aholkularitzari legea ondo irakurtzeko gomendioa egin genien eta emakumea biharamunean lanean onartu zuten. Emakume hau bizkorra izan zen, bestela lanik gabe etxean legoke. Gure erakundearen berri zeukan eta pozgarria da.


Ibarretxe lehendakariak izendatu zintuen. Izendapenean, XXI. mendeko proiektu politiko garrantzizkoena emakumearen eta gizonaren berdintasuna lantzea dela esan zuen.


Unibertsitatean nengoela, erdaraz mintzatzen zenean, Ibarretxek hizkuntza inklusiboa erabiltzen zuela gogoratzen dut: las vascas y los vascos delakoa. Hainbat hedabidetan barre egin zioten. Ibarretxe aitzindaria izan zen. Ikusi baino ez dago gaur egun telebista eta irratietan nola saiatzen diren, erdaraz nahiz euskaraz, hizkuntza sexista ez erabiltzen, hainbat termino oraindik ere sexistak baitira. Orain urte batzuk politikan inork erabiltzen ez zuen hizkuntza erabiltzen lehena izan zen Ibarretxe. Horrek konpromisoa adierazten du, tratu berdinaren aldeko portaera garbia. Ibarretxe lehendakariak sentsibilitate berezia dauka, eta ahal duen neurrian eta aldietan diskriminazioa edo tratu ezberdina salatzen ditu.

Azkenak
Honezkero, hemen dago beherakada

Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.

Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin... [+]


2025-07-25 | Ana Morales
Esan barik ez doalako

Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]


2025-07-25 | Julen Orbea
Bilbon euskara jira ta Bira

Euskara badago Bilbon, baina non? Eta zertarako? Nork sortzen du euskarazko kultura, eta nork sostengatzen? Galdera horien aurrean, udalaren azken urteetako erabakiei begira, argiago ikusten da euskara eta kultura bizirik nahi ditugunontzat kezkagarriak diren erabakiak hartu... [+]


Gizon heterosexualak eta literatura feminista: hausnarketa bat

Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]


Auzolanean ikastola eraiki!

Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]


Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Irunen eskuin muturreko “auzo patruilak” sortu dituztela salatu dute

Hainbat talde "neonazik" azkenaldian Irunen zabaltzen ari dituzten mezuak salatu dituzte asteazkenean Harrera Sareak eta hainbat kolektibok herrian. Eskuin muturreko "auzo patruilak" antolatzen ari direla salatu dute, eta hauek jendearen jatorriaren arabera... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute 200 alkate eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Ertzaintzaren 300 BMW ibilgailuen erosketan irregulartasun posibleak salatu zituen barne txosten batek

Eusko Jaurlaritzako Ogasuneko Kontrol Ekonomikoko Bulegoak barne txosten bat egin zuen Ertzaintzak jaso dituen 300 BMWen esleipen kontratuaren hainbat baldintza kritikatzeko. Ezarritako baldintzak zehatzegiak eta murriztaileegiak zirela salatu du ogasunak, eta horrek enpresa... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Sektore publikoan gurasotasun baimena luzatu eta seme-alaba bakoitzeko diru laguntza handituko duela iragarri du Jaurlaritzak

Eusko Jaurlaritzaren Familia, Haur eta Nerabeen V. plana aurkeztu du Nerea Melgosa sailburuak asteazkenean. Hamazazpi "trakzio-neurri berritzaile" jaso ditu planak, baina ez dute zehaztu noiz jarriko diren indarrean.


CAFek giza eskubideak errespetatzen dituela “baieztatu” beharko du, Belgikako kontratu milioiduna eskuratzeko

Beasaingo enpresak 1.695 milioi euroko kontratua lortu du Belgikako SNCB-NMBS tren konpainia publikoarentzat 54.000 plaza dituzten bagoiak egiteko. Baina aurretik, belgikar konpainiak eskatu dio bere jarduerek nazioarteko zuzenbidea eta giza eskubideak errespetatzen dituztela... [+]


Eguneraketa berriak daude