Liburu bakoitzak badu, kontatzen duen historia literalaz gain, bere barne historia, handia edo txikia, eta honek ere bai. Historia txiki asko dituela esan behar nuke, asko izan direlako era batean eta bestean lagundu digutenak. Laguntza horien artean, oinarrizkoa izan zaigu etxekoena; haiek gabe ezin izango genuen liburu hau egin.

Beste moduren batekoa izango zen liburu hau Mario Artola lagun eta kidea alboan izan ez banu. Elkarlanean aritzeaz gain, bera izan dut lehen irakurle, kritikari, xaxatzaile. Ordu luzeak eman ditu liburu eta fotokopiak irakurtzen, oharrak hartzen, aldizkari eta egunkarietatik zatiak biltzen. Eta ni aspertu samartuta nengoenean ere, aurrera egin du donostiarrak, traben aurrean ez du pott egin. Batari eta besteari idatzi eta ekarpenen bat eskatzean, batzuen erantzun faltagatik beste batzuengana jotzean, beti egin du aurrera. Baita kartzelakeriengatik, kartzelak berezkoak dituen ilunaldi eta beherakadengatik izandako erorikoetatik jaikitzean ere.

Garai ilusionagarriak omen dira bizi ditugun hauek, historikoak, Mariok hasarretzen denean esaten duen moduan. Su-etena hilabeteetan aurrera doa, horren zantzurik hemen -alegia kartzelan- nabaritzen ez bada ere. Eta ez dakit ez ote dugun oraindik nahikoa denbora izango horma hauen artean beste historiaren bat idazteko su-etena hona iritsi aurretik. Geroak esango du noraino iritsiko garen.

Historia irabazleek idazten dutela eta garaituei gure izen eta izate propioaren historia isilarazi egiten digutela gogoratzen du Jokin Urain presoak Mario Artola kartzela kidearekin batera idatzi duen Errotarria. 1936-2005: errepresioa, kartzela, deserria liburu sakoneko pasarte batean. Eta horrela definitzen du lehen zein orain garaitua izan denaren norakoa: Jende zanpatuaren armadak sasoi makurren zirimolan. Joseba Sarrionandiaren Lagun izoztua nobelaren irakurketak Urainen barruan utzitako sentipen gozo-mikatzari zor zaio Errotarria, Espainiako Gerra Zibila ardatz duten kronikekin hasi eta gaur arteraino euskaldunek jasandako traizio, fusilaketa, kontzentrazio barruti, erbeste, kartzela, sakabanaketa eta era guztietako errepresioen kontakizuna. Bizi, entzun eta irakurritakoetatik egindako hausnarketa da berea. 1986. urtetik dago preso Jokin Urain, eta kartzela barruko kronika ere ageri da liburuan, jakina. Jende askoren laguntza -eta kartzelarien etengabeko eragozpena- izan ditu idazleak Errotarria osatzerakoan, eta bildutako gutunetatik esanguratsuenei ere eskaini die liburuan tartea, askatasunaren aldeko borroka eta derrota garaikideen kronika egiterakoan.