Maiatzaren lehena: 1886-2004: Borroka eguna folklore bihurtuta


2004ko maiatzaren 02an
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Euskal sindikatuek, munduko beste herrialdeetakoek bezala, eta batzuk besteak baino zatituago egonda, berriro ere dei egin diete langileei maiatzaren lehena dela eta kalera irten daitezen. Alabaina, hasiera batean aldarrikapen eta borroka eguna zena gaur egun batez ere egun folklorikoa da lokartuago dagoen eta kontsumismoa nagusi den gizarte honetan. Horren erantzukizuna ez da gaurko gizarte eta politikarena soilik, sindikatuek ere badute erantzukizunik, oro har inoiz baino zatituago eta burokratizatuago baitaude.

2004. urte honetan sindikatuek, berriz ere zatituta, Euskal Herriko sei lurraldeetan egingo dituzte manifestazioak. Batzuek eta besteek egun horretan egingo dituzten aldarrikapenak antzekoak izango dira. Sindikatu abertzaleak izango dira besteengandik desberdina izango den aldarrikapena egingo dutenak, lan harremanen euskal esparrua eskatuko baitute. Sindikatuek egingo dituzten gainontzeko aldarrikapenak berdinak izango dira: lan baldintza kaxkarren, lan diskriminazioaren, gazte eta emakumeen langabeziaren, lan istripuen... aurkako borroka. Guztien aldarrikapen horiekin batera greban edo birmoldaketa prozesuan murgilduta dauden enpresen oihuak entzungo dira »ontzigintzako enpresenak, ekipoko ondasunen arlokoenak, eta abar...

Maiatzaren lehenaren jatorria: 18 orduko lanaldiak

Gaur egun ospatzen den maiatzaren lehenak 1886ko maiatzaren 1ean du jatorria. Egun hartan Ameriketako Estatu Batuetan greba orokorra hasi zen zortzi orduko lanaldia eskatzeko. Greba handik egun batzuetara bukatu zen, langile askoren heriotza eta beste ehunka langileren espetxeratzearekin. Sortutako iskanbilen erantzuletzat jo zituzten sei langile ere atxilotu eta haietako lau urkatu eta beste biak bizitza osorako espetxera kondenatu zituzten. Orduz geroztik "Chicagoko martiriak" izenez ezagutzen ditugu langile haiek. 1889an II. Internazionalaren Kongresuak mundu osoan Lanaren Eguna ospatzea erabaki zuen Ameriketako Estatu Batuetako greba hura gogorarazteko. 1890ean hainbat herrialdetan ospatzen hasi zen, besteak beste Espainian, eta Euskal Herrian ere bai, Bizkaian batez ere »gehienbat meatzariek eta siderometalurgiako langileek ospatzen zuten Bizkaian».

Zein izan zen maiatzaren lehen hartako grebaren testuingurua? XIX. mendearen bukaera aldera Ameriketako Estatu Batuetan lanaldiak 18 ordukoak izatera iritsi ziren. 1885ean Ameriketako Estatu Batuetako langile batetik bestera eskuz esku pasatuz joan zen 1886ko maiatzaren 1ean ekintzak egiteko deiaren orria. Honela zioen deialdi hark: "... Matxinada eguna, ez atseden eguna. Langilearen mundua kateatuta daukaten instituzioetako batzordekide handiusteak agintari izango ez diren eguna... Gaur egun herrialde osoko herrien etorkizuna mendean daukatenen aurka langileen elkartasunarekin osatutako ejertzitoa izugarrizko indarrez mobilizatuko den eguna. Zapalkuntza eta tiraniaren aurka, ezjakintasunaren eta edozein motatako gerren aurka protesta egiteko eguna. ‘Zortzi orduko lana, zortzi orduko atsedena eta nahi dugun edozertarako zortzi ordu izaten hasteko eguna’».

Chicago atzerritarren hiria zen, Alemania, Irlanda, Bohemia, Frantzia, Polonia, Errusiako etorkinen hiria. Langileak protestan hasteko giroa sortzen ari zen. 1872an Chicagon izandako sute batek milaka langile utzi zituen etxerik gabe eta gosez. Gertaera hark laguntza eskatzeko manifestazioak eragin zituen, baina balak izan ziren jasotako erantzuna. 1887an greba uholde handia izan zen herrialdeko trenbide sarean. Zenbait hiri amerikarretan, Chicagon, besteak beste, greba orokorrak egin ziren. Poliziak balekin erantzuten zien mobilizazio haiei. Hori guztia 1873ko Depresio Handiarekin batera gertatu zen. Langabeziak azkar batean egin zuen gora, eta bi hamarkada iraun zituen. Alabaina, zenbait langile prestatzen eta antolatzen hasi zen, bai politika aldetik eta bai militarki. Egoerari aurre egiteko, ezkutuko elkarteak sortu zituzten, trade union direlakoak, eta langileez osatutako alderdiak. Sindikatuak ere ezkutukoak ziren. Chicago lehertzeko puntu-puntuan zegoen hiri bilakatu zen. Klaseen arteko borrokak berekin ekarri zituen bai mobilizazio baketsuak eta bai armatuak. Garai hartan, gaur egun bezala, bazen borroka armatua gaitzesten zuenik. Langileen Alderdi Sozialista zen haietako bat. Testuinguru horretan jaio zen zortzi orduen aldeko mugimendua.

McCormick-en sarraskia eta Haymarket-eko epaiketa

1886ko maiatzaren 1ean langile klaseak zortzi orduen aldeko greba egin zuen. Detroit, New York, Cincinati, Kentucky, Chicago »matxinadaren gotorlekua» izan ziren mobilizazio handieneko hiriak. Hamarnaka mila langilek, zuriek nahiz beltzek, egin zituzten grebak eta manifestazioak hiri horietan. Zenbait ugazabek onartu zituzten lan aldarrikapenak, baina beste zenbaitek, Chicagoko McCormick-ek, adibidez, ukatu egin zituzten. Han gertatu zen langile sarraskia. Ugazabak poliziari deitu zion lantokia inguratzen zuten bertako langileak menpera zitzan. Langile asko hil ziren poliziak jaurtitako balen ondorioz. Maiatzaren 2an eta 3an berriz bildu ziren langileak enpresaren aurrean, eta poliziak berriz ere tiroekin erantzun zien. Orduan ere hildako eta zauritutako ugari izan ziren. Maiatzaren 4an egoera errepikatu zen; makina bat langile hil zen. Zalaparta hartan, ustez poliziaren aurka jaurtitako bonba bat lehertu zen. Polizia batek galdu zuen bizia.

"Haymarket"eko atentatua izenez ezagutzen den gertaera haren ondorioz sei langile atxilotu eta epaitu zituzten, baina inoiz ez zen frogatu haiek izan zirela errudunak. "Chicagoko martiriak" izena jarri zien jendeak sei langile haiei: August Spies, Albert R. Parsons, George Engel, Adolf Fischer, Samuel Fielden eta Michael Schwab-i. Seiei jarri zieten urkamendian hiltzeko zigorra, nahiz eta azken biei azkenean zigorra aldatu, eta bizitza osoan bortxazko lanak egin behar izan zituzten. Urkatua izateko txanoa buruan jartzen zioten bitartean, Spies-ek hauxe esan zuen: "Egunen batean gure isiltasuna gaur itoko dituzuen ahotsak baino ahaltsuagoa izango da". Historiak oraindik ere arrazoia ematen dio Spies-i. Parsons-ek, berriz, ondorengoa oihukatu zuen: "Utz iezadazu hitz egiten, Matson sheriffa. Entzun dadila herriaren ahotsa...". Sokalasterra estutu egin zen, eta bere ahotsa isildu. Gertakari haiek protesta piloa eragin zuten mundu osoan.

1889an erabaki zen mundu osoan lanaren eguna ospatzea
1889ko uztailaren 20an, Parisen, Bigarren Internazionala eratzeko kongresuaren bukaerako ekitaldian erabaki zen 1890etik aurrera maiatzaren 1ero egun hura gogorarazteko Lanaren Eguna ospatzea herrialde guztietan, zortzi orduko lanaldia eskatzeko manifestazio handiak eginez. Euskal Herrian martxan zegoen garai hartan Bilboko Labe Garaiak, beranduago Bizkaiko Labe Garaiak bilakatu zena. Bertako kontseiluak maiatzaren lehenak jaieguna edo laneguna izan behar ote zuen eztabaidatu zuen 1891n. Egun hartarako langileen mobilizazio latzak zeuden aurreikusita. Siderometalurgiako eta meatzeetako nagusiak azkenean ados jarri ziren: 1891ko maiatzaren lehena ofizialki laneguna izango zen. Egun hartan sute handi batek Nerbioiko Ontzioletako instalazioen zati handi bat kiskali zuen; ezin izan zen argitu sutea nola sortu zen. Handik egun batzuetara beste greba bat hasi zen.
Azkenean, 1917ko Washingtongo Nazioarteko Biltzarrean lanaldia gehienez ere zortzi ordukoa izatea erabaki zen. Handik bi urtera, herrialde gehienek bat egin zuten erabaki harekin. Hala ere, legeak lege, gaur egun mundu osoko milioika pertsona ari dira oraindik ere zortzi orduko lanaldiaren eske.
Maiatzaren lehena desberdina da munduko leku batetik bestera, eta zenbaitetan, 1886tik hasi eta gaur egun arte, munduko hainbat lekutan manifestazioak indarkeriaz eta hildakoekin bukatu izan dira eta bukatzen dira. Euskal Herrian eta Espainian, esaterako, frankismoaren garaian debekatuta egon ziren maiatzaren leheneko manifestazioak, egun horretan lan aldarrikapenekin batera aldarrikapen politikoak egiten baitziren. Maiatzaren lehena ospatzeko, frankismoak "jolas eta dantzak" eta futbol partidak antolatzen zituen. Egun hura iritsi aurreko asteetan langileen eta politikarien liderrak nahiz sindikatuetakoak atxilotu eta erbesteratzen zituzten. Hala ere, langileak orain baino batuago zeuden, frankismoaren aurkako borrokak lotzen baitzituen, eta manifestazioa egitera joaten ziren poliziak indarrez mendean hartuko zituztela jakinda ere.
"Trantsizio politikoa" delakoarekin, 1976an Euskal Herrian eta Espainian maiatzaren lehena ofizial egin eta egun horretako manifestazioak baimendu ziren. Lehenengo urteetan oso jendetsuak izaten ziren langileen manifestazioak, nahiz eta gehienetan ez ziren elkarrekin egiten. Baina poliki-poliki, egun hori borroka eguna izatetik jaiegun izatera pasatu zen eta gaur egun herritar askok atseden hartzeko erabiltzen du. Manifestazioetako parte hartzea abaila handian gutxitzen joan da. Azken urte hauetan Euskal Herrian zertxobait berreskuratu dugu egun hori, baina oraindik urruti gaude "trantsizio politiko"ko manifestazio jendetsu haietatik. Eta une zehatz batzuetan sindikatu abertzaleen artean izandako batasuna kenduta, sindikatuen arteko zatiketa izan da beti nagusi.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Langile borroka
Gasteizko lorezainek greban jarraituko dute sindikatuek Jaurlaritzaren proposamenari uko egin eta gero

ELA, LAB eta ESKk Eusko Jaurlaritzako Ekonomia, Lan eta Enplegu Sailaren proposamena errefusatu dute, nahikoa ez dela arrazoituta. 100 egun baino gehiago daramate lorezainek greban.


Hiru eguneko greba abiatu dute berriz Gipuzkoako erresidentzietako langileek, manifestazio jendetsu batekin

Lurraldeko erresidentzietan eta eguneko zentroetan 5.000 langile daude, eta horietako %40k borondatezkoak ez diren kontratu partzialak dituzte. Aldundiari dagokion ardura hartzeko eskatu dio ELA sindikatuak.


2025-07-09 | ARGIA
Etxebizitza erosteko Jaurlaritzaren abala azken buruan “diru publikoa banketxeei” ematea dela kritikatu dute LABek eta EH Bilduk

18 eta 39 urte arteko herritarrei lehen etxebizitza erosten laguntzeko Eusko Jaurlaritzak berak finantzaturiko abala iragarri berri duen honetan, soluzioa ez dela hori kritikatu dute bai LABek, bai EH Bilduk. Dagoeneko dauden eraikinak aprobetxatu eta prezioak jaitsi ordez,... [+]


Euskararen oldarraldiaren kontrako hainbat mobilizazio eta ekimen egingo ditu LABek urrian

Administrazioa euskalduntzeko legeria aldatu beharra dagoela azpirramatzen du LAB sindikatuak eta hori lortzeko "herritarren aktibazioa" ezinbestekotzat hartu du. Hainbat ekimen eta mobilizazio egingo dituzte udazkenean.


Gasteizko lorezainak negoziazioetara bueltatu dira 100 greba egun eta gero, Jaurlaritza erdian

Gasteizko lorezainen eta udalak azpikontratatutako enpresaren arteko negoziazioak uztailaren 7an hasiko dira Eusko Jaurlaritzaren bitartekaritzarekin. 


BSH eta Billabesetako langileek babesa adierazi diote elkarri Iruñeko kaleetan

BSHko langileek mobilizazioa egin dute larunbatean Iruñean, eta Billabesetako langileen babesa jaso dute. Billabesetako langileek manifestazioa burutu dute egun berean. BSHko langileeak enpresaren Bruselako egoitzan bilduko dira astelehenean, Europako Batzordeko Enplegu... [+]


Bost haur dituen familia bat etxegabetu dute Bilboko San Frantzisko auzoan

AZET Etxebizitza Sindikatuak salatu du Poliziak 8:00etatik hartu duela etxegabetu duten etxeko ataria. Auzokide ugari gerturatu badira ere etxegabetzea gelditzen saiatzera, Polizia etxebizitzara sartu da eta balkoira kateatu diren bi auzokideak askatu ditu. 9:30ak aldera heldu... [+]


Amurrioko Correoseko langileek mobilizazio gehiago egingo dituzte, zuzendaritzak ez baitu kontrataziorik egin gainkarga konpontzeko

Hiru eguneko greba egin zuten ekainean eta enpresak ez ditu bete adierazitako konpromisoak. Horien artean zegoen udako oporren hutsuneak betetzea, CCOO sindikatuak azaldu duenez.


Billabesetako langileek manifestazioa egingo dute Sanferminen hasieraren bezperan, gutxieneko zerbitzuak “gehiegizkoak” direla salatzeko

Sanferminak ate joka, Iruñeko eta Iruñerriko garraio publikoko autobus gidariek greba mugagabeari ekin diote asteazkenean. Lanuzteak jaietan izango duen eraginaren aurrean, Iruñerriko Mankomunitateak gutxieneko zerbitzuak ezarri ditu: Sanferminak hasi... [+]


2025-07-03 | ARGIA
Gasteizko Tuvisa garraio konpainiak gaixo dagoen langile bat autobusak gidatzera derrigortu eta ondorioz istripua izan duela salatu du ESK-k

Sindikatuaren arabera Gasteizko garraio publikoko konpainiak bazekien langileak osasun arazoak zituela, eta "presioaren ondorioz" ekainaren 23an istripu larria izan zuen.


Sanferminak ate joka, greba mugagabea hasi dute billabesetako langileek

Asteartean eginiko bozketan, enpresako zuzendaritzak eginiko proposamenari uko egin eta grebari eustea erabaki dute Iruñeko garraio publikoko autobus gidariek. Iruñerriko Mankomunitateak sanferminetan %70ko gutxieneko zerbitzuak eskaintzea proposatu du. 


2025-06-27 | Hala Bedi
Agurain eta Legasako ArcelorMittal enpresako langileek greba mugagabeari ekingo diote uztailaren lehenetik aurrera

Zuzendaritzak aurkeztutako Enplegu-erregulazioko espedientea (EEE) atzera bota eta "irtenbide bat bilatzeko negoziaketak hasteko helburuz", Agurain eta Legasako ArcelorMittal enpresako langileek greba mugagabeari ekingo diote.


Billabesa gidariek greba mugagabea eginen dute uztailaren 1etik aurrera

Hilabeteetako protesten ostean, TCC enpresako zuzendaritzak ez du aurrera urratsik egin eta langileek leher egin dute. Greba mugagabera doaz, baita sanferminetako ez ohiko zerbitzuetan ere. “Enpresak erantzukizunez jokatuko balu saihestu litekeen zerbait” dio langile... [+]


2025-06-25 | Hala Bedi
Gasteizko lorezainek grebarako eskubidea aldarrikatu dute hiriko hainbat iturri berdez tindatuz

ESK eta LAB sindikatuek jakinarazi dutenez, lorezainek greba egiteko duten zilegitasuna aldarrikatu nahi izan dute ekintza ikusgarri honen bitartez. PSE eta EAJren gobernu-taldea seinalatu dute erantzule nagusi gisa, "Green Capital markaren atzean hiriaren ikurra zaintzen... [+]


Eguneraketa berriak daude