Xabier, zuk 33 urte daramatzazu plazaz plaza. Zuk, Joseina, azken urteotan jendetza erakarri duzu Disko Festaren bidez. Zein izan da zuen plaza bilakaera?
X. Saldias: 70eko hamarkadan sortu genuen Egan taldea, berbenatan euskal giroa jartzeko, eta garai hartako uneko kantuak euskaratu genituen, Beatles-enak, esaterako. Dantzarako Madrildik ekartzen ziren orkestren kontra egitea zen gurea. Formula horrek segituan su hartu zuen. Gaurtik begiratuta konturatzen zara garai hartan beste aukera askorik ez zegoelako izango zela. Jendea edozein herri txikitara mugitzen zen. Gure errepertorioa goitik behera ikasita zuen makina bat bazen! Eta non ez ote dugu jo? Baita ukuilu batean ere!
1990. urte inguru horretan, urtean 200 emanaldi egiten genituen. Orain 100 egiten ditugu. Zer gertatu da? Taldeak ugaritu egin direla eta jendeak aukera gehiago duela. Bakoitzak bere gustuaren arabera jokatzen du. Eta oraindik ere badago jende asko, jendea joaten den lekura joaten dena, giroaren bila, nork jotzen duen begiratu gabe. Guk horixe galdu dugu, jendea jada ez dela gurekin mugitzen.
J. Etxeberria: Gure kasuan, Disko Festaren lehen ideia orain lau-bat urte sortu zen. Ikastolen Festen antolatzaileek pertsona bat behar zuten arratsaldean zehar zirkuiturako musika jartzeko, eta akordio batera iritsi ziren Euskadi Gaztea eta Euskadi Irratiarekin: lan hori Euskadi Gazteako pertsona batek egitea adostu zuten.
Aurrerago pentsatu genuen sekulakoa izango zela formula hori festetara eramatea: batetik, irratiarentzat promoziorako bidea zelako. Bestetik, ikusita egun jendeak festa gehiago egiten duela tabernetan plazan baino, erabaki genuen tabernetan dagoen musika hori kalera ateratzea. Geu izan gara gehien harritu garenak izan dugun harrerarekin.
Egiten ari garenak agian plaza giroari egin diezaioke gutxieneko kalte bat. Lehenago hiru ziren lekuan orain lau bagara eta kasualitatez gu egiten ari garenak une honetan funtzionatzen badu, egia da eurei zerbait kenduko diegula. Baina kontzertuetako talde bati ez dakit zein puntutaraino kendu diezaiokegun jendea, zeren talde horiek euren publikoa mugitzen dute. Hala ere, gauza hauek joan etorrikoak dira: gaur funtzionatzen duena bihar itzali egingo da, eta gaur entzuten ez denak bihar arrakasta lortuko du. Bestalde, inondik inora ez ditugu egiten Xabierrek egiten dituen haina emanaldi. Joan den urtean asko jota 45 emanaldi egingo genituen.
X. Saldias: Gu urte osoan ibiltzen garenez, emanaldi denak ere ez dira berdinak. Urte sasoi bakoitzean merkatua nola dagoen, guk ere hor mugitu behar izaten dugu. Abuztuan festa gehiago dagoenez taldeak baino, gu ekarri nahi gaituztenek ordaindu egin behar dute. Baina negua datorrenean emanaldi txiki denak hartzen ditugu. Nik musikariei urte osoan ordaindu behar diet soldata bera, eta horretarako urte osoan batezbesteko bat lortu beharra dugu.
Disko Festa irratia promozionatzeko bide bat ere badela esana duzu. Zer parte du bakoitzak?
J. Etxeberria: Askok uste du urrez betetzen ari naizela, antolatzaileak Disko Festagatik ordaintzen duen guztia niretzat dela, eta ez da hala.
Disko Festan EITBk publizitatearen zatia dauka. Ni diskoak jartzeko kontratupean nago, eta bi dantzariak ere kontratatuta daude. Bestetik, argietarako enpresa bat kontratatzen da, beste bi soinu enpresa ere bai, eta baita kontratazio lana daraman beste enpresa bat ere. Gure produktua beste batzuena baino dezente garestiagoa da, enpresa txiki asko daudelako Disko Festan.
Plazatan aritzeak zer ezaugarri du, kontzertu batekin alderatuta?
X. Saldias: Kontzertuetako taldeek gauza jakin bat jotzen dute eta horixe nahi duten publikoa daukate. Gu, ordea, jendearekikoa egitera goaz. Arratsalde aldean umeak eta ezkonduak daude, eta umeek «Operación Triunfo», «Betizu» eta halakoak eskatzen dituzte. Gaupasatan gazteak bakarrik egoten dira eta gehiena rockeroa jotzen saiatzen gara, edo behintzat, salto egitekoa.
Hala ere jendeak badaki Eganek zer egingo duen gutxi gorabehera, zigilu bat baduzu. Gainera askotan, zigilu horretatik ateratzen bazara, akabo! Beti esan izan digute ea noiz egin behar genituen kantu propioak; disko bat atera genuen geuk sortutako kantuekin, eta harexek izan zuen arrakasta gutxiena. Jendeak Egan esan eta erromeria imajinatzen du. Hortik ateratzen zara eta jendearengana ez zara iristen.
J. Etxeberria: Plazan ez du balio etxetik ekarri duzun ideiarekin egoskortzeak. Ikusleak eskatu egiten dizu, eta feedback edo elkarrizketa hori ezinbestekoa da.
Eszenategian zaudela jendeak hanka egiten duela ikustea da pertsona bati gertatu dakiokeen gauzarik gogorrena. Zeu sentitzen zara barregarri. Zuek, Xabier, sikiera instrumentuekin ari zarete, eta hor gutxieneko espektakulua badago, orain gitarrako soloa datorrela edo abeslariak ez dakit zer egiten duela. Aldiz, tramankulu baten atzean ezkutatuta diskoak jartzen ari bazara eta hor ez badago espektakulurik, jende aurrean biluzik gelditzen zara. Zentzu horretan, bizi guztian egin dudan gauzarik "erradikalena" egiten ari naiz. Hemen arrakastak oso sonatuak dira, baina porrotek ere zuloan uzten zaituzte.
Jendearen eskakizunak aldatu al dira?
X. Saldias: Gero eta jende gutxiago dago musikari on bat ikustera joateko prest, birtuosismoak ez du arretarik deitzen. Espektakulua eman behar duzu, eta ikustekoa gehiago izan behar du, entzutekoa baino. Gainera jendeak espektakuluaren parte izan behar du, zuk jarri arazi behar duzu jendea mugimenduan. Bestetik, jende gehienak nahiago du ondo abesten duen bat ikusi, musikari on bat baino. Identifikatuago sentitzen dira abeslariarekin, jende guztiak abestu izan duelako bizitzan, eta ondo abesten duen abeslari bat preziatzen badaki jendeak. Guzti honen adibide garbiena "Hemendik at" taldea da: «latako» musika jarri eta eurek zuzenean abestu eta dantzatu egiten dute. Jendea berdin biltzen dute, nahiz musika «latakoa» izan.
Guk garai hauetan birtuosismoa ahaztu eta ahotsari erreparatzea erabaki dugu.
Eganena beti izan da ahotsa zaintzea. Ikusten da, urteak joan eta urteak etorri, horrek irauten duela. Guk 33 urte iraun badugu, ahotsarengatik izango zen.
J. Etxeberria: Ados nago, jendearen kontzeptua aldatu da. Gaztetan Ramones entzuten genuenean eta Egan gure herrira etortzen zenean, gitarra elektriko bat ikusi eta jada nerbioso jartzen ginen. Askotan gainera, zuek ekipoa muntatu, afaltzera joan, eta gu adi-adi egoten ginen oholtza hutsera, gitarrari begira! Hori aldatu den gauza bat da, baina horren aurrean zer egingo dugu bada? Gainera musika munduan gu gara agian jendearen joera horien esklabu garenak. Rock taldeek gauza bat egiten dute eta kito, hartuko duzu edo ez duzu hartuko. Aldiz guri jendeak zuzenean exijitzen digu "jarri ezak hau" edo "jo ezak bestea". Flexibilitate hori garrantzitsua da gainera: flexiblea dena okertu egingo da, baina apurtu ez. Gogorra dena pixka bat okertzean puskatu egiten da.
Jendeak eskatzen duen guztia emateko prest zaudete, edo non jartzen duzue muga?
X. Saldias: Urtero kanta bat izaten dugu, nahiz eta jendeak eskatu, "hemendik ez nauk ba pasako!" esaten duguna; "Bomba" kantua modan zegoenean, adibidez, edo "Aserejé". Eta uda guztia horren kontra egon eta gero, jende gutxi gelditzen den goizalde batean erori egiten zara: taldekoon artean "zergatik ez diagu ba joko?" esan eta jotzen bukatzen duzu. Eta arrakasta gehiena horrek du gainera!
J. ETXEBERRIA: Musika munduan beti daude halako konplexuak, "ni guzti honen gainetik nago" edo "horretara ez naiz jaitsiko" bezalako sentsazioak. Gaztetan nik ere aurreiritzi piloa nuen, eta guretzat Ramones edo ACDC entzuteak puntu inkonformista bat zuen: gure garaiko neskek ez ziguten kasurik egiten eta Los Pecos bezalako taldeak entzuten zituztenez horri erantzuteko modu bat zen gurea. Baina denborarekin ireki egiten zara musika mota ezberdinetara. Gero eta sinetsiago nago musika bat eta bakarra dela: instrumentu akustikoekin egin edo sintetizadore batekin egin, rocka izan edo klasikoa izan, azkenean musika da. Zuri zerbaitek komunikatzen badizu, iritsi egiten bazaizu, horrek du axola. Modatan erortzen gara, hori garbi dago, baina garbi dago ere festetan entzuten ditugun kantuak etxean entzuteko ez zaizkigula gustatzen. Guk plazan ari garenean leku eta memento horretarako jardun behar dugu.
X. Saldias: Bestetik atentzioa ematen dit euskaldunak zer ezberdinak garen. Hemen, adibidez, popak ez du funtzionatu.
J. Etxeberria: Baina hor zerbaitek huts egiten digu, eta nabarmena da. Gainerako herri guztietan generorik salduena popa baldin bada eta hemen ez badago, konplexuren bat badugun seinale. Ezberdintasun punturen bat egongo da beti, baina hainbeste ez.
Hemen euskal rock erradikalak markatu du historia guztia. Hemen funtzionatzen dutenak punk ukitua duten edo heavy metala egiten duten taldeak dira. Aldiz, pop erres, gardenak zaila du hemen funtzionatzen. Triki ukitu batekin pop musika egiten duten taldeak badira, baina korronte bat egitea falta da.
Letra aldetik, erreparoa ematen duen musika mota egiten hasten garenean, beti drogari buruzko gaietara edo ukitu abertzalea duten mezuetara jotzen dugu. Hemen dena transzendentala da, dena transzendentalizatu egin dugu.
X. Saldias: Agian kontua da lotsatu egiten garela "maite zaitut" esaterakoan. Alex Ubagok "me muero por conocerte" esaten du, eta lan ederrak izan ditut hori itzultzeko! Tamainakorik ez nioke inoiz esango neska bati! Neska bati esango niokeena puztuta itzuli behar izan dut kantua.
J. Etxeberria: Euskaldunok gauza horiek denak sentitzen edo pentsatzen ditugu, baina esateko pauso hori falta zaigu. Oso gauza bitxia gertatu zaigu irratian: entzuleek kantuak norbaiti eskaintzeko orain arte erantzungailua erabili izan dugu. Jendea lotsatu egiten zen bere ahotsez norbaiti maitasunezko ezer esatera. Orain posta elektroniko eta sms mezu bidez jasotzen ditut eskaintzak eta nik esaten ditut mikrofonotik. Jakin nahi nuke arratsaldero zenbat mezu jasotzen ditudan "Kepa (edo berdin zait nor) pilo bat maite zaitut, bizitzan pasa zaidan gauzarik onena izan da zu ezagutzea..." eta halakoak esanaz!
Euskara ez da sartu, beraz, musika estilo batzuetan. Gaztelera sartu al da plazatako girora?
X. Saldias: Epeltzen ari gara. Gaurko umeek telebista eta "Operacion Triunfo" hainbeste ikusten dute, halako bonbardeoa dugu, zaila dela erdararengandik ihes egitea. Lehen gorroto handia genion gazteleraz kantatzeari, eta orain berriz, kanta bat gazteleraz abesten dugu eta jendeak ere onartzen du. Agian normalizatu egin da egoera. Memento batean gure kantuetan ingelesa onartzen genuen baina gaztelera ez. Alde horretatik normalizazio batera iristen ari gara, baina erlaxazioaren ondorio den normalizaziora, ez kontzienteki egina.
J. Etxeberria: Ni musika munduan gauzak militantziaz entzutearen oso kontrakoa izan naiz beti. Azken urteotan konturatu naiz, nahiz eta erabat militantziaz entzutearen kontrakoa izaten jarraitu, militantzia apur bat ere behar dugula oraindik euskal musikaren inguruan. Denari uko egiterik ez dago, kolpean behintzat.
Kantuen hitzak euskaratzeaz aritu zara. Guk, aldiz, hori ezin dugu egin, bertsio originala bere-berean jartzen dugu. Gurea euskal produktu bat al da? Ziurrenik Eganena adina euskalduna ez da izango, baina nik uste bere osotasunean gure produktua euskalduna dela. Gu etengabe euskaraz ari gara. Eta gure produktua mundu zeharo erdaldun batean sartzeko errazagoa da, Eganena izan daitekeena baino. Donostiako Aste Nagusian, esaterako, gauero Kursaalean festak egiten ziren DJ piloarekin. Gu ginen han euskaraz egiten zuten bakarrak. Eta jendea beste inorekin baino gehiago. Tira, bere txarrean, hori ere txar-txarra ez da izango.
X. Saldias: Nik, berriz, kontrakoa egin behar izaten dut jende erdalduna erakartzeko. Publiko erdaldunaren aurrean gertatu izan zait aurkezpenak euskaraz egiten hasi orduko jendeak martxa egitea. Aldiz, erdaraz aurkezpenak egin eta gero euskarazko kantuak sartu eta jendea dantzan gelditzen da. «Hori behintzat lortu diat!» da halakoetan nire poza, bere pittinean. Halakoetan, bakarrik gelditzea baino nahiago jendea behintzat festan gelditzea, eta euskal giroa beste nolabait ezartzea.
Plazetan baino tabernatan festa gehiago egiten da gaur. Musikaz gain, espazioak ere badu eraginik?
J. Etxeberria: Espazioak ere badu bere puntua. Euskaldunak beti izan du halako izaera lotsatia, eta asko gustatzen zaigu ahalik eta ezkutuen egotea. Nahiago dugu taberna batean bazter batean jarri eta geu egotea kontrolatzen. Aldiz, plaza oso leku nabarmena da, plaza batek beti intimidatzen zaitu gehiago.
X. Saldias: Bakoitzak bere herriko plazari errespetu ikaragarria izaten dio.
J. Etxeberria: Azpeitia plazarik gogorrenetakoa da.
X.Saldias: Bai. Jendea kalean gora eta behera ibiltzen da, eta kioskoa pixka bat aparte gelditzen da. Kioskoan sartze hori inori ez zaio gustatzen. Aldiz, urte batean tabernak dauden tokian plaza txiki bat jarri zuten, kaletik espazio hori bereizi gabe, eta jendea gustura egon zen. Musikak osagai batzuk izan behar ditu: taberna edo edana egotea alboan, eta leku ezkutuan egotea.