Hizkuntzalari ospetsu José Ignacio Hualdek hiru joera nagusi bereizi ditu euskaldun berrien artean, batuarekiko harremanari dagokionez: euskalki biziko herrietan, gazteek etxean euskalkia darabilte eta eskolan batua; gaztelaniaz hitz egiten den hiriguneetan, gehienek batua ikasi dute, eskolaren bidez soilik; eta euskalkiaren erabilera ahulagoa den guneetan, gazteek forma hibridoago bat darabilte, testuinguruaren arabera aldatzen dena.

Belgikako Flandrian, herrialdeko zatirik nederlandedunean, eguneroko hizkeran nagusitu den ahozko forma informala dago: tussentaal, “arteko hizkuntza”. Ez da dialektoa, baina ezta estandarra ere. Nederlandera batuaren eta eskualdeetako hizkeren arteko erdibidean kokatzen da. Tussentaal naturaltasun gehiagoz bizi da, adierazkorragoa da, tokian tokiko erritmoak hobeto jasotzen ditu, euskalkietara itzuli gabe. Telebistan, albistegiak salbu, ia dena hizkera horretan egiten da: ez da nederlandera batuaren interpretazio zurruna, ezta nederlanderazko dialektoen aberastasunera jotzen duen eredua ere. Hain zuzen, estandarrean aritzea artifiziala eta hotza izaten da askotan.

Hala ere, tussentaal hain zabaldua egon arren, kritikak ere jasotzen ditu, batez ere irakasleen eta hizkuntza puristen aldetik. Baina Flandriako gizartean hain errotuta dago, non saihestezina baita. Hizkera hau hizkuntza-konpromiso bat da dialekto oso desberdinak dituzten herrialde batean. Urbanizazioaren eragina, eskualdeetako harrotasuna, nederlandera batuaren aurkako jarrera sotila eta eguneroko hizkera erosoaren beharra uztartzen ditu. Ez dauka ez RAErik, ez Euskaltzaindiarik, ezta arau-bilduma ofizialik ere. Baina bai zilegitasun kulturala, eta horrek, agian, indar handiagoa du.

Euskal irakurleentzat bitxia iruditu daiteke: nederlandera hiztunak bezalako hizkuntza komunitate handi batek ere oraindik eztabaidatzen du zer den “ondo” hitz egitea. Baina sakoneko dinamikak –estandarizazioa, benetakotasuna eta boterea– ez zaizki(zu)e arrotzak. Euskara Batua, hizkuntza zatitu bat bateratzeko garaipena izan arren, konpromiso bat ere izan zen, berezitasun batzuk berdinduz. Hala ere, euskarak ez du oraindik tussentaal-en pareko “arteko hizkera” osaturik, hasierako mugimendu batzuk badauden arren. Askok ez dute “nahikoa zuzena” edo “nahikoa autentikoa” dela sentitzen –kodeen artean harrapatuta, babes kulturalik gabe–.

Ulertzen dut euskara hiztunek zalantzak izatea batua erabiltzerakoan, ziurrenik hizkuntzak dakarren karga politiko eta kulturalagatik. Euskararen egoera soziolinguistikoa hauskorra da: euskalkiak galtzeko beldurra dago eta tentsioak daude batuaren eta tokian tokiko formen artean. Baina tussentaal-ek erakusten du hizkuntza bizia ez dela zuzentasun zorrotzean oinarritzen, baizik eta hizkuntzak eguneroko bizitzan duen funtzioan: txantxetan, eztabaidetan, memeetan edo kantetan. Hizkuntza zurrunegia denean, urrundu egiten da jendearengandik, eta indarra galtzen du.

Flandrian, ia denek sentitzen dute nederlandera estandarra dialektoak baino urrunago dagoela; hain nabarmena da aldea, non jende gehienak flandriera hitz egiten duela esaten duen, ez nederlandera. Are gehiago, azken urteetan dialektoenganako interesa areagotu da, batez ere estandarrarekiko alde handiena dutenengan. Distantzia horrek espazio bat sortu du tussentaal loratzeko: eguneroko ahozko hizkera gisa, malgua eta eraginkorra. Agian euskararen etorkizunak ez du soilik euskalkiak babestea eta batua indartzea eskatzen; behar du, halaber, ahozko euskararen formarik natural eta laxoena legitimatzeko espazioa. Erregistroak nahasten dituen hizkera bat, baina lotsarik gabe.

Imajinatu dezakegu euskarazko tussentaal baten aukera? Euskara ikasten dutenek batua ikasiko lukete, baina gero hiztun errealek eguneroko bizitzan darabilten molde informal eta hibridoago batean txertatuko litzateke. Horrela, tokian tokiko identitatea adierazteko tartea egongo litzateke, euskalkietara jo gabe ere. Flandriar hiztunek beren hizkuntza hibridoa naturaltasunez onartu badute, nortasuna arriskuan jarri gabe, agian euskaldunek ere gauza bera imajina genezake, haien historia, politika eta ahotsari egokituta.

Thomas Barlow, euskara ikaslea