Portuak beti erakarri nau, bertako formek asko iradokitzen dute. Aberastasun handia aurkitu dut: idi-begiak, kroskoak, amarralekuak… Nire lan asko itsas giro horretatik sortu dira: aingura handi bat egin nuen Pasaiako porturako, amarralekuak ere bai, eta ontzien brankarekin serie bat ere osatu dut.

Tajamarra, ontzien bizkar hezurra da, hain justu itsasoa ebakitzen duena. Izenak sonoritate poetikoa du gainera. Lasarteko herri sarrerako errotondan eskultura jartzeko proposatu zidatenean, zera erabaki nuen. Betiko errotonda egin beharrean, gauza berri bat frogatzea.
Errotondari mendixka baten bolumena eman nion, eta eskultura beti bezala erdian jarri beharrean, lehen planora ekarri nuen. Horrela, Donostiatik datorren jendeari harrera egingo dio tajamarrak.
Mendixka hori egiteko, indusmakinak aritu ziren lurra mugitzen. Gero eskultura jarri eta belarra erein genuen... Alegia, ez dela gauetik goizera bukatu.
Horrelako obrak egunez egun egiten dira, eta "barandilako ingienariak" (hala deitzen diet nik jubilatuei) marmarrean sumatzen dituzu egunero. "Zer egin behar dute hemen!", "hori zer narraskeria da!". Nik ulertzen dut gauza berrien aurrean beti izaten dela jarrera uzkurra. Lasarteko Udaletik ere deitu zidaten, jendea ez zegoela gustura esanez. Baina nik lasaitzeko erantzun nion.
Denbora pasatu ahala jendea ohitu egiten da paisaia berrira. Eta kasu honetan ere horrelaxe gertatu da. Orain jendeari gustatzen hasi zaio.

Egungo abangoardistak biharko klasikoak gara. Ikusi zer pasatu zen pinturan inpresionismoarekin.
Garai batean pinturak lekuko izateko funtzioa betetzen zuen. Halako bataila, halako erregeren erretratua pintatuta, gertakizun hori historiko bihurtzen zuen. Baina argazkia sortu zenean, askoz azkarrago eta zehatzago egiten zuen kamerak marrazkilariaren lana.
Beraz, pinturak lekuko izateko funtzio hori galdu zuen, eta bere barruko arazoei erreparatzen hasi zen. Argia, pintzeladen bibrazioa… Orduan hasi zen pintura garatzen, eta horrela sortu zen inpresionismoa.
Guri gaur egun klasikoak iruditzen bazaizkigu ere, garai hartan inpresionistak harrika hartzen zituzten. Orduko akademizismoak ez zuen onartzen lau pintzeladaz egindako irudirik, are gutxiago espresionismoa. Denborarekin, asimilazio kulturalaren bidez, erraz onartzen ditugu aurrekoen berrikuntzak. Begiko erretina ohitzen joaten da. Eskulturaren kasuan berdin gertatzen da.

Eskulturak publikoa izan behar du, jendea biltzen den lekuetan txertatu behar da. Horrela, herriak ikusi egiten du eta ohitu egiten da forma garaikideetara. Gainera, eguneko argiarekin aldatzen joaten da eskulturaren itxura (argi-itzalak, koloreak…). Ingurunea eskultura garaikidez hornitzen badugu, pieza berri bat jartzen den egunean ez zaigu arraroa egingo. Beste gauza bat da, artearen unibertso horretan barneratu nahi izatea, liburu bat hartu eta informatzea. Baina prozesu naturala egungo formetara ohitzen joatea da.

Serieak zikloak dira. Garai bakoitzean espazioaren eta estetikaren problematika batekin egiten dut topo, eta horrek serie bat eragiten dit. Serie bakoitza garatzen eta eraldatzen joaten da, eta beste puntu batera eramaten nau. Nolabaiteko garapena sumatzen da serie bereko lehen piezatik azkenekora. Serieak pausoak dira.
Hurrengo serieak, sarri aurreko serieen erreferentziak gordetzen ditu. Esaterako, gazteluei buruzko serie bat egin nuen, eta ondoren sortu nituen itsas ontzien branketan oraindik gazteluen arrastoak nabari dira.

Sintesirantz egin dut. Joera hori orokorra izaten da arte mota denetan. Hasieran badirudi gauza asko esan nahi dituzula. Baina literaturan esaten den bezala, bi lerrotan kontatu dezakezuna ez ezazu hamarretara luzatu. Mozteak erraza dirudien harren, justu sintesi horretara iristea da zailena. Ahalik eta elementu gutxienekin, esateko duzun kontzeptu osoa harrapatzea, edukirik galdu gabe.
Sintesi hori prozesu mentala da. Gure lanak ikusita, sarri esaten du jendeak: "Ba, hori nik bi minutuan egingo nuke eta!" eta pentsatzen dut, «joño, niri 30 urte kosta zait horra iristea!». Kontua da, emaitza formalak oso sinpleak diruditen arren, horren atzean prozesu mental bat dagoela.
Esperientziarekin intelektualki aberastuz zoaz, eta sintesi horretara eramaten zaitu.

Egungo artearen joera horixe da. Lehen oso bereiztuta zeuden argazkigintzaren eremua, pinturarena, eskulturarena… Egun gero eta lotuago daude. Obra bakarrak erabili ditzake teknika ezberdinak. Horrek eskatzen du artistak ere denetan trebatu beharra duela.

Ezinbestekoa da arte lana kokatuko duzun ingurunearen maketa bat egin, eta zure pieza nola geratuko den aurreikustea. Hasteko, eskala proportzioak gorde behar dira. Tailerrean obra bat egiten duzu, baina oso handia bada ere, kanpora ateratzean txikitu egiten da. Oso artista ona izanda ere, eskala ongi zaintzen ez bada, inguruneak jan egiten du eskultura.
Eskulturak elkarrizketa bat osatu behar du ingurunearekin. Bolumenen oreka lortu behar da, inguruneak zure obran parte har dezan.
Kolorea ere zaindu beharra dago. Pasaiarako egin nuen aingura, esaterako, gorriz margotu nuen. Ingurunea hain da koloretsua, kontainerrak eta bestelako elementu ezberdinen nahasketa… Kolore bizi bat behar nuen, angelu denetatik nabarmen ikus zedin.

Garai hartan konturatu nintzen sarri erabiltzen nuela biga, "t bikoitza" deitzen zaiona, eskulturari eusteko. Antzezlan batean bigarren mailako pertsonaiaren papera jokatzen zuen, beti eszenan dagoena, baina protagonista izan gabe. Sintesi prozesu horretan, konturatu nintzen eraikuntzarako erabiltzen den "t bikoitz" sinple horrek, bere protagonismoa izan zezakeela. Material industriala baloratzean datza kontua. Bere eguneroko testuingurutik atera, eta artearen bidez beste dimentsio bat ematean.
Erreten minimo batzuk egin nizkion, materialari artistaren eskua gailendu ez zekion. Lauki itxurako ebakiak egin nizkion, gazteluen erreferentziak gogora ekarriz. Hortik sortu zen gazteluen unibertsoa. Herri honetan beti izan dira dorretxeak, eta gure historiaren zati da mundu hori ere.

Geometria ere izan daiteke poetikoa. Beti esaten da geometria hotza dela, baina ni ez nago ados horrekin. Burdinagatik ere gauza bera esaten da, baina kontua da nola aplikatzen duzun forma, materialari hitz egin arazteko.
Euskal Herriko eskultura eskolaren ezaugarri da geometria. Oso eskultura zurruna da normalean. Ez dago barrokismorik. Eskultura mediterraneoarekin alderatuta ikusten da garbi ezberdintasun hori. Agian inguruneak, geografiak eta klimak ematen digu ikuskera ezberdin bat, obra ulertzeko modu berezi bat. Agian euskaldunak izaeraz ere jende soila garelako.

Literatura eta mundu plastikoa uztartzea da «ikusteko poesia». Literatura, berez, diskurtso lineala da. Hitz baten atzetik bestea irakurtzen dugu, ez dugu koadroetan bezala dena aldi berean begiratzen. Baina zeinuekin jolastuz (hizkiak, puntuak), plastikotasuna lortzen saiatzen naiz. Esaterako, «distortsioa» hitza hartu, eta esanahia idazkerarekin lotuz, hizkiak korapilatuta idatz daitezke, irakurketa zailduz.
Ikusteko poesiak bi geruza ditu. Ezkutuan poema dago, bere esanahia duena. Baina grafikotasunak ere indar handia du. Horrela, ingeles batek ez du ulertuko euskarazko poemak dioena, baina konposizioak edo alderdi grafikoak emozioren bat transmititzen dio.

Beti interesatu zait eskultura partehartzailea. Museotan beti jartzen du "ez ukitu" txartela. Nik, berriz, jarri izan ditut arte lan moldakorrak, ikusle bakoitzak piezak mugituz bere gustuko lana osa dezan.
Txalapartaren erakusketan, mailuak jarri nituen jendearen eskura. Ikusleek parte hartzen ez zutenean, isiltasuna zen galeria osoan nagusi. Baina parte hartzen zutenean haiek sortzen zuten giro soinua, eskulturatik abiatuta.
Beste erakusketa batean, giro soinua lortzeko, ura botatzen genuen eskulturetara. Eskultura bakoitzak soinu ezberdina ateratzen zuen. Beraz, soinua ere eskulturak berak duen beste adierazpide bat da.

Batzutan arte lan ederrak ikusi ditugu, eta autorea ezagututa konturatu gara pertsona jasangaitza denaz. Normalean artistaren kalitatea giza kalitateari lotuta egoten da.
Baina niri egiazki axola zaidana da gizakiak existentziaren aurrean duen jarrera, orokorrean, eta sortzailearen jarrera, partikularrean. Bizitzaren aurreko jarrera horrek lotuta egon behar du egiten ari zarenarekin. Niretzat garrantzitsua da, obraren eta egilearen arteko oreka.

Artistarentzat gizaki gisa garatzeko bide bat da. Artearen bidez egunero zoaz pertsona gisa osatzen eta hezten. Artea garapen edo prozesu intelektualaren emaitza da.

Artea elementu izpirituala da. Historia osoan zehar gizakiak bere existentziaz egin dituen galdera horiek egiteko ezinbestekoa da artea. Uste dut egun inoiz baino behar handiagoa dugula arlo espirituala elikatzeko. Materialismoa, kontsumismoa nagusitu baitzaie bizitzako beste baloreei.

Halaxe da, bai. Hala ere, bi bide oso ezberdin dira. Bata da marketingarena, eta bestea sorkuntzarena. Batzuek jarrera independentea izan dugu, isiltasunean egin dugu gure bidea, eta beste batzuk galeriei lotuta daude, promozioa egiten dietenei. Marketingeko arauen arabera aritzen dira.

Herri honek ematen du metro karratuko sortzailerik gehien. Hain txikia izanda, sortzaile piloa ateratzen da. Baina ez dute gu erabiltzen jakin izan.
Hasteko, zerbaitetik aski dugunean ez dugulako preziatu ere egiten. Katalunian bageunde, mantekiletan biziko ginateke eta gu erabiltzen asmatuko lukete. Kataluniak beti jakin izan du bere baloreak potentziatzen.

Guggenheimek ikuskizuna arte bihurtzen du. Hasteko, kanpoko itxura da saltzen zaiguna, barruko edukiak bost axola! Titanioa, Gehryk egina dela... Baina museo batean garrantzitsuena barruko arte lanak dira.
Aukera eman izan baligute bertako arkitektoekin egindako bertako museo bat osatzeko, denok emango genukeen gure obra, han agertu zedin.
Lastima da, horrelako harrobia egonda, ez aprobetxatzen jakitea. Erakusketa internazionaletan jabetzen gara euskaldunen arte maila oso altu dagoenaz. Euskal museo indartsu bat daukagu oraindik egiteko.

Zu beste kultura batera zoazenean, interesatzen zaizuna ez da McDonald's ikustea, edo Guggenheim. Zuk bertako gauzak ikusi nahi dituzu, bertako gastronomia, bertako eskulturagileak, bertako idazleak, bertako komunitateak eta komunikabideak… Herri horretako ezaugarriak interesatzen zaizkizu.
Amerikarren kolonizazio kulturalak Guggenheim ekarri digu, museo amerikar bat alegia. Amerikarrek erabakitzen dute bertan zer jarri eta zer ez jarri, baina gainera gure diruarekin. Hori da kontu honen alderik "dibertigarriena". Bai, saltzen du, amerikarrak marketingean onenak dira. Baina kulturalki zer ekarri dio herri honi? Ezer ere ez. Bilboko ostalaritza aberastuko zuen. Baina gu jan eta kantatu baino gehiago egiten duen herri bat gara.

Hor ere beste hainbeste gertatzen da. Orain hogei urte etorri zen Oviedoko unibertsitatean arteko katedraduna den Maria Soledad Alvarez Martinez, eta euskal eskultoreak aztertu gintuen. Noski egin direla lan monografikoak, Txillida edo Oteizari buruzko tesiak. Baina talde bezala, herri honetako mugimendu kultural gisa, ez zen ordura arte azterketarik egin, eta geroztik gai horri buruz egin den tesi bakanetakoa da