EGURALDIAREN ABERATSA
- Euskaldunok eguraldiaz asko hitz egiten dugula esan ohi da. Horretaz jabetzeko, igogailuan bizilagunarekin eskuarki zertaz jarduten dugun pentsatzea besterik ez dago. Oraingoan neguko eguraldiaz arituko gara, erabiltzen ditugun hitzez eta haiek duten esanahi aniztasunaz.
Jon Albisu meteorologoak dioskunez, ohiko langintzetan oso garrantzitsua izan da eguraldia, termino asko toponimoetatik hartu ohi baitira. "Aralar aldean adibidez, esango dizute Putterri eta Alborta artean azaro eta ilbeltza bitartean garai batean, haizea honela edo horrela sartzen bada, euria dakarrela. Oso eremu lokala ezagutzen zuten, egunerokotasunetik hartzen dira erreferentziak". Joxe, orain urte batzuk ezagutu zuen 85 urteko artzaina dauka hizpide Albisuk: "Hark esango zizun, hego-haizearekin adibidez, ardiak jaisten ikusita, zeru urdina egonda ere, bi ordura euria egingo zuela. Txindurriak mugitzen, haizea nondik datorren ikusita". Animaliek mendebala adibidez igartzen dutela uste du, "baina hori demostratu beharra dago".
Azaroaren 30ean aurkeztu zuen Pello Zabalak "Naturaren mintzoa" liburua. Albisuk herri jakinduria eta meteorologia zientifikoa uztartu beharraz diharduela, Zabalaren lana klasiko bihurtuko dela argi dio. 500 orrialdetik gorako liburu mardulean, baserritik eguraldiarekiko zein lotura izan dugun, bizidunekin, animaliekin, naturarekin, esaera zaharretan idatzi du eta klimatologia sartu du, hilabete bakoitzean egutegi modukoa eginez.
Durangaldean frakazar dabilela esan ohi da trumoia entzutean. Ukitu mitologiko nabarmena duten berbak hodei eta eki ere ba omen dira. "Guk ekaitzari San Pedro bola jokoan dabilela esaten diogu", dio frantziskotarrak. Andoni Aizpuruk ere Goierriko esaera hori dakar hizpide, beste batzuen artean: "Ostadarra gero ikasi dugu guk. Erromako zubia, izan da beti, eta erauntsi 'borraska' esateko hartu badugu ere, guretzat zaparrada baino gehiago den hori da, haize-boladekin-eta". Tximista esateko erabiltzen diren oinazkar, oinaztu eta antzeko hitzak eta hodei, eki eta bestelakoak, sasoi bateko ikusmoldearen aztarnak ere badira.
Oraintsu sortutako Euskal Herriko Klimatologia eta Meteorologia Elkartean (EKME) lan handia daukate esku artean. Terminologia hutsunea dagoela dio Jon Albisuk, hitzak modu desberdinean erabiltzen dira. "Garaia da bilketa egiteko eta ez dagoena sortzeko". Junes Casenave buru, zubererazko terminologian dihardute lanean, gero Euskal Herrirako eredu izan litekeen hiztegia osatzeko. Izan ere, zaharrenek gordetako esaera asko eta asko egunik egun galtzen dira.
Hala ere, handia da euskararen aberastasuna oraindik ere, "lehen eguneroko lanari zegokion, eta gaur asteburuari begira, baina oraindik ere oso garrantzitsua da", adierazi du Albisuk. Eta negu inguruan, inuitek (eskimalek) dituzten 60 berbatik gora izan ez arren, elurra adierazteko ere zenbat era dauden aipatzen du Pello Zabalak: "Ekaitzarekin bada, litro ugari dakartza, maluta handiak dira, ze elurra sortu txiki-txiki sortzen da. Baina hotz handiagoa badago, udan kazkabarra bezala, elurra pinporta potoloetan dator; batzuetan kaxkabikoa da, bi kolpe ematen dituelako, bestetan kono baten moduan, bestetik lanbroa dagoenean elur hautsa, oraindik formatu gabe, bestetan bustiago baina kristala beharrean hautsago... hori guztia erortzearen arabera, gero behean jarrita, auskalo!".
Andoni Aizpuruk euri eta izotz moten artean ere zenbat berba dauden aipatzen du. "Badago izotz zuria, gaua oskarbi dagoenean, hau da normalena gurean; bestea, izotz beltza, ikusten ez den hori, oso arriskutsua da". Hainbat bitxikeria ere aipatu du: "Izotza eta elurra baino gehiago denean horma esaten diogu, baina kasu horretan bakarrik erabiltzen dugu. Bestea pareta da, badakigu zer den batuan esaten dugun horma ere, baina beste kasuan erabiltzen dugu". Eta esanguratsua da erdialdeko euskalkietan desagertutako berbei zelan eutsi dieten Euskal Herriko bazterretan: Nafarroa Beherean erabiltzen den babazuza (txingorra, kazkabarra), Iztuetak bildua, abazuza da Bizkaiko mendebaldean, eta erdibidean beste inon ez darabilte hitz hori.
Esan bezala, kristautasunak antigoaleko esaera eta ohituren gainean moldatu du egutegia. Zabalaren esanetan, oraintsu arte gehienek santuen arabera antolatzen zituzten etxeko lanak eta baita naturaren eta fenomeno meteorologikoen azalpena ere. Gabon edo eguberriei dagokienez, "igartegunak ziren. Egun bakoitzari begiratzen zitzaion gehiago hurrengo hilabeteak nolakoak izango ziren jakiteko. Eguberri egunez eguraldi ona eginda, Pazkorako kontuz! Gure aurrekoari asko axola zitzaion negua negu izatea eta ez beste".
Ostegunean auzipetuek deklaratu dute, eta haien adierazpenetatik honakoa laburbildu liteke: Lekarozko plazan edo akanpadan biltzen ziren herritarrek taldean erabakitzen zuten zer egin; oro har, obren eremura joan eta makinen aurrean era pasiboan jarri.
Ekimen honekin tonu alai eta ironikoan salatu nahi dute aldaketa klimatikoa eta turistifikazioa elkar elikatzen ari direla, eta horrek "gure hiria eta lurraldea merkatuaren logikaren esku uzten" dituela.
Burujabetzaren Aldeko Mugimenduak topaketak antolatu ditu larunbatean, Tafallan (Nafarroa). Egun osoko egitarau zabala antolatu dute, eta mugimendu horretako kide den José Javier Oses "Jotas"-ekin hitz egin du ARGIAk. Osesek azpimarratu du elkarteak Euskal Herri... [+]
Erriberri, Tafalla, Gares, Sarriguren, Buztintxuri eta Noaingo ikastetxe publikoetako D-PAI ereduko guraso talde bat Nafarroako Hezkuntza batzordean egon da, 57/2024 foru aginduari jarraikiz, Hezkuntza Departamentuak bideratu nahi dituen aldaketak deitoratzeko. Euskarazko... [+]
Adina ez dela dantzan aritzeko oztopo agerian utzi dute Errenteria-Oreretako Beti Bizkor elkarteko euskal dantza taldeko kideek. Dantzaren onurak argi erakusten dituen testigantza esanguratsuak jaso ditu Ikerne Zaratek Oarsoaldeko Hitzan argitaratutako Adina ez dadin ekiteko... [+]
Espainiako Auzitegi Nazionaleko fiskalak kasazio helegitea aurkeztuko du Auzitegi Gorenean, Guardia Zibilak eragindako torturak onartu eta Sorzabal errugabetu zuen epaiaren aurka. Sorzabalek bere burua autoinkulpatu zuen gutuna torturen ondorioz idatzi zuela ebatzi zuen Auzitegi... [+]
NBEk azaldu duenez, egunotan soilik 90 kamioi sartu ahal izan dira lurraldera oinarrizko elikagaiekin; beste 105 zain daude mugan. Gazako gobernuaren prentsa bulegoak emandako datuen arabera martxotik 326 pertsona hil dira elikagai eta botika faltagatik eta 300 abortu izan dira... [+]
Historikoa izan da, Monarkia Espainiarreko epaitegi batek honako ebazpen hau onartu du: "Iratxe Sorzabal zaintzeaz arduratzen ziren funtzionarioek elektrodoak aplikatu zizkioten deklaratzera behartzeko, eta horrek zera dakar, haren oinarrizko giza eskubideak nabarmen... [+]
Teheranek ez du baieztatu hurrengo elkarrizketa-saioan parte hartuko duen, Israelgo Estatuak Irango instalazio nuklearrei eraso egiteko mehatxuak egiten dituen bitartean.
ARGIAk aspaldi du harremana Alemaniako Red.media hedabidearekin, beren bideo batzuk topatuko ditu irakurleak ARGIAren webgunean. Baina haien aurkako jazarpen kanpaina baten ondorioz proiektua ixtea erabaki dute. Red-eko kideek arrazoiak publikoki azaldu dituzte eta artikulu... [+]
Asteazkenean lau foruzain, bi alkate ohi eta bi kazetari izan dira haien testigantzak ematen. Geroago, amaiera amaigabean, akusazio partikularraren 11 bideo eta albistegi ikusi eta itzuli dira gaztelerara: desobedientzia zibila begien aurrean. Oso luze joan da, luzeegi.
Energia eta telekomunikazio burujabe eta iraunkorraren aldeko manifestu kolektiboa.
Europako Batzordeak beste urrats bat eman nahi du migrazioaren kontrako politikak gogortzeko bidean: deportaturiko migratzaileek ez lukete zertan harreman zuzenik izan behar hirugarren herrialde "seguruak" deiturikoekin, hara kanporatuak izateko.