Diwan –Ikastoleen baliokidea– kimua edo ernaimuina bezala itzultzen ahal dugu euskarara.

edo

esan nahi du frantsesez nahiz espainolez. Diwanak bretoi hizkuntzaren berpizkundearen abiaburuan jarritako harroin sendoenak dira. 1978 urtean, Kemper eta An Oriant herrietan zabaldu ziren lehen Ama-Eskolak. Harrez gero, Diwan eskoleen ernaimuinak kimatuz joan dira. Egun 2.000 ikasle biltzen dira 24 Ama-Eskola, 26 Lehen-Maila, 3 Kolejio eta 3 Lizeotan. Azkenekoa, Karaezen irekia, gurasoen lan eskerga eta populazioak emandako sostenguari esker.

1983an hasi ziren Diwan eta frantses Hezkuntza Nazionalaren arteko harremanak. Hasiera hartan, akordio batera iritsi ziren, eta 1, 25 milioi (32.250.000 pezeta) liberaren laguntza jasotzen hasi ere urtero. Diwanak urtetik urtera haziz joan ziren eta Ama-Eskola soilak izatetik Lehen Mailako eskolak irekitzera pasa ziren, baita Bigarren Mailako Kolejioak ireki ere. Lehen Kolejioa Relecq Kerhuon herrian (Brest) ireki zen eta Skolaj Roparz Hemon izena du. Bigarrena, Plessidy herrian ireki zen, eta hirugarrena Kemperren. Hazi ahala arazo finantzarioak handituz joan ziren, baita akordio berrien beharra etorri ere. 1993an, zerga arazoak medio, Diwanek tirabirak izan zituen Kemperreko auzitegiarekin. Harrez gero, orduko hezkuntz ministroak –Francois Bayrou– elkarte kontratu sistema eskaini zien Diwanei, Iparraldeko ikastolen Seaska federakuntzak darabilen kontratuaren antzeko bat.

Ipar Euskal Herriko Ikastolen ondorenean hasi ziren Diwanak Bretainian; hamar urte beranduago hala ere. Iparraldean egiten den antzean –Seaska abiatu ondoren, eskola publikoan hasi zen modelo elebiduna potentziatzen. Ikas-Bi gurasoen elkarteak bultzaturik, kasu–, Bretainiako irakaskuntza publikoan –edo pribatuan– erdia bretoieraz eta beste erdia frantsesez erakusten da; gurasoek hala nahi izatera. Arazo handiekin, ordea. Estatuak ez baititu interesatuak diren gurasoen beharrak betetzen. Esaterako, irakasleen heziketari dagokionez oso larri dabil bretoi irakaskuntza. Horrek –Iparraldean bezalatsu– gurasoen manifestazioak eta irakasleen lanpostuen gaineko gorabeherak sortarazi ditu azken urteotan. Arazo handienetako bat testu didaktikoei lotua dago. Argitaletxe bat arduratzen da bereziki eskolarako testuen ekoizpenaz. Instituzioen aldetiko laguntzarekin kontatzen duten arren, gurasoen ekimena da eskola hauen biziraupena atxikitzen duena. Hezkuntza Nazionalaren aldetik engaiamendu zehatz bat beharko litzateke haur eta gazteen hezkuntzan bretoieraz behar diren testu eta eskuliburu didaktikoak ekoizteko. Paris oso urrun dago arazo honetatik, ordea.

Diwanen historia erabat lotua dago bretoieraren suspertzeari. Eskola hauek laiko eta doanekoak dira. Beren sorrera bultzatu eta abiarazi zituzten gurasoak militante bretoiak ziren gehienbat, nazionalismoaren eremuko militante klasikoak. Gaur egun, aukera zabaldu egin da eta berean iritzi eta ideologia politiko guztietako herritarrak biltzen dira. Abertzaletasunari arras atxikiak izan gabe, hizkuntz eta giza eskubideen aldekoak. Diwaneko arduradunek harreman onak omen dituzte bai ezker bai eskuin nahiz erdiko politikoekin. Une honetan, Askotariko Ezkerrarekin lehiatu behar dute beren helburuak erdiesteko. Bertako kargudun hautatuekin zaila bada, zailtasunak areagotzen dira aferak Parisen trenkatu behar direlarik. Anartean, bretoieraren geroa dago jokoan, kinka larrian baitago. 1900 urtean Bretainia Behereko polulazioaren % 90 mintzo zen bretoieraz: 1.300.000 hiztun ziren. 1950an populazioaren % 75ra jaitsia zen. 1990ean, 400.000 hiztun baino ez ziren, eta 95ean 240.000. Erabili ordea, 70.000k baino ez dute erabiltzen. Hau da, Populazioaren % 11,5. Adituen arabera 2.030 urterako desagertu liteke. Alta, bretoien % 71k uste du beren hizkuntza salbatuko dela, eta % 88k salbatu beharra dagoela