Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

asteazkena 2025eko irailaren 10ean

"Euskararen famili bidezko transmisioa da lehentasunetako bat"

1995eko uztailaren 09an

Inprimatu

Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak

Egin ARGIAkoa

Xabier Aizpuruari elkarrizketa euskararen jarraipen azterketei buruz
"Euskararen famili bidezko transmisioa da lehentasunetako bat"
XABIER AIZPURUA
Xabier Aizpurua Ikerketa eta Informaziorako zuzendaria da Mari Karmen Garmendiaren sailean. Bere ardurapean bildu eta argitaratua da Eusko Jaurlaritzak liburu batean plazaratu berria duen «Euskararen jarraipena» azterketa zabala.
Azterketan atera dituzuen ondorioen artean, Euskal Herrian aniztasuna da nagusi.
Hizkuntza aniztasunaren ikuspegitik, badira euskaldunak guztiz nagusi diren guneak eta beste batzuk erdaldunak nagusi direnekoak. Jarreren edo erabileraren aldetik beste hainbeste. Bilakaeraren aldetik bezala, gune batzuetan euskara galtzen ari da eta beste batzuetan irabazten.
Hiru administrazio, hiru hizkuntza politika. Hor ere aniztasuna.
Euskal Autonomi Elkartean egin den hizkuntza politikak hizkuntza gaitasunaren galera eten egin du, eta irabazte prozesua hasi da: hiztunak gehitzen, erabilpena handitzen, jarrera hobetzen. Iparraldeko hizkuntza politikak aldiz euskararen galera areagotzen du, transmisioaren ikuspegitik bezala gaitasunaren eta erabilpenaren ikuspegitik. Horiek dira bi muturrak.
Liburu honetako datuak 1991koak dira, eta 16 urtetik gorako biztanleak aztertu ziren. Honek eragozten du hizkuntza politiken benetako emaitzak argi azaltzea. Hiztunen irabazirik handiena, Hegoaldean eman dena gehienbat, ez da hor jasotzen, asko 16 urtetik beherakoak direlako. Eta Iparraldean ere ikastolen eta berreuskalduntze eta alfabetatze prozesuen bidez berreskuratu direnak ez dira azaltzen. Euskararen ekarpena askoz gehiago nabarituko da aurten hasi eta datorren urtean egin nahi dugun inkestan.
Euskaldun elebakarrak %1 dira eta elebidunak %21. Abiapuntu ahula.
Euskaldunok oso gutxi gara, egia da, eta elebakarrak desagertzear daude, zaharrak dira. Hogei urte barru desagertuko dira 16 urtetik gorako euskaldun elebakarrak. Dena dela, horiek gaur 20.000tik gora dira, eta horien eskubideak nola dauden ikusi behar da. Elebidunak, aldiz, eta zorionez, gero eta ugariagoak dira. Eta hau gaztelerazko eta frantsesezko elebakartasunaren kaltetan da.
Kopuruok gune soziolinguistikoka begiratu behar ditugu: euskaldunak %80tik gora diren lekuetan euskaldun elebakarrak %13 dira. Eta hori kontuan hartzekoa da.
Euskaldungoa itxuraldatu egin da urteotan.
Aldaketa nagusia zera da: euskaldungoaren gehiengoa gaur ez dago barnealdeko edo arrantzale herri txikietan, hirietan baizik. Araban 22.000 euskaldun daude, Aramaion %80 izan arren ez dira bi milara iristen eta Gasteizen %10 izanik 16.000 inguru dira. Euskaldunak hiritarragoak dira, baina beste aldetik askotan euskaldun berriak dira, harreman sarea erdalduna dutenak. Euskaraz hitz egiteko ez dute euskaldun zaharren erraztasuna, eta hitz egiteko aukerak ere urriagoak dituzte.
Aldaketen artean, hizkuntzaren transmisioan gertatu dena eta euskaldun berrien fenomenoa aipatu behar dira.
Urte luzez euskarak transmisioan galera handiak izan ditu eta hori, EAEn batez ere, eten egin dela dirudi: famili bidezko transmisioak gero eta garrantzi handiagoa du. Eta hizkuntza politikaren aldetik lehentasunetako bat hori izango da. Baina hizkuntza erabilpen eremu guztietara zabaltzea nahi badugu, ezinbestekoa da hiztun berriak irabaztea eta hizkuntzari arrotz zaizkion eremuetara sartzea.
Oso garrantzizkoa da euskaldun berrien ekarpena. Baina beren erabilera bermatzeko baldintza batzuk bete behar dira. Harreman sarea euskalduna izatea, batetik, eta euskaldun berriena ez da izaten. Bigarrenik, euskaraz erdaraz bezain erraz mintzatzeko trebetasuna dago. Eta hori ere berrietan erabilpenarekin lortzen da.
Berreuskalduntze prozesuaren birformulazio bat beharko da agian.
Euskara ikasten saiatu diren asko ez dira inoiz ongi lortzera iritsi. Gure inkesta ez da hori ebaluatzeko egina, baina bizpahiru erreflexio gai aurreratzen dizkigu. Batetik, zein den euskalduntze-alfabetatzearen emaitza eta horiek hobetzeko bideen eztabaida piztea. Bigarrenik, adinekoen euskalduntze-alfabetatzearen bidez espero behar duguna zer den. Asko ari dira esaten eskolari ez ote garen eman dezakeena baino gehiago eskatzen.
Azterketan hizkuntzarekiko leialtasuna aipatzen da, eta kontzeptu hori nahiko eztabaidatua da.
Euskaldunek euskaraz hitz egin dute luzaz besterik ez zekitelako, edo zenbait gunetan _familian..._ besterik erabiltzen ez zelako. Gaur, elebidunek euskaraz hitz egiten dute aukera dutenean, bi hizkuntzetatik edozein erabiltzeko gai izanik ere. Errazago egiten dutelako, edo gune euskaldunetan bizi direlako, edo ahalegintzeko erabakia hartu dutelako. Inertzia ala leialtasuna, ez da eztabaida garrantzitsua: baldintza batzuk betetzen direnean hala egiten dute, eta hori da inportantea.
Erabilera garantizatuko duen ezagutza lortzeko denbora asko beharko dela diozue.
Helburua euskararen erabilera eremu guztietara zabaltzea bada, ezinbestekoa da ditugun hiztunei eta erabilera eremuei eutsi eta hiztun eta eremu berriak irabaztea. Euskaraz gehien etxean egiten da, gero inguruko auzoan, apaizarekin, lagunartean eta haurren irakasleekin, gutxiago lanean eta gutxien eremu formaletan.
Eremu guztietara iristeko epe ertainera begiratu behar dugu. Gaur eskolatzen ari diren haurrak familiak osatu eta beren haurrei euskara transmititzen hasten direnean, belaunaldi hori izango dugu lehenbizikoa kopuru handi batean lehen hizkuntza euskara duten elebidunak sortuko dituena.
Aldaketa hori urtetan koantifikatu al daiteke?
Jo itzazu hamabost bat urte. Gaur 13-14 urtekoen artean erdiak baino gehiago dira, EAEn, elebidunak. Eskolan oro har laster %60 bat izango dira elebidunak. Horiek seme-alabak ekartzen hasten direnean izango da aldaketa nagusia, hamabost edo hogei urte barru.
Erabilera handitzen doala diote ikerketa guztiek, gureak, EKBrenak edo Siadecorenak, eta hori gazte gehienak euskaldunberriak izanda eta ingurua guztiz euskalduna izan gabe. Askoz hazkunde handiagoa izango da aipatzen dugun epe horretan.
Lehentasunak zein dira, hiztun berriak sortzea ala erabilera eremuak irabaztea?
Biak batera, bata egiteagatik ezin dugu bestea baztertu. Baina ditugun bitarteko urriei ahalik eta etekin onenak atera behar dizkiegu. Oso euskaldunak diren herrietan esfortzu txiki batekin lor dezakegu biztanleek egunaren 24 orduak euskaraz bizi ahal izatea; batzuetan idazkaria edo medikua euskalduna izatearekin aldatzen da asko. Hiri handietan, biztanle guztientzako politika batek baino etekin hobeak emango dizkigu gazteei begira antolatuak: eskolaz kanpoko jardueretan euskaraz bizi ahal izateko aukerekin, adibidez.
Euskararen kontra posizionatzen den multzo handia ageri da.
Ia %40 euskararen aldeko jarrera batean dago. Heren bat ez alde eta ez kontra. Eta laurden bat euskararen sustapenaren kontra dago. Aldekoak kontrakoen ia bi halako dira, eta heren bat dago tartean. Espero ez zitezkeen datuak direla esan dute batzuek, baina guk espero genituen. Jarrera hizkuntza gaitasunaren arabera aldatzen da: euskaraz dakitenen artean aldeko jarrera, noski, askoz handiagoa da. Jatorriak ere zerikusia du, kultura nortasunak, euskaldun sentitzeak...
Lekurik txarrenean nafarrak gelditu dira. Entzun da horien jarrera neurtzeko baremo egokiena erabili ez ote den...
Idatziz behintzat ez dut gure inkestaren metodologiari buruzko horrelako kritikarik irakurri. Nafarroan kontra %54 azaltzen dira; aldekoak %22 dira, baina beste laurden bat bada ez alde eta ez kontra dagoena, eta hori gureganatu egin behar dugu. Iparraldean ere ia hamarretik lau dira ez alde ez kontra daudenak. Eta EAEn ere aldaketak badira. Ondorioz, politikak tokien arabera egokitu behar dira.
Egoeraren ikuspegi baikorregia eman duzuela ere esan da.
Balorazio baikor gutxi egon daiteke, baloraziorik ez baita apenas egiten, datuak eskaintzen dira. Euskalgintzan eztabaida bat egon dadin materiala da. Ez gaitasun aldetik, ez erabilera aldetik, ez jarrera aldetik, ez dira datu baikorregiak. Hori bai, zenbait aurriritzi hankaz gora jarri du: euskara eskolak salbatuko duen ustea, adibidez. Famili bidezko transmisioaren garrantzia azpimarratzen du. Erabilera gehien baldintzatzen duten faktoreak ere argi eta garbi azaltzen dira.
Eztabaida aipatu duzu. Hori martxan al dago?
Datuok kaleratzea bera eztabaida hasteko modua da. Eztabaidak zabala izan behar du eta euskalgintzan ari garen guztiok hartu behar dugu parte hausnarketan. Eztabaida bat euskalduntze-alfabetatzearen inguruan behar da. Jende bat ari da horretan. Bigarren bat, emaitza horiek nola hobetu. Nik esango nuke azterketa honetan proposatzen diren lehentasunak eta gaur aurrekontuetan ageri direnak ez direla berdinak. Hizkuntza transmisioa ez da lehentasun osoz ageri aurrekontuetan, eta gainera oso iniziatiba gutxi ikusten dira.
Transmisioa ageri zaigu beti lehentasun gisa.
Bi urte eman ditugu HABE, HPIN, udal batzuk, EKB, UEMA eta abarrek transmisio programa bat diseinatzen, programa piloto bat jarri genuen martxan eta orain gabiltza zabaldu nahian, eta aurrekontuetan oso eragin txikia du.
Beste adibide bat: gero eta gehiago dira aisialdi programak sustatzen dituzten udalak. Eta gure diagnostikoaren arabera lehentasunetako bat izan behar du, eta oso gutxitan da hola.
Hiru administrazioek hartu dute parte azterketa honetan. Aurrerapausorik izango al da honetan?
Egin den lana denen artean egin da. Zabalkundeko liburuska ere hiru administrazioen artean atera da, eta hiruretan zabaltzen da. Bigarren azterketa soziolinguistikoa jadanik prestatuta dago, otsailean bertan hasi ginen lehen urratsak ematen. Urte bukaeran hasiko da datu bilketa eta datorren uztailerako izango ditugu jada ustiaketa eta emaitzak. Joan den astean hitzartu zen zein izango den galde sorta.
AMONARRIZ, Kike/ ZUBIRIA, Pello
29-33

GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzErabilera
PertsonaiazAIZPURUA10
EgileezAMONARRIZ1Hizkuntza

ASTEKARIA

1538. zenbakia

1995eko uztailaren 09a

ASTEKARIA PDF-an

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Spoti-fire, Stop-ify edo Spoti-fair

Etzi.pm | Yeray Gascón

Israelek Gaza hiria ebakuatzeko agindua eman du eta drone batek eraso egin dio Flotillari Tunisian

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Aske utzi dute Jose Mari Dorronsoro euskal presoa, 32 urteren ondoren

ARGIA

Bazuen mezua, noski, Pekineko desfileak; baina zein zen mezua?

Mikel Aramendi

“Bizitzaren aldeko jarrerak bigarren planoan uzten du zarata”

Olaia L. Garaialde

Azkenak

2025-09-10 | Gedar

“Ontzidia blokeatzen badute, unibertsitateak hartuko ditugu”

Europako hainbat unibertsitatetan ikasleek abiatutako dinamikarekin bat egin du IAk, eta hurrengo deialdietara adi egoteko eskatu du.

2025-09-10 | Aitor Aspuru Saez | Aiaraldea

Azaroaren 23an izango dira Arabako kontzejuetako hauteskundeak

Arabako Foru Aldundiak adierazi du litekeena dela irailaren 21ean irekitzea epea hautagaien zerrendak aurkezteko.

2025-09-10 | Hizkuntz Eskubideen Behatokia

Hizkuntz Eskubideen Behatokia

Hizkuntz eskubideen abuztuko urraketa eta zoriontze aipagarrienak

2025-09-10 | Mikel Garcia Idiakez

Hezkuntzan eremuka lan egitea fokupean jarri du Kataluniako Auzitegi Nagusiaren ebazpenak

DBHko 4. mailan eremuka irakastea planteatzen duen curriculum agindua bertan behera utzi du Kataluniako Auzitegi Nagusiak, aurrez Batxilergoan egin zuen gisan. Eremukako proiektuen aurkako salaketa Aspepc DBHko irakasle katalanen sindikatuak jarri zuen.

2025-09-10 | Kanaldude

Su eta Gar izarrak

MULTIMEDIA - solasaldia

2025-09-09 | Zigor Olabarria Oleaga

Israelek Hamaseko negoziatzaileak bonbardatu ditu Qatarreko hiriburuan

Erasoaren helburu izan direnak Trumpek proposatutako su-etena negoziatzen ari zirela azaldu du Hamasek. Israelek erasoa baieztatu du, eta Qatarrek “eraso kriminala” kondenatu.

2025-09-09 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Nepalgo lehen ministroak dimisioa eman du, protesta gogorren ondorioz

Liskarretan gutxienez hogei pertsona hil dira astelehenean. Astearte goizean, lehen ministroaren etxeari su eman diote manifestariek. Herritarrik gazteenak ari dira protestan, gobernuaren ustelkeriaren aurka, eta bereziki, sare sozialen debekuak eraginda.

2025-09-09 | ARGIA

Aske utzi dute Jose Mari Dorronsoro euskal presoa, 32 urteren ondoren

Jose Mari Dorronsoro preso politikoak Frantziako Estatuan bete zuen zigorra aintzat hartu ondoren, aske utzi zuten abuztuan, Etxerat elkarteak jakinarazi duenez.

2025-09-09 | Mikel Aramendi

ANALISIA

Bazuen mezua, noski, Pekineko desfileak; baina zein zen mezua?

Zuzenean, askok, edo geroago ehunka milioik ikusi ahal izan duten irailaren 3ko Pekineko desfile militar erraldoiak bazuen, bai horixe, mezua. Halako guztiek bezala, esan genezake. Antolatzaileen borondateaz harago doazen mezuak, batzuetan. Mezu horiek zein eta norentzat ziren... [+]

2025-09-09 | Mikel Garcia Idiakez

Eskola segregazioa gainditzea helburu duen mahaia abiatu du Jaurlaritzak, STEILAS eta ELA gabe

"Erronka izugarria" duen mahaia jarri du martxan Eusko Jaurlaritzak, 50 bat eragilerekin: eskola segregazioa gainditzeko neurriak adostea. STEILAS eta ELA sindikatuek ez dute parte hartu; Jaurlaritzak oinarri dituen politikek segregazioa betikotzen dutela diote.

2025-09-09 | Jon Torner Zabala

Itsasoaren berotzeak euskal kostaldeko espezie batzuen portaera aldatu du, Aztiren arabera

"Berdela iparralderantz ari da mugitzen, itsasoa berotzeak sardinari ez dio on egiten eta geroz eta gutxiagoa dago, antxoarentzat ona da eta geroz eta gehiago dago, baina txikiagoa da...", dio Aztiko ikerlari Xabier Irigoienek, EITB Datak tenperaturaren gorakadaz egin... [+]

2025-09-09 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Israelek Gaza hiria ebakuatzeko agindua eman du eta drone batek eraso egin dio Flotillari Tunisian

Hirian milioi bat pertsona inguru bizi da egun, eta ez dute nora jo. Pazienteekin eta lanean geratuko direla adierazi du Shifa ospitaleko zuzendariak, eta babesa eskatu dio nazioarteari. Bestalde, gauerdian, Global Summud Flotillako ontzi bati eraso egin dio drone batek... [+]

2025-09-09 | Gedar

EAJko presidente ohi Andoni Ortuzar kanpo-aholkulari gisa fitxatu du PwC multinazionalak

"Komunikazioan eta gai publikoetan" lagunduko dio enpresari. Lizitazioak manipulatzeagatik isundu izan dute konpainia, eta lotura zuzenak ditu EAJrekin.

2025-09-09 | Euskalerria irratia | Inhar Iraizotz

Nafarroako azoka ekologiko handiena Noainen lurreratuko da irailaren 12tik 14ra

Hamargarren urtemuga ospatuko du aurten Nafarroako Azoka Ekologikoak. Berrogei postuko azokaz gain mintzaldiak, tailerrak, kontzertuak eta erakusketak izanen dira

2025-09-09 | Irutxuloko Hitza

Kaleratzeak Stopek gaitzetsi du Donostian GOe egiteko azkartasuna, ondoko orubeko gazteentzako apartamenduei ekiteko datarik ez dutenean

Joan den astean jakinarazi zuten Basque Culinary Centerren GOe eraikina urriaren 20an inauguratuko dutela, eta horren harira, Kaleratzeak Stop plataformak idatzi bat helarazi du komunikabideetara. Bertan, gaitzetsi egin du Basque Culinary Centerreko eraikin berria 20 hilabetetan... [+]

Eguneraketa berriak daude