Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
igandea 2025eko ekainaren 29an
«Eboluzioa nekatuta bezala dago»
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Barandiaranek, 1958an elkarrekin kobazulo batera sartu zirelarik, bera tresnak aztertzen ari zela eta, Aranzadi berriz giza hezurrak, Jesus Altunari esan zion: «Zergatik ez zara zu animalien hezurrez arduratzen?» Hor ari da, bada, mendian ez bada San Telmoko lantokian, tamaina guztietako hezurrez inguratuta. Zubialdeko aurkikuntza piktorikoa eta gero agobiatuxe dabil, baina guri kontu zahar pare bat esateko hartu du betarik.
Australopitekoa ("Hegoafrikako tximua") benetako hominidoa zen ala ez zen, eztabaida handiak izan dira. Antropologoak beti, duda muda horretan. industriari begiratu izan dio: hezurrekin batean lanabesak azalduz gero, hura gizakitzat jo izan da, eta bestela ez. Duela hogeitamarren bat urte bero-bero piztu zen eztabaida horretan, batzuek esaten zuten, australopitekoaren zenbait hezur, letugin eta adar landuta zeudela (hau da, industria osteo-odonteokeratikoa zela), beste batzuek berriz ezetz: hienek-eta beren hortz-karraskez markatutakoak izango zirela. Eta azken bolada honetan, bigarren hipotesi hori nagusitu da: uste denez gutxienik, hura animalia haragijaleen lana izango zen.
Bitartean, ordea, gertatu da, orain dela hamabost bat urte Erdi-Sortaldeko Afrikan homo habilis agertu zela, Orain dela 2.500.000 urteko gizakia: australopitekoa bezain zaharra eta industriarekin; hura baino pittin bat eboluzionatuagoa gainera.
Hortaz: neandertalak galdu ote ziren? Ekialdeko Europan neandertal batzuk aurkitu dira, Espainia eta Frantziakoak baino hominizatuagoak, gaurko gizakiarekiko hainbesteko ezberdintasunik gabe; beraz Ekialdeko antropologoek uste dute neandertala ez zela galdu.
Zergatik beste haiek galdu ziren? Giro aldaketa handietara, izozteetara, hain egokituak ez zirelako. Beste hipotesi bat: gaurko gizon europarra ez zen bertan sortu, Afrikatik helduko zatekeen –hezurren azterketa biokimikoek hala pentsarazi dute.
Gauza bera da gizakiarekin: zuhaitz batean bezala, eboluzioa milaka urtetan zehar dibergentea izan da, isolatuta zeudelako. Baina gaur, isolamendua bukatzen ari da, arrazak homogeneizatzen ari dira: joan Amerikara, begira Parisen. Horrek ez du uzten izan dadin berezko eboluziorik. Eboluzio dibergenteak egin du, egin behar zuena. Bestalde, eboluzioa nekatuta bezala dago; hara, nitxo, leku guztiak bete egin dira leizezulorik zuloenetan ere badira animaliak–beraz eboluzioaren oinarri den mutazioa ere agortuta dago.
Beste datu bat: har ezazu Jurasiko aroa. Handik atzerakako berrehun milioi urteetan, hogeitalau intsektu orden agertu ziren, eta ornodunen klase guztiak ere bai. Handik honako berrehun milioi urteetan berriz, ez da klase berririk azaldu batere. Espezie eta familia batzuk bai, baina orden edo klaserik, ezta bat ere. Horregatik uste dut, zuhaitz handi hori bere azkenetan dela. Imajina pago bat: adar handi guztiek eta adartxo gehienek beren heldutasuna iritsi dute; kimu berri gutxi, hemendik aurrera.
Beste arrazoi bat lehen lau hanketan ibiltzen ginen. Eskua, ibiltzeko funtzioa galdu eta lanerako libratu genuen –zutik jarri arte. Zutik gaude, orain atzeraka okertzen hasi behar ote dugu? Selekzio naturalaren printzipioaren arabera –mutazio onak jaso, txarrak baztertu–, ez dirudi horretan batere bentajarik izango genukeenik.
Eboluzio psikologikoa geratuko litzateke, progresoa. Akaso garunak ez du oraindik eman, eman behar zuen guztia. Eboluzio soziala gera liteke: elkartasun handiagoa, sozialismoa –filosofia bezala...
Asia, Afrika, Europako korronte guztiak pasatzen ziren handik: ikasi eta erakutsi. Kanpotik ideiak sartzerakoan, kultura izpirituala aldatu egiten da; Euskal Herrian gertatu dena, indoeuropar garaiko ipuinak atzo arte berdin mantendu dira, baina telebistarekin-eta erabat aldatu da. Mito berriak sortu dira, progreso materiala dei dezakegunari lotuta: zapatilen mitoa, kasu. Lehengo mitoak, laminaketa, politagoak ziren baina.
NORTASUN AGIRIA
Berrogeita hemezortzi urte, semea, alaba, eta emazte gaztea ditu
Ez haragia maite du horrenbeste, ez animaliarik dauka bere Zorroogako pisuan
Tesia aztarnategietako abere hezurrez burutu zuen, 1 971 n
Arrasateko Lezetxikin Euskal Herriko lehenbiziko neandertala, emakume baten beso hezurra aurkitu zuen berak
Hego Alemaniako barrokoa beste erromanikoa gustatzen zaio–eta gotikoa, eta Ekain, eta Eunate, «altxor zein baino zein ederragoak».
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Xabier Letona Biteri
|
Lorea Agirre
#2
Maddi Sarasua Laskarai
#3
Olaia L. Garaialde
#4
#5
Azkenak
2025-06-28
Urko Apaolaza Avila
Hernaniko Txosna Batzordea: “Faxismoari eta arrazakeriari bidea itxiko diegu”
Hernaniko San Joan jaietan magrebtarren kontrako eraso gehiagoren berri eman dute Hernaniko Txosna Batzordeak eta Amher SOS Arrazakeriak. Salatu dute herrian asteak daramatzatela "jarrera, gezur eta ekintza antolatu arrazistak" bizitzen, eta ohartarazi dute: "Hau... [+]
2025-06-27
Nagore Irazustabarrena Uranga
Fermin Leizaolaren mundu interesgarriak
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
2025-06-27
Maria Ortega Zubiate
Lurra eta konpromisoa ardatz, Bizkaiko hamar emakume baserritarren historia kaleratu dute
Maribi Ugarteburuk, EHNE Bizkaiaren enkarguz, herrialdeko hamar emakume baserritarren bizi historiak batu ditu Erein, Borrokatu, Bizi liburuan. Azken mende erdian Hego Euskal Herrian nekazaritzan eta abeltzaintzan izandako gertaerak bizi izan dituzten emakumeak dira protagonista.
2025-06-27
Hala Bedi
Agurain eta Legasako ArcelorMittal enpresako langileek greba mugagabeari ekingo diote uztailaren lehenetik aurrera
Zuzendaritzak aurkeztutako Enplegu-erregulazioko espedientea (EEE) atzera bota eta "irtenbide bat bilatzeko negoziaketak hasteko helburuz", Agurain eta Legasako ArcelorMittal enpresako langileek greba mugagabeari ekingo diote.
2025-06-27
Eneko Imaz Galparsoro
LGTBIQ+ Komunitatearen Nazioarteko Egunaren bezperan, “sexu askapena eta harrotasuna” aldarrikatu ditu EHGAMek
Argitaratutako oharrean, EHGAM Euskal Herriko Sexu Askapen Mugimenduak ohartarazi du "faxismoa eta ideia faxistak" zabaltzen ari direla mundu mailan, eta "erresistitzeko prest" daudela: "Beldurra baino askoz handiagoa da sentitzen dugun amorrua".
2025-06-27
Onintza Irureta Azkune
EHUn kitxuaz, komunitate indigenen erresistentzia aldarrikatzeko
María del Cielo Galindo Puyalek EHUn Master Amaierako Lana aurkeztu du ostegunean, ekainaren 26an. Galindok kitxuaz hitz egin du epaimahaiaren aurrean, Boliviako emakume indigena meatzarien parte-hartze politikoaz. Lana kitxuaz eta gaztelaniaz idatzi du, eta bere anaiak... [+]
2025-06-27
Montserrat Auzmendi del Solar
'Missa Solemnis'
Bihotzetik zeruraino
Beethovenen 'Missa Solemnis'
- Taldeak: Bilbao Orkestra Sinfonikoa (zuzendaria: Nuno Coelho), Bilbao Koral Elkartea (Enrique Azurza) eta Iruñeko Orfeoia (Igor Ijurra).
- Bakarlariak: Mira Alkhovik (sopranoa), Nerea Berraondo (mezzoa), Michael Porter (tenorea)... [+]
2025-06-27
Jon Fernández González
Baztango Udalak “euskal errepublikaren parte” dela erabaki du
Aurrez, Plentziak, Alkizak eta Gernikak euskal errepublikaren parte izatea erabaki zuten. Baztanekin, dagoeneko Euskal Herriko lau herriek hartu dute erabakia.
2025-06-27
Uxue Gutierrez Lorenzo
'Artxibo biluzia'
Memoria indibiduala, memoria kolektiboa eraikitzeko
Artxibo biluzia
Nor: Intza Alkain eta Javi Barandiaran (Metrokoadroka).
Non: Lemoako Kotxepin aretoan.
Noiz: ekainaren 2an.
-------------------------------------------------------
Lemoan independentzia eguna ospatzen ari dira. Kotxepin kultur etxearen alboan,... [+]
2025-06-27
Eneko Imaz Galparsoro
Adin txikikoak dituzten Gasteizko bi familia kale egoeran geratzeko arriskuan daude
Duela urtebetetik duen aldi baterako harrera proiektua eten diote familia bati, eta bestea joan den astean etxegabetu zuten, inolako jakinarazpenik jaso gabe. Auzoan Bizi etxebizitza sareak agerraldia egin du ostegunean Txagoko Komunitate Sarearekin eta Federico Baraibar... [+]
2025-06-27
Xuban Zubiria
Bretoiera eta Bretainiako kultura sustatzen zuen Breizh kooperatiba itxi dute
Bretainiako adierazpide musikal zein literarioen sustatzaile eta banatzaile nagusia izan da Breizh kooperatiba. Ia zazpi hamarkadetako ibilbidean ehunka egile bretainiarren lanak editatu eta ekoitzi ditu, horietako hainbat bretoieraz.
2025-06-27
Jon Fernández González
Frantziako Estatuak EEPn 100.000 euro gehiago inbertituko ditu, baina helburuetatik urrun
Maider Behotegi Euskararen Erakunde Publikoaren (EEP) lehendakariak inbertsio handitze guztiak berri onak direla adierazi zuen iaz. Hala ere, erakunde bakoitzak gutxienez 300.000 euro gehiago ipintzea "beharrezkoa" dela nabarmendu zuen, helburua 2050ean hiztun kopurua... [+]
2025-06-27
Maria Ortega Zubiate
Ed Rojas
“Trans legea onartu dute, baina zer gertatzen da identitate ez-bitarrekin?”
Tramite burokratikoetan murgilduta dago Ed Rojas. Kolonbian jaio eta bizi, 2022an Ikasketa Feministak eta Generokoak Masterra egin zuen EHUn. Baina titulua amaitu eta hiru urtera, ez du lortu bere izenean jasotzea. Arrazoia? 2022an ez-bitar markagailua jarri zuen bere... [+]
2025-06-27
Olaia L. Garaialde
Azken hamar urteetan %21 jaitsi dira iktus kasuak Nafarroan
2009tik 2023ra izandako iktus intzidentziak jaso ditu Nafarroako Osasun Publikoko eta Lan Osasuneko Institutuak. Iktusa izan duten nafarren %84k arrisku faktoreren bat zuen.
Eguneraketa berriak daude