Idazlea, itzultzailea eta Euskalgintzaren Kontseiluko lehen idazkari nagusia izan da Xabier Mendiguren Bereziartu. Ezkion (Gipuzkoa) jaioa, 1945ean, seminarista sartua, euskararen inguruan eman zuen bizitza. Euskalgintzaren Kontseiluko idazkari nagusia, 1997an sortu zenetik 2010era arte, eta euskaltzain urgazle izendatu zuen Euskaltzaindiak.

Ikastolen mugimenduan ibili zen urte luzez, besteak beste Saioka euskarazko ikasliburuak sortzen, Bizkaiko eta Gipuzkoako Ikastolen Elkartearekin. Iker taldearen sortzaile ere izan zen, 1974an. Egun Kontseilua denaren aurrekaria sortu aurretik, itzultzaile gisa egin zuen lan nagusiki; 11-12 hizkuntza ikasi zituen. Egunkariaren sortze prozesuko bileretan ere egon zen.

Euskararen normalizazio bidean

Euskararen Legea 1982an egin zuen Eusko Jaurlaritzak, eta hamabost urte beranduago-edo sortu zen Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua. "Ikusten zen legea sortu eta pasatzen ari ziren urteak pasatzen ari baziren ere, euskarak ez zeramala espero zen abiadura. Espektatibak ez ziren betetzen ari, euskalgintzaren gehiengo horrentzat behintzat", adierazi zion ARGIA aldizkariari 2008an emandako elkarrizketa batean.

Euskararen normalizazioaren bidean, honelakoxe irakurketa egiten zuen Mendigurenek 2008an: "Hizkuntza eskubideen aldeko borroka luzea da, bistan dago. Emaitzak ez dira berehala ikusten". Ez zen oso baikorra orduko hartan: "Euskararen egoerari ez diogu buelta ematen, egiten duguna da iraun eta zenbait tokitan galdu. Gaurko erritmoekin euskararen normalizazioa izugarri berandutuko litzateke eta zalantza handiak ditugu hainbeste urte pasa eta gero normalizazio hori lortuko litzatekeenik. Gerta badaiteke epe batzuetan ez badira helburu batzuek lortzen atzerako pausoak ere ematea".

Baikorrago hitz egin zion iazko urtean Gipuzkoako Hitzari, baina ñabardura jarrita: "Aurrerapausoak eman ditugu, zorionez; nabarmena da hori, baina ez nahiko genukeen abiaduran eta tamainan. Maila guztietan, baita politikarien eta erakundeen artean ere, gauza gehiago egin beharko genituzkeela uste dut. Beste toki batzuetan daukaten irmotasuna falta zaigu guri".

Paul Bilbaok –Mendigurenen erreleboa hartu zuenak 2010ean, eta 2023ra arte Kontseiluko Idazkari Nagusi izan denak– nabarmendu du Berria egunkarirako bidalitako artikuluan "guztiekin adostasuna lortzeko gaitasuna" zuela Mendigurenek, "enpresekin, sindikatuekin, guztiekin" hitz egiteko: "Oso argi izan duzu beti, Xabier, herritar guztiak euskaldundu beharko direla, gure herria euskaraz biziko bada".

Kontseiluko kargua utzi eta gero, EH 11 Kolore elkartean eledun jardun zuen Mendigurenek hainbat urtez. "Zubiak eraikitzea" zuen helburu, euskal gizartea askotarikoa delako kultura, hizkuntza, jatorri eta ideologian, eta betidanik hala izan bada ere, Mendigurenen ustetan, "ez da jakin" askotarikotasun hori kudeatzen. 2013ko ekainaren 1ean egin zuten festaren atarian, honela mintzatu zitzaion ARGIAri: "Bi estaturen artean banaturik dago Euskal Herria, eta ez dugu ahalmenik aniztasuna kudeatzeko. Horrez gain, estatuen barneko migrazio joerek eragin handia dute errealitate soziokulturalean. Zuloa handia dago hor, ez da lortu euskal kultura eta hizkuntza guztien izaeran itsastea".

Iñaki Mendiguren, anaia: "Bera izan zen euskalzaletu ninduena"

Ikuspegi familiarrago batean hitz egin du Iñaki Mendiguren anaiak Euskadi Irratiko Faktorian, ez baitira "une gozoak", baina ez omen da "espero ez zuten zerbait".

Anaia "intelektuala eta oso jakintsua" zuela esan du Iñaki Mendigurenek, eta "ni beti izan naiz bere anaia txikia, bere urratsak jarraitzen ahalegindu dena". Seminaristak ziren bi anaiak nerabetan, ez zeuden leku berean, Xabierko Gazteluko jesuitekin zegoen Iñaki, "gaztelera garbian" ikasten. Kartaz komunikatzen ziren bien artean: "Xabierrek esan zidan horietako batean, eskertuko ninduela hemendik aurrera euskaraz idatziko banio". Hor hasi zen euskara lantzen, jesuita batzuk bazirelako euskaltzaleak zirenak. "Poliki-poliki egin genuen, anaiak sartu ninduen horretan".