Martin Ugalde kazetariak Lezo Urreiztietari egindako 35 orduko elkarrizketa ardatz hartuta, Jainkoak ez dit barkatzen dokumentala prestatu du Josu Martinez zinegileak.
Euskal Herriaren askatasuna negoziatu zuen atzerriko gobernuekin, mugalaria izan zen, kontrabandista eta beste hamaika lanetan aritutakoa. Hilaren 23an Oihaneder Euskararen Etxean aurkeztuko duen dokumetalaren berri eman du ALEA FM irratsaioan.
Zerk eman zizun atentzioa Lezo Urreiztietaren atzetik joateko?
Uste dut dena dela berezia Lezorengan. Berari buruz entzun eta segidan deitzen du arreta, neuri bakarrik ez. Lezo izan zen itsasgizon bat, abertzalea, utopikoa, idealista, heterodoxoa. Eta, aldi berean, kontrabandista, pirata… halako gauza asko esan genitzake. Ehunka lagun salbatu zituen hegoaldetik iparraldera pasatuz errepresio garaietan, euskal gudarientzako armak ekarri zituen kontrabandoz gerra garaian Europako herrialde desberdinetatik, Franco hiltzeko atentatuak saiatu zituen, Frantziako erresistentziekin kolaboratu zuen, Euskal Herria askatzeko plan desberdinak izan zituen… Nola ez deitu atentzioa, ezta?
Nondik abiatu zinen dokumentala sortzeko?
Lezoren ahotsez kontatzen da dokumentala. Martin Ugaldek 1970eko hamarkadan egin zizkion elkarrizketa batzuk dira dokumentalaren ardatza, horietatik abiatzen delako. Lezo bera da, zaharra zenean, bere bizitza kontatzen duena goitik behera, tartean, aipatu ditugun horiek eta beste asko ere bai. Zinta horietatik abiatu nintzen.
Nola izan zenuen haren berri?
Ezagutu nuen jende batek aipaturik, baina oso gutxi zegoen haren inguruan. Jakin nuen Martin Ugaldek elkarrizketa horiek egin zizkiola eta zinta horien bila hasi nintzen. Aurkitu nituenean berehala ikusi nuen istorio izugarria zegoela kontatzeko, eta dokumental bat izan behar zela; justuki horregatik, Lezok berak kontatu zezakeelako eta oso erakargarria zelako. Lezok badu baita ere mintzatzeko manera eder bat, ikusten da nortasun handiko pertsona dela, karisma handikoa eta uste dut ikusleak bere eskutik eramaten dituela pelikula guztian. Lezoren ahotsa dokumentaleko bihotza da, eta harekin batera bada "bigarren mailako" koro bat: Lezoren senideak, historialariak, lagunak eta beste hainbat. Lezo Urreiztietak esandakoak aberastu, zehaztu edo testuinguruan jartzen dituzte hauek.
'Gure sorlekuaren bila' aritu zinen aurreko dokumentalean. Oraingoan nolako lana izan duzu zinta horiek bilatzeko?
Andoaingo udaletxean zeuden. Kartoietan zeuden; neu nintzen lehen pertsona horiek entzuten zituena grabatu zirenez geroztik, inork galdetu ez zuelako orain arte. Non zeuden jakin nuenean, ez da arazorik izan, Martin Ugalderen familiak eta Udalak erraztasun guztia eskaini zidaten. Zorionez egoera onean zeuden, digitalizatu, etxera eraman, eta, hortik aurrera, hori guztia neureganatu eta nolabait hari bat tiratzeari ekin nion.
Zergatik izan da ezezaguna halako pertsonaia bat orain arte?
Zaila da erantzuten. Nik haren berri izan nuenetik berari lotu nintzaion; galdera hori erantzun beharko lukete nolabait ahazturan mantendu dutenek. Gerra zibileko hainbat pertsonaia ezagutzen ditugu, baina Lezo ez zuten gogoratu beharrekoen zakuan sartu. Eta nik hipotesi bezala esango nuke agian Lezo gizon librea zela, oso librea ere, eta alderdi edo mugimendu politiko bakar batek ere ez zuela bere memoria osoki erreibindikatzen ahal. Gure herrian historia pixka bat modu manikeoan egin da, onak eta txarrak, gu ta gutarrak izaten da oihurik errepikatuenetako bat eta horrela egin izan dira gauzak. Eskema horien barruan Lezo ez da sartzen. Lezok bazituen bere ideiak, independentista sutsua zen, gehiegiko militantea, baina horrek ez zion eragotzi beste jende ugariri laguntzea; Jose Antonio Agirrerekin baino harreman hobea izan zuen Indalecio Prietorekin, eta sozialistak, komunistak, ETAkoak lagundu zituen bere bizitzako garai ezberdinetan. Eta agian horrek, heterodoxia horrek, edo libre izate horrek utzi du orain arte behintzat memoriaren zeratik kanpo.
Antza denez, Pazifikoan irla bat erosteko ametsa izan zuen, euskaldunok bertara joateko ametsa.
Ametsa baino gehiago izan zen, hori burura eramateko hainbat gauza egin zituelako; Lazaro Cardenasekin ere bildu zen, Mexikoko gobernuko jendearekin. Eta hori gaur egun asmo ero bat irudi du, baina kontestuan jarri behar da; Lezok hori pentsatzen zuen garaian juduek antzeko gauza bat egin zuten. Bera zerbait baldin bazen, uste dut Euskal Herriaren askatasunaren aldeko gudari bat izan zela, bihotz bihotzerainoko independentista bat, eta une batean heldu zenean konklusiora Espainia eta Frantziaren artean oso zaila izango zela independentzia lortzea sekula, beste alternatiba batzuk bilatzen hasi zen.
Albistea hau Arabako Aleak argitaratu du eta CC-by-sa lizentziari esker ekarri dugu ARGIAra.
2025ean 40 urte beteko dira Mikel Zabalza hil zutenetik, eta 47 urte Germán Rodríguez eta Joseba Barandiaran hil zituztenetik. Horiek guztiak Estatuko Segurtasun Indarren biktimak dira, eta Sanfermines78 Gogoan elkarteak Espainiako Gobernuari eskatu dio "Estatuaren... [+]
IRUTXULOKO HITZAk eta Dinamita Tour egitasmoak 36ko gerra Donostian nolakoa izan zen eta hiria beste ikuspegi batetik ezagutzeko ibilaldia antolatu dute elkarlanean, uztailaren 21erako. Elkargunea Bretxako Sarriegi plazako estatua izango da, 19:30ean, eta Amararaino joango dira... [+]
Astelehenean, 40 urte beteko dira Joseba Sarrionandia eta Iñaki Pikabea presoek Martuteneko kartzelatik ihes egitea lortu zutenetik. Egiako pisu batean izan ziren ezkutaturik bi iheslariak, eta oraindik milaka eztarrik abesten dute «kristoren martxa dabil!».
Altzagatik itsasadarraren parean doan BI-711 errepidearen Jose Luis Goyoaga etorbidearen izena aldatzeko herritarren parte-hartze prozesuaren ondoren, kale horren izen berria Zirgariak etorbidea izango da.
78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.
Inor gutxik ukatuko du ziurgabetasunez beteriko garai batean gaudenik. Krisi ekonomikoaren, ezegonkortasun politikoaren eta klima-aldaketaren inguruko mezuez inguraturik gaude. Ikaraturik bizi gara. Hori guztia gutxi balitz, globalizazioaren ondorioz, nazioen izaera zalantzan... [+]
Belaunaldi oso baten liburua da Palinpsestoa. Idazten dakien modura idatzi du Arrieta Ugartetxeak, eta horixe dateke alde gaitza. Gainerakoan, hortxe gure iragan hurbila, gerra ondoa, apaiz giroa, euskara, militantzia… eta ez hain hurbila ere, senide nagusien gerra... [+]
Datorren irailaren 25ean 40 urte beteko dira GALek Baionako Monbar hotelean egindako atentatutik, non lau euskal errefuxiatu hil zituen. Horren karietara, Gogora Memoria, Elkarbizitza eta Giza Eskubideen Institutuak oroimen ekitaldi bat egingo du udazkenean.
Donostiako Udaleko Memoria Historikoaren Aholku Batzordeko Sinbologia Lantaldeak dokumentazioa aurkeztu du, eskultura frankista dela frogatzeko. Eskulturaren jatorriaren inguruko eztabaida ireki nahi dute hirian, eta udal gobernuari zenbait eskaera egin dizkiote.
Salvador Puig Antich frankismoaren kontrako militantea izan zen. Askapen Mugimendu Iberikoko kidea, 1973ko irailaren 25ean atxilotu zuten. Gerra-kontseilua egin zioten, eta garrotez exekutatu zuten handik sei hilabetera, 1974ko martxoaren 2an. Aurtengo otsailean baliogabetu du... [+]
Nazismoaren biktimak izandako euskal herritarrak oroitzeko Eusko Jaurlaritzak egin duen lehen aitorpen instituzionala da. Hego Euskal Herriko 253 pertsona deportatu zituzten 1940 eta 1945 urteen artean. 113 bertan hil ziren eta beste asko, handik bizirik irten baziren ere... [+]
Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.
50 urte bete dira Polizia frankistak Mikel Gardoki Azpiroz ETApm-ko kidea tirokatuta hil zuenetik. Egiari Zor fundazioko kideek eta Gardokiren kide Juan Miguel Goiburu Mendizabal 'Goiherri'-k hartu dute parte ekitaldian.
1945ean Neuengammeko nazien kontzentrazio esparruan hil zen Jean Iribarne gamerearraren diru-zorroa berreskuratu eta bere senideei eman diete. Ipar Euskal Herrian gutxienez 350 herritar deportatu zituzten erresistentzian parte hartzeagatik, eta ia erdia ez ziren bizirik atera.
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.