Tipulazkaiak
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Negua gozatuko diguten itxaropenarekin etxean uzta jasotzen dugun guztioi gertatu zaigu. Txokoren batean patata bat (Solanum tuberosum), baratxuri buru bat (Allium sativum), sagar bat (Malus domestica), mizpira bat (Mespilus germanica), hurren bat (Corylus avellana), artabururen bat (Zea mays), tipula bat (Allium cepa), intxaurren bat (Juglans regia), gaztaina aleren bat (Castanea sativa) galdu da eta halako batean topatzen duzu. Fruituak ustelduta, elkortuta, zaharminduta edo hustuta. Baina landareen erreserbak direnak, patata, baratxuria eta tipula kasu, landare berri bat emateko ahalegin guztian, erreserba horiek mugitu eta kimu berri bat edo batzuk luzatzen ari dira.
Izan ere, eguna luzatzen ari da. Hori du ona neguak. Neguan sartu orduko gaua mozten eta eguna luzatzen ari dira. Sasoi berria hemen da. Landare batzuek neguan bertan egingo dute hazi-loratu ziklo osoa, beste batzuek udara edo udazkenera arte luzatuko dute.
Eguna luzatzea sasoi berriari ekiteko seinalea da. Denboraren kontrolerako seinalea da. Jaso dugun landare erreserba horrek beste landare bat eman nahi izatea eta horretarako ernamuina mugitu eta kimu bat ematea denbora kontua da. Lehenxeago edo geroxeago gertatuko da. Ernamuindu, zildu, muskildu, erne, ernatu, morrondu, zila edo ziria edo morroa garatu.
Tipula adibide hartuta, jaso genuenean loditutako hostoen oinalde mamitsua zen erraboila. Gogorra eta bete-betea, energiaz betea. Orain kanpoko hostoak erabat lehortuta, paper itxurakoak izango dira, eta borobil gogorra zen burua hustu eta uzkurtu da; energia hori landare berri bat sortzera bideratu du, kimu berri bat. Ez dago jateko moduan, kimutxo hori ez bada, eta hobe genuke kimu horri bidea eman: landatu eta tipula berri bat sortu, gero haren burua jateko. Ekin ba.
Tipula hori, guk bildu eta jaso gabe lurrean geratu balitz, tipula asko bihurtuko litzateke. Tipula berri horien kimuak daude buruaren barruan. Horiek banatu eta landatzea da onena, horrela elkarren gainean daudenen artekoen janaria harrapatzeko borrokarik gabe, bakoitza bere tartearekin hobeto eta ederrago haziko dira. Kimuek azpian duten erraboilatxoa lurrean sartu, lur harroan. Hotza ederki eramaten du tipulak eta bi edo hiru hilabeteko tartean jateko modukoak izango dira hustu eta uzkurtutako erraboila haren ordezkoak. Hazgai diren horiei tipulazkai esaten zaie. Bestela, galdetu Altzon, han omen dago tipulen eskola.
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]