Tipulazkaiak
Negua gozatuko diguten itxaropenarekin etxean uzta jasotzen dugun guztioi gertatu zaigu. Txokoren batean patata bat (Solanum tuberosum), baratxuri buru bat (Allium sativum), sagar bat (Malus domestica), mizpira bat (Mespilus germanica), hurren bat (Corylus avellana), artabururen bat (Zea mays), tipula bat (Allium cepa), intxaurren bat (Juglans regia), gaztaina aleren bat (Castanea sativa) galdu da eta halako batean topatzen duzu. Fruituak ustelduta, elkortuta, zaharminduta edo hustuta. Baina landareen erreserbak direnak, patata, baratxuria eta tipula kasu, landare berri bat emateko ahalegin guztian, erreserba horiek mugitu eta kimu berri bat edo batzuk luzatzen ari dira.
Izan ere, eguna luzatzen ari da. Hori du ona neguak. Neguan sartu orduko gaua mozten eta eguna luzatzen ari dira. Sasoi berria hemen da. Landare batzuek neguan bertan egingo dute hazi-loratu ziklo osoa, beste batzuek udara edo udazkenera arte luzatuko dute.
Eguna luzatzea sasoi berriari ekiteko seinalea da. Denboraren kontrolerako seinalea da. Jaso dugun landare erreserba horrek beste landare bat eman nahi izatea eta horretarako ernamuina mugitu eta kimu bat ematea denbora kontua da. Lehenxeago edo geroxeago gertatuko da. Ernamuindu, zildu, muskildu, erne, ernatu, morrondu, zila edo ziria edo morroa garatu.
Tipula adibide hartuta, jaso genuenean loditutako hostoen oinalde mamitsua zen erraboila. Gogorra eta bete-betea, energiaz betea. Orain kanpoko hostoak erabat lehortuta, paper itxurakoak izango dira, eta borobil gogorra zen burua hustu eta uzkurtu da; energia hori landare berri bat sortzera bideratu du, kimu berri bat. Ez dago jateko moduan, kimutxo hori ez bada, eta hobe genuke kimu horri bidea eman: landatu eta tipula berri bat sortu, gero haren burua jateko. Ekin ba.
Tipula hori, guk bildu eta jaso gabe lurrean geratu balitz, tipula asko bihurtuko litzateke. Tipula berri horien kimuak daude buruaren barruan. Horiek banatu eta landatzea da onena, horrela elkarren gainean daudenen artekoen janaria harrapatzeko borrokarik gabe, bakoitza bere tartearekin hobeto eta ederrago haziko dira. Kimuek azpian duten erraboilatxoa lurrean sartu, lur harroan. Hotza ederki eramaten du tipulak eta bi edo hiru hilabeteko tartean jateko modukoak izango dira hustu eta uzkurtutako erraboila haren ordezkoak. Hazgai diren horiei tipulazkai esaten zaie. Bestela, galdetu Altzon, han omen dago tipulen eskola.
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]
Joxe Blanco Gomez laudioarra Lamuzanaturgunea blog-aren bultzatzaile eta Laudiokolore ekimeneko kidea da. Urteak daramatzate Laudion basa landareen inguruko sentsibilizazioa eta formazioa egiten, eta maiatzean, Arraño mendiko baso orkideen inguruko jardunaldiak egin... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]