Plangintza integral bat

Gaur egungo hiriek eraldaketa prozesu sakonak behar dituzte arlo guztietan. Gizarte eta hiriek dituzten erronkak itzelak dira eta horiei heltzeko ezinbestekoa da diagnosi eta planifikazio ariketa integralak egitea eta, ondoren, erabaki partekatuak hartzea, denboran iraunkortasuna izango dutenak. Eta noski, hiriak berregin eta eraldatzeko erabaki eta politika publikoak onartzeak derrigor eskatzen du etengabeko auzokideon partaidetza aktiboa, nola bestela?

Baina, nondik hasi horren konplexua den ariketa? Izan ere, zaila den arren, eraldaketa horiek planifikatzeak denbora, baliabideak eta adostasunak behar dituzten bezala, lehenbailehen egitea ere, azkar erantzutea, ezinbestekoa gertatzen da, gero eta gehiago gainera. Erritmoak eta letra nola uztartu?

Eta hori guztia nola egin? Kontsumo zulo izatetik nola pasa energia edota elikagaien parte baten ekoizle izatera? Nola uztartu hiria kontzeptu/esparrua, bizitzeko baldintza justu eta osasuntsu batzuekin? Nola ezarri arlo eta zerbitzu publikoak eraldaketaren erdigunean? Eta auzokideok nola bihurtu protagonista?

Eskala da gakoetako bat, hau da, nondik eragin, bizitza puntua alegia, auzoa. Horrela, aldaketa klimatikoa eta trantsizio energetikoaren erronken barnean, mugikortasun paradigma berriei heltzeko beharra dago, besteak beste, gertutasunean oinarritutako egunerokotasuna egikaritzeko. Hirien eraldaketa sozio-ekonomikorako plangintzak integralak izan behar dute, egunerokotasunean oinarritutako ondorio sozial nabarmenak dituztelako halabeharrez.

Kontuan izan behar dugu erakundeek (Europar Batasuna, estatuak edota Euskal Herriko herrialdeak) hainbat plangintza eta estrategia onartu dituztela eta zuzenbideak horiek betetzera behartzen dituztela. Besteak beste, Natura Berreskuratzeko Europako Legearen arabera, Europako lehorreko eta itsasoko eremuen %20 2030rako leheneratzea eta berreskuratzea eskatzen du.

Hiri eremuetan ere. Estatuko zein Nafarroako aldaketa klimatikoari aurre egiteko legeak eta foru legeak hiriak berraldatzeko konpromisoz josita daude. XXI. mendean, natura aldaketa klimatikoaren aurrean burutu behar diren egokitze eta arintze neurriek halabeharrez behartzen gaituzte iraganeko “nature friendly” formulak gainditu eta goitik behera aldatzera. Ez da nahikoa kontzientziazio-ekintza atseginak, benetako neurri eragingarriak jarri behar dira abian. Bestelakoak “greenwashing” merkea baino ez dira, eta are gehiago, egungo zuzenbide klimatikoaren izpirituaren aurka joan daitezke.

Hasiera bat, auzo bat

Mundua zein Euskal Herriko hiriek esku artean dituzte aipatutako erronka horiek, eta ez dira makalak. Gainera eraldaketaren arlo askotan berandu gabiltza, aurreikuspen eta etxeko lanak egin gabe harrapatu gaitu (trantsizio energetikoarena nabarmena da). Baina nola gauzatu estrategia iraunkor, luze eta eraginkor baten bidez? Nola bideratu eskala ertaina eta txikiko eremu eta proiektuetan? Auzo mailan, zer esan nahi du horrek, hau da, nola eraldatu auzoa bera.

Beharbada gure bizitzak baldintzatzen dituen auzo-(des)egitura propioan jarri dezakegu fokua, adibide garbia izan daitekeelako, bai guretzat behintzat. Iruñeko Sanduzelai (gure) auzoaren egunerokoa erabat baldintzatzen duen trafiko eta azpiegitura nagusien korapiloari konponbidea lortzeko eman beharreko lehen pausuetan gaude (sendoak gainera). Nola eraldatu auzokideon bizitza baldintzatzaile bat, auzoa lautan banatzen duen azpiegitura, bizi-kalitatea hobetu, osasunean eragin eta bazterketa urbanistikoa saihestuz? Azken finean, nola duindu auzo baten bizi-kalitatea? Hiriek dituzten erronkei heltzeko, Iruñeak dituenak, beste askoren artean, abiapuntu bezala har ditzakegu.

Jakina da, biribilguneak historikoki, gaur egun ere, sortu izan dituen arazoak (45.000 ibilgailu egunean). Era berean, argi dago, duela hamarkada batzuetako konponbide urbanistikoek ez dutela lekurik gaur egun eta formula berri eta integralak behar dira (oinarri bezala auzokideak daudela). Noski, auzokideon dinamika eta mobilizazioak ere ezinbestekoak izan dira, beste behin, arazoaren tamaina identifikatu eta neurriak eskatuz (berrikuntza soziala ezbairik gabe); hemendik aurrera ere izan beharko den bezala.

Horren harira bi ideia azpimarratzea garrantzitsua litzateke. Alde batetik, inbertsio urbanistikoak ezinbestekoak dira auzoak eraldatzeko eta herritarren neurrira berregiteko. Askotan inbertsio urbanistikoak politika sozialak eta ingurugiroa babestekoen gako dira. Bestetik, inbertsio urbanistikoek ez dute bere helburuak behar bezala lortuko atzetik beste nolako politika sozialak, ingurumenekoak eta mugikortasunean eragiten duten interbentzioak egiten ez badira.

Sanduzelaiko biribilgunearekin jarraituta, interbentzio urbanistikoa ezinbestekoa da hiri-espazioa eraldatzeko eta auzokideak ibilgailuen gainean paratzeko hiri hierarkian. Bizitza eta auzoa CO2aren aurretik egon behar direlako. Baina eraldaketa urbanistikoak benetan funtzionatzeko auzotik pasatzen den ibilgailu kopurua erabat murriztu beharko dugu. Eta, horrekin batera, hainbat neurri abian jarri jendartean bizitza (erosketak, aisialdia, eta abar) auzoan bertan egiteko. Bestela, zaborra alfonbra azpian ezkutatzen ari gara.

Lanketa bat

Duela hilabete batzuk, urteetako gurpil zoroa puskatu eta gero, Iruñeko Udalaren konpromisoa eta (elkar)lanerako proposamena iritsi zen auzora, behingoz. Ordutik, pausuak eman izan dira gaur dugun eszenatokira iritsi arte: auzoaren eraldaketarako hiru proposamen mahai gainean daude lanketa espezifikoa egiteko partaidetza prozesu baten bidez (nork esan behar zigun hemen egongo ginela duela hilabete gutxi?).

Datorkiguna ilusionagarria bezain intentsoa izan daiteke baina…uneak eskatzen du, unea baita. Hurrengo pausuetarako deia luzatu digute: biribilgunearen ingurunea birgaitzeko proposamenen lanketa, egokitzapena, hobekuntza eta erabakimena, azken proposamen-proiektura iritsi arte. Auzoa eta gure bizi-baldintzak derrigor aldatuko dituen proiektu egingarri bat helburu, besterik ez!

Datozen egun eta asteotan “Verde-ANDO”, “Tres en raya” eta “Más barrio menos barreras” proposamenak sakonki ezagutu, eztabaidatu eta lantzeko aukera izango dugu. Azken finean, norberaren hautua taldera eraman eta askorenak izan daitezkeen proposamenak lantzea dagokigu, ikasketa, elkarlan zein prozesu pedagogiko intentsoan.

Bide orri bat

Azken finean, prozesu honen guztiaren heldulekua plangintza osatu bat zehaztea da, datozen urteotarako bide orri ordenatu bat (pausuak emateari utzi gabe). Horretarako, zutabe sendoak izatea ezinbestekoa bihurtzen da, aurreko lanak eginda izatea, pausua labur baina sendo horien artean bat: Udalaren (eta Nafarroako Gobernuaren) konpromisoa beharrezko aurrekontuak bideratzeko onartutako plangintza lehenbailehen garatze aldera.

Bitartean, horrekin batera, auzoaren eraldaketa ekarriko duen plangintza zehaztea dagokigu auzokideoi. Gauzak horrelaxe daude baina ez dira horrela izango. Hurrengo pausuak partaidetza prozesuan koadrante bakoitzean antolatutako eztabaidarako tailerrak eta erakusketa gure ekarpenak egitea.

Eraldaketa erraldoia izango baita. Sanduzelai bada!

Aritz Romeo Ruiz eta Joseba K. Arbaiza Alvarez, Sanduzelaiko auzokideak