Azalean aztarna uzteko tatuajea da zinema Zero Chou taiwandarrarentzat. Elkar hunkitzeko, iluntasunari eta frustrazioari erantzuteko eta queer munduaren edertasuna erakusteko modua aurkitu du zinemagintzaren bidez. 30 urte baino gehiago daramatza istorioak kameraren atzetik kontatzen, bai zinemarako, bai telebistarako. Lehenik dokumentalak egiten zituen eta orain fikzio-lanak: guztira hogei film baino gehiago zuzendu ditu. Taiwango LGTBIQA+ zinemaren aitzindari eta sexu eta genero disidenteen eskubideen defendatzailea da, eta Zinegoak zinema jaialdiko 22. edizioan ohorezko saria jaso du. Osasun arazo batengatik ezin izan zuen Bilbora etorri jaialdian zehar eta Hoho Liu argazki-zuzendariak jaso zuen saria bere izenean. Jaialdiak iraun zuen astean, Splendid float (2004), Drifting Flowers (2008) eta Spider Lilies (2007) filmez gozatu ahal izan genuen. Elkarrizketa hau posta elektronikoz egin dugu, itzultzaile bidez.

Nolakoa zen zinema sexu- eta genero-disidentearen egoera lanean hasi zinenean? Zerk bultzatu zintuen lanbide hau aukeratzera?

Nire ustez, duela 30 urteko Taiwanen ez zen gai lesbikoko filmik ikusten. Hala ere, argi zegoen nire inguruko pertsona asko, ni barne, lesbianak ginela. Horregatik hasi ginen emakume horien istorioak kontatzen. Fikziozko zineman aritzea aukeratu nuen, telebistako erreportari gisa lan eginez istorioak irudiekin sortu eta konta zitezkeela jakin nuelako. Idatzizko narratibarekin alderatuta, ikus-entzunezkoak erronka bizigarriagoak zituen, eta esanahiak transmititzen zituen, arrasto-gaitasun handiagoarekin. Hilabete batzuetako soldata aurreztu, kamera bat erosi eta neure kabuz esperimentatzen hasi nintzen. Dokumentalak grabatzen hasi nintzen eta gero editatzen ikasi nuen. Nire kabuz esploratu dut. Laster konturatu nintzen nire dokumentalek ez zutela eredu tradizionala jarraitzen; balio estetikoa eta sortzailea lehenesten zuten. Pixkanaka-pixkanaka konturatu nintzen zinema narratiboa zela nirekin bat zetorrena, eta 32 urte nituela, ausartu egin nintzen.

Hasiera hartan, zer zen garrantzitsua zuretzat istorioak nola kontatu erabakitzeko orduan? Erreferenterik izan al zenuen?

Begira, txikia nintzenean ez zegoen inolako erreferente queerrik norengana jo edo norengandik ikasi, eta gero konturatu nintzen ezagutzen nituen gehienak homosexualak zirela eta nortasuna bazterretan ezkutatzen zutela. Horregatik, nire lehen dokumentalak homosexualak kalezulo ilun bateko izkina batean ezkutatuta dagoen taberna gay baten istorioa kontatzen du. Corner ‘s (2001) izena du. Jendeak berotasuna behar duenean, nire zineman aurkitu dezala gustatzen zait.

Tradizioan ez dago lekurik arautik ateratzen direnentzat. Hala ere, denok atera gara eta hazi gara tradizio horietan, horregatik nahi dut homosexualak eta tradizioa adiskidetu daitezen, ez elkarri aurre egitea. Splendid Float-en, adibidez, protagonista maisu taoista da egunez eta drag queen gauez. Egunez, heriotzaren eta bizitzaren ying eta yang edo aurkakotasunean zehar igarotzen da, eta gauez, generoaren ying eta yang-ean.

Familiarekin dolua egiteko ezintasunari heltzen diozu. Erritual horietan, filmeko protagonistak ezin du sentitzen duen tristura erakutsi bikotekidearen heriotzagatik, familiak eta herriko jendeak ez baitaki zein zen euren arteko lotura.

Pertsona homosexuala izatea gauza ederra da, ez litzateke izan beharko babesgabe edo umezurtz sentitzeko arrazoi. Gainera, kultura queerrak mundu zirraragarri eta ikusgarria osatzen du, ez al litzateke bikaina izango tradizio kontserbadoreak ikuspegia pixka bat zabaldu eta geure paisaien edertasunaz gozatzea? Mundu queerraren edertasuna erakustea eta bertan bizi direnen istorioak kontatzea da zinemarekin lortu nahi dudana.

Zure filmetan ikusi dudan beste gai bat familia da: pertsonaiek normatik ateratzeagatik sentitzen duten presioa eta errua. Drifting flowers-en, adibidez, Jingi sinetsarazten diote ezin duela bere arreba May zaindu bere bizimoduagatik. Edo Untold herstory-n (2022), emakumeen aurka xantaia egiteko arma bilakatzen da familia.

Familia samurtasun korapilo bat da, lotura eder bat. Gure irudimenean dagoen gauzarik hauskorrena da, horregatik sakrifiziora, errura eta xantaiara garamatza. Familia da maitasuna ezagutzen dugun lehen tokia, eta horregatik, hain zuzen ere, huts egiten duenean, galduta eta gorrotoz beteta sentitzen gara.

Zer sentitzen duzu ematen diela adiskidetasunak zure filmetako pertsonaiei?

Drifting Flowers, adibidez, hiru zatitako istorioa da. Bigarrenak zahartzaroan elkarri laguntzeko istorio bat kontatzen du. Pertsonaiak gizon gay bat eta emakume lesbiana bat dira, eta komenentziazko ezkontza batean elkartzen dira gazteak direnean. Heldutan, bat GIB positiboa da eta besteak alzheimerra du, baina haien adiskidetasunak laguntzen die oraindik ere. Bere buruaz beste egiten saiatu zen lagun seropositibo bat kontsolatzeko idatzi nuen istorio hau. Ez zekien nola bizi haustura baten ondoren, familiak abandonatu ondoren, lana galdu eta birusa hartu ondoren. Istorio hau berarentzat idatzi nuen eta erakutsi nionean negarrez hasi zen. Luze eta zabal egin zuen negar, eta amaitu zuenean galdetu nion ea indartsuago sentitzen zen eta ea animatzen zen eszena interpretatzera. Horrela bihurtu zen pelikularen zati horretako aktoreetako bat. Hoho [Hoho Liu, argazki-zuzendaria] eta biok berarekin egon ginen prozesu osoan zehar, bere eszenaren grabazioa barne. Gaur egun, hamar urte baino gehiago geroago, sendatuta dago.

Taiwan izan zen sexu- eta genero-disidenteon eskubide batzuk aitortu zituen Asiako lehen herrialdea. Hori zinemaren industrian irudikatzen al da? Zer identitate dira ordezkatuenak? Hierarkiak daudela sentitzen duzu?

Ordezkaritza handiena eta aktiboena duen taldea gizon gayena da. Lesbianei txantxa bat egiten digute: eskalada, katuak haztea eta haiekin jolastea besterik ez dugula egiten. Pertsona transak dira baztertuenak, gizarteak eta gay eta lesbianen komunitateak berak gutxien ulertzen dituztenak. Esate baterako, nire lehen filma, Splendid Float, grabatu nuenean, zenbait lagunek pertsona dragen bizipenak ez jorratzeko aholkatu zidaten, gutxiengoa direlako eta ez dutelako gure kolektiboa ordezkatzen. Grazia egin zidan aholku horrek. Hain zuzen ere, gutxiengoa direlako ikusarazi behar dira.

Elkarrizketa batean kontatu zenuen Untold herstory filmeko aktoreetako bati, filmaketaren ondoren, amonak kontatu ziola kartzela horretan preso egon zela. Zergatik uste duzu ezkutatu dela emakume horien memoria?

Neska horiek bizirik jarraituko balute, 80 edo 90 urte izango lituzkete. Gazteak zirenean, gizartea matxista eta kontserbadorea zen eta ospe txarra zuten presondegitik igaro ziren eta presoei ematen zitzaien tratua jasan zuten emakumeek. Gizarteak zalantza egiten zuen beren kastitateaz, ospeaz, jasoko zuten heziketaz eta  pentsamendu independienteaz. Pentsatzeko modu hori delitutzat hartua izan zen, delitu ideologikoa leporatzen zitzaien. Horregatik, garai hartan, espetxeratuen familiek aitzakiak asmatzen zituzten eta neskak non zeuden ezkutatzen zuten. Espetxetik atera ondoren, isilik egoteko eskatzen zieten, arbuiatuak izan ez zitezen eta ezkontzea lor zezaten. Aitzitik, gizonek ez zuten halako konplikaziorik jasaten, gehienez ere iritzi kontrajarriak zituztela uste zuten, eta hori ez zen espetxealdiaz zigortzen, ez zuten haien kastitatea zalantzan jartzen, eta ez zituzten gehiegi irakurtzeagatik zigortzen.

Era berean, entzun dizugu, Txinako Gobernuaren presioaren ondorioz, pelikulak filmatzea zaila egiten zaizula eta jende askori parte hartzeak beldurra ematen diola…

2016an Six Asian Cities Rainbow Project proiektua prestatzen ari nintzenean, Txina oraindik permisiboa zen online serieekin. Hala ere, ekoizpena amaitzen ari ginenean, Txinak online edukirako baldintzak gogortu zituen, eta Irrati, Zinema eta Telebistako Estatuko Administrazioaren aldez aurreko onarpena eskatu zuen. Beraz, Pekinen (Substitute) eta Chengdun (We are Gamily) filmatu berri genituen telesail gayek ez zuten Txinaren zentsura gainditu, nahiz eta beste herrialde batzuetan, Taiwanen kasu, oztoporik gabe zabaldu ziren.

Spider Lilies filmean tatuajea memoriarekin lotzen duzu: etxea eta familia suntsitzen direnean, tatuajeak erakusten die pertsonaiei gogoratzearen garrantzia.

Tatuaje bat egiteak min ematen du. Orduan, zergatik egiten dugu? Minaren bitartez oroitzapenak finkatzen direlako. Minak aukera ematen du gehien axola zaiguna, biziena, larruazalean finkatzeko. Azalean egindako ziztadak oroitzapen horrekin bat egiten dugula sentiarazten digu. Zentzu horretan, tatuajeak giza erritu emozional garrantzitsua dira. Nik ez daukat tatuajerik, filmak nire tatuajea direlako. Zinema da nire bizitzan marka uzteko erabiltzen dudan modua.

Zinegoak jaiakdiko sari banaketan esan zenuen: “Borrokatzeari uzten badiogu, baliteke berriro ilunpetan murgiltzea. Horregatik, zinema egiten jarraituko dugu “. Gizartea aldatzen saiatzeko, maitasun iraultzailearen garrantziaz hitz egin zenuen. Zer erronka edo behar sentitzen dituzu orain zinemagile gisa Taiwanen?

Entretenimendu hutsa baino ez den zinemak ez nau asebetetzen. Zineak konbentzigarria izan behar du, hunkitu egin behar du eta mezua izan behar du. Zinema queerra behin eta berriz egitearen arrazoia da erantzuna eman behar zaiola pertsona queer askok bizi duten iluntasun eta frustrazio sakonari, bereziki Asia kontserbadore batean, eta bereziki kalteberagoak direnei: gazte eta adinekoei. Sarritan kolpatzen naute pertsona horien guztien zaurgarritasunak eta minak, baina ez dut haiek banan-banan kontsolatzeko modurik. Filmak egiten ditut, istorioak kontatzen ditut, eta enpatia eta samurtasunaren indarra eskaini ahal diedala sentitzen dut.