Olentzero Zanpantzar ote?
Gabonetan Euskal Herrian agertzen den Olentzero eta inauterietan Iparraldeko hainbat herritan erretzen den Zanpantzar pertsonaien antzekotasunak nabarmendu ditu Mikel Aranburu Urtasunek. Soinuberri 14 aldizkarian (409-435 orr.) Olentzeroren inguruko hainbat kontu jaso ditu, eta iradokitzen du ez ote diren Olentzero eta Zanpantzar pertsonaia berak.
Hasteko, Olentzerorena ez dela haurren jaia azpimarratu du, gazteena baizik; helduarora bidean, nolabaiteko autonomiaz antolatu eta gozatzeko festa. Bukaeran, berdina dio Zanpantzarrez.
Olentzero enbor zein gizaki
Neguko solstizioaren bueltan badirela hainbat ezaugarri unibertsal dio Aranburuk; gehiegizko jatorduak edota etxeko suaren inguruko errituak, esaterako. Zabalduena eta gaur egunera arte iraun duena Gabonetako enborrarena da: sukilero, la tronca, el tió, la toza, el tronc, la choca, la rabasa... Euskaraz gehien erabilitako izendapenak subilero, sukilero, baztarreko, olentzero-enborra edo onantzaro mokorra izan dira. Enborrak Olentzerorekin duen lotura nabarmena da.
Bestalde, Olentzero antropomorfoaren edo gizaki itxurakoaren aspaldiko testigantzak Nafarroako ipar-mendebaldean agertzen dira: Lesaka, Goizueta, Larraun, Arakil... eta Gipuzkoan Zarautz eta Irun artean.
Eta Zanpantzar?
Pio Barojak eginiko Olentzeroren deskribapenei erreparatzen die Aranburuk. Aditzera ematen du Olentzeroren nortasun primitiboa kristautasunaren aurrekoa dela eta atentzioa ematen dio Barojak Olentzeroren jatorrizko herrialdetzat Frantzia duela. Baroja Ipar Euskal Herriaz ari da eta lastozko erraldoiari buruz dihardu; The Golden Bough: A Study in Magic and Religion (Urrezko Adarra: magia eta erlijioaren azterketa) (1890) lanean Frazer-ek jaso zuenez, solstizioetan eta udaberrian Europan zehar erretzen den panpinaz. Gabonetako eta inauterietako jaiak neguko solstizioari lotuta leudeke beraz, neguaren eta udaberriaren arteko tentsioa planteatuz. Gazteen puska-biltzeak nabarmentzen dira garai horretan, tartean, Olentzerorena.
Thierry Truffaut folklore ikerlariak Lapurdiko inauterietako tradizioei buruzko ikerketa publikatu zuen 2011n. 40 herritako testigantzak jaso zituen, jaia, musika, eta jantziei dagozkien datuak ere bai, argazki eta bideoekin lagunduta. XVI. mendetik dokumentatua dago Saint-Pansard edo Zanpantzar (Santu tripaundia) paseatu, epaitu eta sutara kondenatzen dela; oparotasun garaiaren amaieraren eta abstinentziaren hasieraren sinbolo gisa, hau da, garizuma hasiko da segidan.
Festa antolatzeko ardura mutil gazte ezkongabeek zuten, Truffaut-ek igarotze erritu moduan ikusten du. Bere lana irakurrita aise ikusten du Aranburuk Olentzeroren eta Zanpantzarren arteko antzekotasuna bai formari, bai identitateari dagokionez.
Artikulua: Olentzero, síntesis y sugerencia (Mikel Aranburu Urtasun, Soinuberri 14, 409-435 orr.)
Laburpena: ¿Olentzero es Saint-Pansard /Zanpantzar? (Mikel Aranburu Urtasun, Euskonews, 756 Zenbakia, 2020-12-17 / 2021-01-20)
Astelehenean jakinaraziko dituzte ordutegiak, eta hilaren 14an, igandean, jarriko dituzte salgai lehen egunetako sarrerak. 254 film egongo dira ikusgai, 56 herrialdetakoak.
Emakumeak dantzara atera eta gizonezko dantzariek oztopatu egin dituzte, bultza egin diete eta haien dantza eragozten saiatu dira. Beste batzuetan musikariak geldiarazi dituzte eta ikusleetako batzuk bizkarra eman diete emakume dantzariei. Ez da Baztan, ez Hondarribia edo Irun;... [+]
Zinemagile iruindarrak, ibilbide labur baina baliotsua egin zuen zinemagintzan 1970eko eta 1980ko hamarkadetan, zuzendari lanetan emakumerik apenas zebilenean. Irrintzi lanarekin garai hartako errepresioa islatu nahi izan zuen, eta Ikuska proiektuan euskal emakumeak erretratatu... [+]
Sara Fantova zinemagile bilbotarraren Jone, batzuetan filma zinema aretoetara helduko da irailaren 12an. Pelikula komunitarioa sortu du Kaskagorri eta Kranba konpartsekin, Bilboko Aste Nagusian girotuta baitago amodioa, jaia, gaixotasuna eta zaintza ardatz dituen istorioa.
Usaiako "süjetik" gabea, esku andana batek idatzia, errejent multzo batek zuzendua, gertakizun askoren kontari, gisa guzietara kolektiboa da.
Les Concert des nations, La Capella nacional de Catalunya orkestra sinfonikoa
Zuzendaria: Jordi Savall
Abesbatzen prestaketa: Lluís vilamajó
Egitaraua: Mendelssohnen lanak
Non: Kursaal auditorioan (Donostiako Musika Hamabostaldia)
Noiz: abuztuaren... [+]
Anatomia bertikalak
Lierni Azkargorta
Balea Zuria, 2025
------------------------------------------------------------------
Lierni Azkargortak Anatomia Bertikalak liburuaren aurkezpen saioan esan eta Berria egunkariak jaso moduan irakurri ditut poema gehienak: ozen, ahoz... [+]
Marmarra
Dramaturgia: Jon Gerediaga/Atx Teatroa
Zuzendaritza: Atx Teatroa
Noiz: Uztailaren 4an ... [+]
2020ko Euskadi Literatura Saria irabazi zuen Cambiar de idea (Ideiaz aldatu) autofikzio feministarekin. Emakume idazleek literatura kanon patriarkalera egokitu beharra kritikatu zuen liburu horretan. Todo empieza por la sangre (Dena odoletik hasten da) bere seigarren... [+]
Fitxa: Musika Hamabostaldia. Kursaal Zikloa. Gewandhausorchester Leipzig.
Zuzendaria: Andris Nelsons. Donostiako Orfeoia.
Koru zuzendaria: Esteban Urzelai.
Bakarlariak: Julia Kleiter (sopranoa), Christian Gerhaher (baritonoa).
Egitaraua: Mendelssohn eta Brahmsen lanak.
Fitxa: Musika Hamabostaldia. Gewandhausorchester Leipzig.
Zuzendaria: Andris Nelsons.
Bakarlaria: Isabelle Faust (biolina).
Egitaraua: Pärt, Dvorak eta Sibeliusen lanak.
Lekua: Kursaal Auditorioa.
Data: abuztuaren... [+]
Bilboko Udalak ostegunean adierazi du Abandoibarrako kontzertua bertan behera geratu eta gero, Plaza Biribileko agertokia eskaini ziela hiru artistei, baina ezezkoa eman zutela. Abeslariek bertsio hori ukatu eta zehaztu dute: bakarrik Kai Nakari eskaini zioten.
Zuzeneko musika gustatuz gero, ziur azken hamarkadan Eider Iturriagak egindako argazkiren bat ikusi duzula. Bere bi grinak uztartu ditu bermeotarrak: musika eta argazkilaritza. Eszenatoki batean hain azkar pasatzen den une hori harrapatzeko abilezia du, ikuslearen begietan... [+]
LAIDA ikerketa taldeak Bermeoko Arrantzaleen museoan abuztuaren 28 eta 29 antolatutako ikastaroan egingo duen hitzaldiaren sintesia da Arestiren ekarpen artistikoa nabarmentzea.