Nartzisisten lorea
Nartzisistak gara. Buruzaleak alegia, ez egoistak edo norberekoiak. Baten bat izango da horiek denak, baina nartzisista da gaurko grazia. Egungo jendartean gero eta nabarmenagoa da gainera ezaugarri baztertzaile hori, “nartzisista naiz”; ni, ni eta ni, Nartziso izan nahi dut. Neure buruaz eta neure obraz maiteminduta nago. Ni neuk sortu dudan maisulana naiz. Nartzisoren mitoa: bere burua errekako uretan islatuta ikusten du eta ezin ederragoa denez, maitemindu egiten da. Uretako islari heldu nahian ito egiten da eta bertan sortzen da nartzisoa, landarea. Nartzisoak (Narcissus spp.) lorea makurtu egiten du eta mitoa ederki janzten du. Argibide bat: nartzisista izateak ez du esan nahi, ezta gutxiago ere, loratzen ari garenik.
Nartziso ondo euskalduna da, mitoaz honantzago lorea. Mitoa ekialdetik ekarri baino lehenago lilipa esaten genien nartzisoei. Gero “aratuste-lore” deitu genien, seguruenera erlijio baten eraginez. “Zitxo” esaten zaio ihiaren tankerako hostoak dituen Narcissus jonquilla espezieari; eta “anbulo gaizto” ere esaten zaio lilipa arruntari (Narcissus pseudonarcissus).
Mediterraneo mendebaldean, Europa hegoaldean eta Afrika iparraldean, baso argi eta belazeetan du jatorria lilipa jendearen genero honek, baina bere aniztasunaren zentroa Iberiar penintsula omen da. 50 bat espezie dagoela uste dute. Espezie basa horiek izugarrizko sona zuten Europako lorategietan, batik bat Ingalaterran, eta XIX. mendera arte Herbehereak ziren bere salmenta eta banaketa gune nagusia. Ingalaterran hainbeste miresten zituzten, espezieen arteko hibridoak landu eta sortzeari ekin baitzioten. Espezie horietatik eratorriak dira gaur egun ezagutzen ditugun 27.000 hibrido eta kultibar. Hibridoak naturan berez gertatutako nahasketetatik sortzen diren era berean, kultibarrak pertsonek eragindako nahasketetatik sortutakoak dira. Nahasketa horien ondorioz ezaugarri oso bereziak dituzten lilipak ditugu: lorearen ugaritasuna, forma eta kolorea, txortenaren tamaina, ugaldu eta hedatzeko kemena, eta abar.
Horietako asko Euskal Herrian bertako gisa identifikatuak ditugun bederatzi espezie eta azpiespezieetatik eratorriak izango dira. Hona bada egun lorategietan gozatzen ditugun milaka horien amonen birramonak: Narcissus assoanus, N. tazzeta, N. triandus subsp triandus, N. triandrus subsp. pallidulus, N. bulbocodium subsp. citrinus, N. pseudonarcissus subsp. pallidiflorus, N pseudonarcissus subsp. nobilis, N. asturiensis eta N. minor. Horiek 1985ean jaso ziren EAEko Landare Katalogoan. Gaur egun Euskal Herrian bizi den lilipa genero osoa berrikusteko azterketa bat egiten ari da Aranzadi Zientzia Elkartea. Lagundu nahi izanez gero, ingurune basatian lilipa ikusiz gero bi argazki atera (landarea osorik eta lorea gertutik) eta lekuen koordenatuekin #lilipa traola erabiliz Twitterren partekatu.
Udaberria ekartzen du lilipak eta mugi, badoa eta…
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]