Mundu mailako lapurra
Azeria kanido bat da, otso eta txakurren familiako haragijalea. Animalia zuhur, maltzur eta argiaren fama dauka, eta ez alferrik! Ez da indartsuena izango, baina beti moldatzen da han eta hemen, mokaduren bat lortzeko.
Azeria (Vulpes vulpes)
TALDEA: Ornoduna / Ugaztuna.
NEURRIA: Txakur ertain batena. 3-8kg artean.
NON BIZI DA? Era guztietako habitat naturaletan eta baita hiriguneetan ere.
ZER JATEN DU? Haragia eta fruituak.
BABES MAILA: Ez dago babestuta.
Belarri tente zorrotzak, handi samarrak eta beltzak atzealdetik. Mutur luzea eta fina, goiko ezpain zuriarekin. Begi txikiak eta begininia bertikala. Hanka luzexka eta meheak eta oinak txikiak. Ilaje arre-gorrixka, aski ezaguna, eta isats oso luzea, punta zuri zuriarekin. Neguan zehar ilajea lodiagoa izaten du, hotzari aurre egiteko.
Munduan zehar oso zabaldua, era guztietako habitat naturaletan bizi da, baina baita gizakiaren presentzia ohikoa den herri inguruetan edo hiri handietan ere. Euskal Herria ez da salbuespena, eta berdin-berdin aurki dezakegu basoan, baserri inguruetan, labore lurretan, Pirinioetako gailur altuenetan, Bardeetan, hirietan, zabortegietan... oso-oso moldakorra da eta denera egokitzen da. Hori da bere arrakastaren gakoa.
Bakartia dela esan daiteke orokorrean. Arrak bere lurraldea markatzen du seinale usaintsu ugarirekin, leku nabarmenetan. Emeen araldia urtarrilean eta otsailean zehar izaten da eta garai horretan ezagunak dira azerien uluak eta zaunkak. Umealdia 1-12 azerikume artekoa izaten da eta arrak kumeen zainketan parte hartzen du. Ama eta kumeak janariz hornitzen ditu etengabe, baina ez da inolaz ere gordelekuan sartuko umeekin kontaktua izateko moduan. Bitxia benetan!
Edozeri helduko dio azeriak. Bere mutur luzearekin sagu, lursagu, satitsu eta antzerakoak ehizatzen trebea da oso eta kolpetik irentsiko ditu askotan. Erbi, koneju eta txoriak ere gustuko ditu. Fruitu, zomorro, narrasti, zizare, arrain... denetik ehizatzen du eta aukera guztiak aprobetxatzen ditu, baita sarraskia ere.
Oso oportunista izaki, gizakiaren presentziak eskaintzen dizkion aukera “errazei” ez die muzin egiten. Horretarako denetik egiten du: zaborrak miatu, ukuilu eta biltegietan sartu edo jendea dabilen eremuak gauero bisitatu. Oilo-lapurraren fama ere ondo irabazia dauka. Zelatan egongo da, eta aukera ikusten duenean, isilik, edozein zirrikitutatik sartu eta... zas! Eramango du oilo edo oilaskoa.
Horregatik segi izan zaio azeriari eta garai batean harrapatu eta eskean ibiltzen ziren etxez etxe, kalte egiten zuelako. Pastor Izuela bertsolari aiarrak ederki kontatzen du hori “Txakur txiki gorria”ren bertsoetan. Azeri eskea egin nahian, Manterolako errotariak bizilagunaren txakur gorria hil omen zuen, eta etxez etxe ibili zen arrautzak bildu nahian.
Manterolako semia
gizon abila da,
nere txakur txiki hori
hark berak hila da,
azeria dulakuan
hor ibilia da,
zerbait bildu nahia badu
hark fameliara.
Hala eta guztiz ere, ez da azeria aprobetxategi maltzur moduan ikusi behar. Ugaztun benetan eder eta trebe honek bizirauteko sekulako sena du eta espezie oso garrantzitsu eta beharrezkoa da bizi den ekosistema guztietan. Gainera, Euskal Herri osoan hain ezaguna izanik, gure natura ondarearen parte ez ezik, kultura ondarea osatzen duten tradizio batzuetako protagonista ere bada... zeinek ez du ba ezagutzen, adibidez, Hernanin eta beste herri batzuetan egiten den “axeri-dantza”?
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.