Pirinio mendiak mapa batean ikusiz gero, lerro bat bezalakoa dira. Are gehiago, norbaitek Pirinio mendikatea margotzeko esango baligu, mendiak bata bestearen ondoan landatuko genituzke, seguru asko, ingelesez skyline deitzen duten bezalako zerbaiten itxura eman nahiz. Mendi-lerroaren irudi horri esker, mendi-mugaren asoziazio azkarra egingo dugu, mugak eta lerroak ia sinonimoak direlako guretzat.
Hala ere, kontuan hartu behar dugu, modernitatearen ondorioz, gure iruditeria espaziala asko aldatu dela. Guk munduaren lurraldeak mapa gisa ulertzen ditugu. Hau da, guretzat lurraldeek azalera daukate, eta mugak azalera horretan jartzen diren irudimenezko lerroak dira, lerro grafikoak. Baina hori ez da beti horrela izan. Kartografia garatu baino lehen, lurraldearen ikuskera desberdina zen. Erromatarren garaian, adibidez, lurraldeak modu horizontalean ulertzen ziren. Ez zen lurraldearen triangulazioa ezagutzen, gaur egun egiten dugun bezala. Lurraldeak ulertzeko, edo deskribatzeko, ibilbideak erabiltzen zituzten; hots, leku batetik bestera egin behar ziren geldialdiak adierazten ziren bakarrik. Horregatik esaten da Erromak, lurraldeak baino gehiago, herriak menperatzen zituela. Kolonizazio modernoak, aldiz, lurraldearen menderatzean jarri zuen arreta, eta horrekin batera, mapak egiteko zientzian sakondu zuen. Planoak gure iruditeria espaziala guztiz baldintzatu du.
"Atzo arte Pirinioetako mendi horietan ez zen mugarik, baina bai partekatzen ziren lekuak, herri ezberdinetako etxeak, musika, bertsoak, trukeak eta jende arteko haserreak eta borrokak"
Itzul gaitezen, orain, atzera ere Pirinioetara. Egia esan, hurbiletik begiratuz gero, ez dugu mendikate bat ikusiko, mendiak ez baitaude bata besteren ondoan jarrita; aitzitik, nahas-mahasean utzita bezala daude. Ez daukate batere lerro itxurarik, mendi itsaso harro batena baizik. Berez, lurralde handi hori, beste lurralde menditsu batzuk bezala, oso gaizki ohitu da modernitatearen lerro zuzenetara, eta "behar den bezalako" estatu ofizialei biziki zaildu die egitasmoa. Horregatik, nahiz eta 1635an Frantziak eta Espainiak erabaki Pirinioetan behar zuela beraien arteko mugak, zedarri zuzentxo hori jartzeko ?beraien mugarri berri-berriak inposatzeko, sestra-kurbak ikertzeko, inperfekzioak aztertzeko, lurralde komunalak kontuz begiratzeko... gora-behera horiekin guztiekin? 200 urte inguru behar izan zuten. Zehazki, 1868 arte, Baionako ituna ez zuten ordu arte sinatu-eta. 200 urte lerro soil bat jartzeko, bada denboratxoa.
Hau da, atzo arte mendi horietan ez zen mugarik, baina bai partekatzen ziren lekuak, herri ezberdinetako etxeak, musika, bertsoak, trukeak eta jende arteko haserreak eta borrokak. Estatu erraldoien artean, mugarrietan saltoka, herri txikiek datu-fluxu paregabeak izan dituzte.
Esaterako, urrun-urruneko XI. mendearen hasieran norbaitek poema bat idatzi zuen Agengo Santa Fer izeneko santa baten omenez, herriko kantetan oinarrituta, akaso. Duela mila urteko kanta hartan, hain urruna, hain misteriotsua, katalanez edo okzitanieraz idatzita zegoen jakin ezin dugun kanta hartan, Santa Feren omenezko kanta luze hartan, Pirinioetako truke-giro tipikoa aurkitzen dugu; eta gehiago ere bai: Pirinioetako hiru herri azaltzen dira. Hiru herri horiek, estaturik ez izan arren, iraun egin dute, eta fikziozko lerroei aurre egiten jarraitzen dute.
Tota Basconn'et Aragons
e l'encontrada delz gascons
sabon qals es aqist canczons,
o ss'es ben vera·sta razons…
[Baskoi eta Aragoiar guztiek,
eta alboko Gaskoiek
badakite abesti horiek zein diren
edo arrazoiak benetako ote diren]
María del Cielo Galindo Puyalek EHUn Master Amaierako Lana aurkeztu du ostegunean, ekainaren 26an. Galindok kitxuaz hitz egin du epaimahaiaren aurrean, Boliviako emakume indigena meatzarien parte-hartze politikoaz. Lana kitxuaz eta gaztelaniaz idatzi du, eta bere anaiak... [+]
Bretainiako adierazpide musikal zein literarioen sustatzaile eta banatzaile nagusia izan da Breizh kooperatiba. Ia zazpi hamarkadetako ibilbidean ehunka egile bretainiarren lanak editatu eta ekoitzi ditu, horietako hainbat bretoieraz.
Egungo kurduerazko idazle esanguratsuenetakoa da Mizgin Ronak. Zortzi liburu ditu idatzita, bost eleberri eta hiru olerki liburu. 16 urte zituenean ihesera jo zuen, eta urte eta erdiren ondoren haren jaioterrian atxilotu zuten, Diyarbakirren. 1992an, 18 urte besterik ez zituela,... [+]
Talentua garai honetan zaindu, babestu eta erakarri beharreko altxorra ei da. Horregatik, Kutxabankeko lehendakari Anton Arriolak hezkuntzan ingelesari garrantzi handiagoa eman behar zaiola adierazi du, eta euskara horretarako oztopo izan daitekeela Poloniatik etor litezkeen... [+]
Apenas erreparatzen diogu edo, besterik gabe, ez dakigu hor dagoenik ere. Hego Euskal Herrian XX. mende hasieran itzali zen betirako, eta antzeko patua paira dezake Ipar Euskal Herrian. Neurri sendoak hartzen ez badira, gaskoia azkenetan egon liteke.
Okzitanian, joan den... [+]
Carli Pup (Udine -friuleraz Udin-, 1973) Friuli [friuleraz, Friûl] herriaren ekintzaile kultural garrantzitsuenetako bat da. Bere hizkuntza gutxituaren idazle, hizkuntzalari eta bere herriaren historialari bihurtu da.
Gaur egun, Informazione Friulana kooperatibako... [+]
Lagun asko sumatu dut kezkatuta euskaldun gero eta gutxiagok ahoskatzen duelako elle-a. Haur eta gazte gehienek bezala, heldu askok ere galdu du hots hori ahoskatzeko gaitasuna, idatzian ere nahasteraino. Paretan itsatsitako kartel batean irakurri berri dugu: altxorraren biya... [+]
570.000 familiak euren haurren ikasgeletako hizkuntza nagusia zein izango den bozkatzeko aukera dute martxoaren 4ra arte: gaztelera edo katalana. Garikoitz Knörr filologoaren eta euskara irakaslearen arabera, kontsultak "ezbaian" jartzen du katalanaren zilegitasuna... [+]
Iragan urtarrilaren hondarrean, Bretainiako lurraldeko bi hizkuntza gutxituei buruzko azken inkesta soziolinguistikoaren emaitzak publiko egin zituzten bertako arduradunek. Haiek berek aitortu zuten harriturik gertatu zirela emaitzak ikustean. Hain zuzen ere, egoerak eta... [+]
Oinarrizko maia komunitateko U Yich Lu’um [Lurraren fruitu] organizazioko kide da, eta hizkuntza biziberritzea helburu duen Yúnyum erakundekoa. Bestalde, antropologoa da, hezkuntza prozesuen bideratzaile, eta emakumearen eskubideen aldeko aktibista eta militante... [+]
Bretainian, bretoiera oso ondo edo nahiko ondo hitz egiten duten herritarrak %2,7 dira, 2018an baino hiru puntu gutxiago. 107.000 dira gaur egun. Hiztunak gazteagoak dira. Galo hiztunen kopuruak ere behera egin du, baina ez bretoierak bezainbesteko abiadan.
Garabidek antolaturik, Hizkuntzak Biziberritzeko Formazio Programaren barruan izan zen gurean Alex Pancho Robles (Camiri, Bolivia, 1995) iragan urrian. Guarania da, eta guaraniera hiztuna. 8 milioi hiztun inguru dira Bolivia, Brasil, Argentina eta Paraguain barrena, hizkuntza... [+]