Gertatzen ari denari buruzko bi ikuspegi daude. Baikorrak baieztatzen du bizi ditugun gatazkak, Gazako sarraskia, Ukrainako gerra eta Iranen aurkako gerra, bereizita daudela eta independenteak direla, bakoitza bere logika eta motibazioarekin, "Europako segurtasuna", Ekialde Ertaineko nahasteak, Israelen kolonialismoa... Zoritxarrez, errealitateak beste zerbait iradokitzen du: hiru talkak erlazionatuta daude eta prozesu beraren parte dira. Mendebaldearen arerioen aurkako gerra da: haien mundu domeinu txikiagoari aurka egiten dioten eta potentzien arteko administrazio planetario kolegiatu eta pluralaren aukera irudikatzen duten guztien aurkakoa. Azken hori ez da ordena ideala, baina hegemonismoaren aldean desberdina da, eta zibilizazioekiko errespetua du.

Nazioarteko harremanetan, banaketa ez da demokraziaren eta autokraziaren artekoa, hegemonismoaren eta pluralismo multipolarraren artekoa baizik. Hegemonismoa/multipolaritatea alternatiba nazioarteko harremanetarako den berdina da, nazio mailarako, alderdi bakarraren diktadura/pluralismoa-botereen banaketa alternatiba. Diktadore handienak lehen "mundu librea" deitzen zen horretan daude. Errealitate hutsa da Mendebaldearen arerioak eta haren erregimen irainduak –Irango teokrazia: Errusiako erregimena eta bere autokrazia, ezaugarri libera eta eslaviar tradizionalismoaren nahasketa; edo Txinako diktadura onbera bere gobernantza onarekin–, askoz arduratsuagoak eta zuhurragoak direla kanpo portaeran. Eta Bandungeko lerrokatu gabekoen konferentziako garaietan ez bezala (1955), orain Txinako ekonomiaren potentziaren grabitate-indarrak alternatiba hori munduaren gehiengoa erakartzen duen eta polo handi bat eratzea ahalbidetzen dion zerbait da. Eta hori Mendebaldean mehatxu gisa bizi da. Mehatxu horren aurrean, inperioa prest dago mundua erretzeko bere tronua salbatzeko, Sony Thang iruzkingile vietnamdarraren hitzetan. Gaza izan zen iragarpena, Ukraina tanteoa, Iran eskalada, baina Errusia eta Txina dira traka eta azken helburua.

Mendebaldeko blokearen batasun politiko-militarraren zantzuak ikusten ditugu Errusiaren eta Iranen aurka beste estatu batzuen bitartez –Ukraina eta Israel– piztutako gerretan. Ekainaren 1ean errusiar base estrategikoak eraso zituzten drone berberak erabili ziren ostiralean, hilak 13, Iranen, lehen mailako hogei agintari politiko-militar eta zientzialari nuklear desagerrarazteko. Bi kasuetan NATOren (Estatu Batuak eta Europar Batasuna) laguntza militarra eta finantzarioa agerikoa da. "Eragin gabeko errusiar erasoa" eta "Israelek bere burua defendatzeko duen eskubidea" kontakizun beraren parte dira. Gauza bera esan daiteke engainu itunduaz. Times of Israel egunkariak hilaren 13an bertan azaldu zuenez, negoziatzen ari zela ikusaraziz, Iranek guardia jaitsi zezan lagundu zuten AEBek, Israelek ustekabeko erasoa burutzeko ondoren. Iruzur hori "Minskeko prozesu" haren tankerakoa da: Angela Merkelek eta François Hollandek onartu zuten Errusia entretenitzeko eta denbora irabazteko komedia bat baino ez zela izan, NATOk ukrainar armada indartzen zuen bitartean. "Netanyahuri Irani erasotzen uztea, AEBko ordezkariak Teheranekin negoziatzen ari zirenean, AEBko Presidentetza Al Caponeren sinesgarritasun maila berean jartzen du", dio David Hearst MidleEast Eyeko zuzendariak. Nor fidatuko da berriro Estatu Batuekin negoziatuz?

Inperio guztiek indarkeria erabiltzen dute beren gainbeherarekin topo egitean, baina AEBak kasu berezia dira. Ez du gerra-memoriarik bere lurraldean bertan –bere gerra zibila oso urrun geratzen da–, urruneko gerren esperientzia baino ez du, fusil errazak lantzen aurka edo goi-teknologiakoak morraila aurredigitalaren aurka. Irabazi ez zuten lekuetan, Korean, Vietnamen eta azken 30 urteetako etengabeko gerraren hondamendietan, hondamendia ez zuten inoiz haiek jasan. AEBetako datu biografiko horrek bereziki arriskutsu egiten du beherantz egiteko prozesua. Bere garaian Boris Yeltsinek SESBn egin zuen bezala, Donald Trump AEBko presidentea Mendebaldeko botere beherakorraren azeleragailua da.

Gainbehera erromatar-berantiarra

90eko hamarkadan sobietarren porrot dramatikoa ikusi genuenean, pentsatu genuen Mendebaldeko inperioaren porrot batek baino ezingo zuela intentsitatean berdindu. Horretan ari gara. Ameriketako Estatu Batuetan ikuskizun handi eta arriskutsu baten hasiera dirudiena ikusten dugu. Gure aurrean dekadentzia erromatar-berantiarreko koadro oso bat. Inperioaren buru presidente senil bat ikusi dugu, Joe Biden, bekadun maila duten laguntzaileen laguntza zuena (Estatu eta Segurtasun Nazionaleko idazkariak, Blinken eta Sullivan), eta sozioopata nartzisista batek ordezkatu duena. Karguan egon eta hilabete gutxira, bere bazkide minak, munduko gizonik aberatsenak, pederasta sare bateko kide izatea leporatu dio, eta sare horren antolatzailea –Jeffrey Epstein, Mosad-en xantaigile pedigria zuena– espetxean suizidatu zuten.

Trumpen administrazioa banatuta dago gerra noren aurka egin erabakitzeko, arduradunek karguetatik salto egiten dute eta Marco Rubio estatu-idazkariak Segurtasun Nazionalerako Kontseiluaren funtzioak bere gain hartzen ditu, bururik gabeko aparatu handi bat, nork zuzentzen duen ez dakiguna. Presidenteak Gazarako proiektu inmobiliario-genozida bat defendatu du, egun batean gauza bat esaten du eta hurrengoan kontrakoa, bazkideen eta aurkarien tratu txar komertzialak kalte larriak dakarzkio herriaren ekonomiari, emigrazio politikak eta gehiegikeria autokratikoek erregearen aurkako altxamenduak eragiten dituzte. "Estatu sakonari" erronka botatzearekin harro zegoen Trump, bi atentatu jasan zituen hauteskunde-kanpainan, eta dagoeneko ez dirudi bere herrialdea gerra berrietan ez sartzeko promesari eusteko gai denik. Erromako Neron gisako honek maiatzean irakurri zuen Riaden, Saudi Arabian, Ekialde Hurbilean biraketa baketsu eta ez-interbentzionista bat iragartzen zuen hitzaldi bat, eta hilabete geroago Teheraneko hamar milioi biztanle baino gehiagori hiria eta bere buruzagiak ebakuatzera deitzen ari da, "baldintzarik gabeko errendiziora"... Ez zekien ezer Ukrainaz gerra 24 ordutan amaituko zuela agindu zuenean, eta orain baieztatu du ez dakiela zer den Iran.

Martxoan Iran "arma nuklearra ez dela eraikitzen ari eta goi liderrak 2003an bertan behera utzi zuten programa hori ez zuela baimendu" baieztatu zuten segurtasun agentzien txostena alde batera utzita, Trumpek amore eman du Teheran bonba eskuratzeko "zorian" dagoela dioen tesi israeldarraren aurrean. Irakekin 2003an erabilitako eskema errepikatu da. Iranek ez dio inori eraso egin, eta duela hamarkada batzuetatik Ekialde Hurbilean gune desnuklearizatu bat sortzea defendatzen du. Baina eskualdeko arrisku nagusi gisa aurkezten digu Israelek suntsipen handiko armn argudio faltsuarekin, Israel bera denean eskualdean armategi nuklear, kimiko eta biologikoak dituen bakarra, bere bizilagun guztiei salbuespenik gabe eraso diena. Eta Iranen aurkako erasoa hasi zen aste berean, Estatu Batuen eta Europako potentzien laguntzarekin, hartu kontuan: egunero goseak zeuden hamarnaka gazatar sarraskitu zituen, Siria eta Libano bonbardatu, Yemengo Hodeidah portuari eraso zion, eta Gazara iristen saiatzen zen Greta Thunbergen itsasontzia bahitu zuen nazioarteko uretan. Mendebaldeko potentziek kontrolatzen duten Energia Atomikoaren Nazioarteko Agentziak uko egin zion errusiarrek okupatutako Ukrainako Zaporozhe zentral nuklearra nork bonbardatzen zuen esateari, eta NBEko ikuskatzaileek Iraken egin zuten espioitza lan bera egin dute Iranen. Inperioak Irakekin, Siriarekin edo Libiarekin egin zuen berbera egin nahi ditu Iranekin, Wesley Clark jeneralak 2011n iragarri zuen 2001eko iraileko neocon gidoia jarraituta: bost urtetan zazpi herrialde suntsitzea: Irak, Libano, Siria, Somalia, Libia, Sudan eta Iran. Dena errepikatzen da eta, aldi berean, oso desberdina da.

Komunikabideak eta Mendebaldeko establishment politikoa ulermenez begiratu diote Irango "Pearl Harbor" delakoari, baina ez dira konturatu erasotzailearen porrotarekin amaitu zela hura, negoziazio baten erdian herrialde bati eraso egitea normala balitz bezala, goi agintaritza oso bat eliminatuta, Ali Shamjani Irango negoziatzaile burua barne, eta dozenaka zibil, bide batez. Horren aurrean, Emmanuel Macron Frantziako presidenteak "Irango programa nuklearra" gaitzetsi eta "Israelek bere burua defendatzeko eta segurtasuna bermatzeko duen eskubidea" berretsi du. Johann Wadephul Alemaniako Atzerri ministroa urrunago joan da, Iran "gogor” gaitzetsiz "Israelgo lurraldeari bereizketarik gabe erasotzeagatik", Teheranek lehen misilak jaurti baino lehenago ere. Bestalde, Ursula von der Leyen Europako Batzordeko presidenteak "Israelek defendatzeko duen eskubidea" berretsi du, "bi aldeei" eusteko deia eginez. Baina hirugarren alemaniar bat izan da, Friedrich Merz kantzilerra, adierazpen zehatz eta lotsagarrienaren egilea: "Israel lan zikina egiten ari da gu guztion alde".

Zer gertatuko den

Hemendik aurrera Iranen gertatuko dena bost galderen araberakoa izango da, baina ez dugu erantzunik.

Donald Trumpek 2020ko urtarrilean Gasem Soleimani jenerala hil zuenetik, Iranen moderazioa apartekoa izan da. 2024ko apirilean, Israelek heriotza asko eraginez eraso zion Irango enbaxadari Damaskon. Iranek eraso sinboliko batekin erantzun zuen. Maiatzaren 19an, Israelek Ebrahim Raisi Irango presidentea eta Amir Abdolahian atzerri ministroa hil zituen. Iranek nahiago izan zuen atentatua estali eta helikoptero istripu gisa aurkeztu. 2024ko uztaileko azken bi egunetan, Israelek Hezbollahko buruzagi militar Fuad Shukr eta Hamaseko buruzagi Haniyeh hil zituen Teheranen gonbidatuta zeudenean. Erantzunak iragarri ziren, baina Iranek erosi egin zuen Bidenen administrazioaren promesa, Gazan su-eten iraunkorra agindu baitzuen errepresaliarik ez bazegoen. Ez zen su-etenik izan. Irailean, Israelek Beiruteko bonbardaketak hasi zituen, "lerro gorri" izendatuak, eta, hil horren 17an eta 18an, Libanoko Hezbollahren buruzagitzari burua kendu zion, pager gailu pertsonalak lehertuta. Ez zen erantzunik izan, beraz 27an Nasrallah Hezbollahko buruzagia hil zuten. Erantzuna Benetako Promesa 2 operazioa izan zen, Israelen kalteak eragin zituena, baina ez zirenak hurbildu, urrutitik ere, "erresistentziaren ardatzaren" desmuntaketak jasandako kaltera. Moderazio zuhur hori izan da, segur aski, Iranen aurkako eraso zuzenari hegoak eman dizkiona. Horregatik, erantzuna ezagutzen ez dugun lehenengo galdera hau da:

Zenbat misil ditu Iranek? Azken sei egunetako erasoen ondoren, ba al duzu erasorako gaitasunik Israel nabarmen kaltetzeko eta haren disuasioa sinesgarri egiteko? Iran misil gutxiago jaurtitzen ari da Israeli egunak aurrera joan ahala. Egia al da Israelen misilen aurkako defentsa zenbat eta gehiago higatu, irandarrek gero eta misil indartsuagoak jaurtiko dizkietela? Erreserbako misilik ba al dute AEBen balizko parte-hartze militar bati aurre egiteko?

Bigarrena: Txinak eta Errusiak lagunduko al diote Irani? Iranek Errusiari lagundu zion Ukrainan. Orain Errusiari ondo datorkio Mendebaldeak bere ekintza militarra Ukrainatik kanpo dibertsifikatzea. Errusiak harreman anbiguoa du Israelekin, non SESBeko milioi bat herritar ohi baino gehiago bizi diren. Azken belaunaldiko hegazkinen aurkako bateriak bidaliko ditu Errusiak, orain arte Kremlinek ukatu dituenak eta Moskuk bere eremuan behar dituenak, are gehiago Baltikoan eta Errusia iparraldean NATOko herrialdeen aurkako bigarren fronte baten aukeraren aurrean? Txinari dagokionez, Irango petrolio-hartzaile nagusia da. Iran funtsezko elementua da zetaren ibilbide berriaren integrazio euroasiarrerako Txinako estrategia handian. Hiru herrialdeek aliantzak sinatu dituzte. Zerbait egingo dute? Hori egiten ez badute, zer errespetu merezi du zure aliantzak, Shanghaiko Segurtasun eta Lankidetza Erakundeak, BRICSak eta abarrek?

Hirugarrena: "Erresistentziaren ardatzak" ba al du hausporik oraindik, Libanon, Iraken, Yemenen, Israeli erasotzeko, adibidez Libano hegoaldetik egindako ekintzekin, Itsaso Gorriko nabigazioaren aurkako eraso handiagoekin eta Golkoko base amerikarren aurkako balizko erasoekin?

Laugarrena: AEBek parte hartuko al dute gerran? Jakina, egiten dute, baina zuzenean eta argi eta garbi egingo dute, armada erabiliz? Erantzuna baiezkoa bada, nola eta zein intentsitaterekin?

Bosgarrena: Golkoko herrialdeek utziko al diete AEBei baseak erabiltzen Irani erasotzeko, Iranek eraso egingo dien ziurtasunarekin?

Dena dela, argi dago Iran ez dela Irak. AEBen zuzeneko inplikazioak neurri handiko hondamendia eragingo du, eta horren ondoan Irakekoa haurren jolasa izango da. Ormuzeko itsasartea ixteak ondorio larriak izango ditu munduko ekonomian eta petrolioaren prezioetan. Epe luzera, Israelen suizidioa egitate bat da, baina estatu kolonial eta genozida baten suizidioa, gainera potentzia nuklearra dena, oso kezkagarria da. Ez dago suizida fanatiko bat baino gauza arriskutsuagorik.

*Artikulu hau ekainaren 18an argitaratu zuen Ctxt-es-ek, Iranen aurkako gerran AEBen eskuhartze zuzena gertatu aurretik. Horren ondoren, ekainaren 23an, bigarren artiulu bat argitaratu du Rafael Poch-ek: Eraso zoroa eta horren aurreko erantzun konplikatua.